اجرای توافق هسته ای ژنو میان ایران و گروه ۱+۵، در حالی آغاز شده که به تازگی، عده ای از اصولگرایان از مخالفت رهبر جمهوری اسلامی با این توافق خبر داده اند.
انتشار پی در پی چنین اخباری، تاکنون با واکنش مستقیم یا غیرمستقیمی از جانب دفتر رهبری مواجه نشده و این در حالی است که در جمهوری اسلامی ایران، در مورد صحت مطالبی که به نقل از آیت الله خامنه ای منتشر می شود حساسیت بسیار شدیدی وجود دارند.
در جدیدترین نقل قول در همین زمینه، اخیرا جواد کریمی قدوسی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس، از ابراز نارضایتی رهبر در مورد توافق ژنو در جلسه‌ای با حضور سران قوا و تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران سخن گفته است. مطابق نقل قول وی، آقای خامنه ای گفته است: “من فقیه هستم و سه بار این متن را خوانده‌ام و از آن تثبیت حق غنی‌سازی هسته‌ای به دست نمی‌آید”. یک سایت نزدیک به جبهه پایداری، موسوم به “حکمت سرا”، فایل صوتی اظهارات آقای کریمی قدوسی را نیز منتشر کرده که در بخشی از آن مدعی شده آقای خامنه ای تیم مذاکره کننده هسته ای را به “پافشاری نکردن بر حقوق هسته‌ای” ایران متهم کرده است.
در گزارشی جداگانه، هفته نامه ۹ دی، نزدیک به جبهه پایداری، نیز ادعا کرد که “در پی آشکار شدن ضعف‌های متعدد و اشکالات جدی حقوقی و فنی توافق ژنو” آیت الله خامنه ای “در تذکری به دولت آقای روحانی، خواستار تقویت تیم مذاکرات شده است.”
روایت محمداسماعیل کوثری عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران در همین زمینه، آن بود که چون “موافقتنامه ژنو به نفع جمهوری اسلامی ایران نبوده”، دو عضو جدید به “شورای ناظر بر مذاکرات هسته‌ای” اضافه شده‌اند. او در مصاحبه با شبکه خبر تلویزیون، مرجع اتخاذ چنین تصمیمی را “مقام های ارشد” نظام دانست.
در نیمه دی ماه جاری، محمود نبویان از نمایندگان عضو جبهه پایداری نیز، با انتقاد از گفتگوهای هسته ای دولت آقای روحانی، گفت که رهبر از مذاکره کنندگان خواسته بوده “خط قرمزها” را رد نکنند اما این توصیه رعایت نشده است.
وی یادآوری کرد: “چند سال پیش آقا به دیدار جامعه مدرسین قم رفتند و در آنجا جامعه مدرسین از احمدی نژاد انتقاد کردند، آقا فرمودند در زمان اصلاحات مسئولان که به خارج می‌رفتند برای مذاکرات نگران بودم اما حالا نیستم” و نتیجه گرفت که وقتی در زمان دولت روحانی “ایشان می‌فرمایند خطوط قرمز رعایت شود نشان از نگرانی آقا دارد”.
به نوشته خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران، محمود نبویان در بخشی دیگر از انتقادات خود، دولت را به عقب نشینی از برنامه هسته ای ایران متهم کرده و افزوده: “ما به دنبال بمب اتم نیستیم اما برای اینکه اسرائیل را سرجایش بنشانیم لازم است.”
نکته مشترک در میان اغلب اظهاراتی که اخیرا در مورد مخالفت آیت الله خامنه ای با توافق ژنو منتشر شده، آن است که از جانب منسوبان جبهه پایداری منتشر شده اند. تشکلی سیاسی که در انتخابات ریاست جمهوری اخیر از سعید جلیلی مذاکره کننده هسته ای سابق حمایت کرد و به شدت شکست خورد.
در پی انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲، برخی رسانه های محافظه کار گزارش کردند که در صندوق شماره ۱۱۰ -که محل رأی دادن رهبر، اعضای دفتر و نزدیکان اوست- سعید جلیلی ۲۰۰، محمدباقر قالیباف ۱۲۴ و بقیه کاندیداها (از جمله حسن روحانی) کمتر از ۲۰ رای آورده اند. همچنین، احمد علم الهدی امام جمعه مشهد فاش کرد که آیت الله خامنه ای بعد از انتخابات، با اشاره به تعداد آرای سعید جلیلی گفته است: “این چهار میلیون نشانگر وجود یک جوهره در این جامعه است.”
این نقل قول هم، همچون نقل قول های حاکی از نارضایتی رهبر از توافق ژنو، هرگز از سوی دفتر آیت الله خامنه ای یا نزدیکان او تکذیب نشد.
موضع رهبر چیست؟
بعد از توافق ایران و شش قدرت جهانی در ژنو، حسن روحانی در نامه‌ای به رهبر جمهوری اسلامی نوشت که به موجب این توافق، حقوق هسته‌ای و حق غنی‌سازی اورانیوم برای ایران به رسمیت شناخته میشود.
آیت‌الله علی خامنه‌ای به آقای روحانی پاسخ داد: “دستیابی به آنچه مرقوم داشته‌اید در خور تقدیر و تشکر از هیات مذاکرات هسته‌ای و دیگر دست‌اندرکاران است.” این پاسخ، در خارج از ایران به معنای حمایت رهبر از مذاکرات ژنو تلقی شد، اما برخی آشنایان با ادبیات آقای خامنه ای، استفاده از عبارت “آنچه مرقوم داشته‌اید” برای اشاره به توافق ژنو را نشان دهنده احتیاط او در حمایت صریح از مذاکرات هسته ای تلقی کردند. گویی وی به دقت مواظب بود که از بیان جمله ای صریح در حمایت از توافق هسته ای جدید - که بعدها به عنوان سند حمایتش از مذاکرات مورد استناد قرار گیرد- خودداری کند.
آقای خامنه ای چند روز پیش از توافق ژنو نیز، گفت به مذاکرات جاری هسته ای با قدرت های جهانی “خوش بین نیست” اما معتقد است “این تجربه ایرادی ندارد”.
وی توضیح داد: “از این مذاکرات ضرری نمی کنیم بلکه تجربه ای در اختیار ملت قرار می گیرد که مثل تجربه تعلیق موقت غنی سازی در سالهای ۸۲ و ۸۳، ظرفیت فکری و تحلیلی مردم را بالا خواهد برد.” این بیان، حکایت از نوعی شبیه سازی میان گفتگوهای هسته ای جاری و مذاکرات سال های ۱۳۸۲ و ۱۳۸۳ داشت که در زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی و به سرپرستی حسن روحانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی انجام می شد. نکته قابل تامل در این میان آن بود که آیت الله خامنه ای نتایج آن مذاکرات را، به گواهی مواضع خود در طول شش سال گذشته، مثبت نمی دانست.
مقام اول حکومت ایران، در دی ماه ۱۳۸۶ گفت که “عقب نشینی” های دوره اصلاحات بر سر پرونده هسته ای به “مطالبه‌های پی‌درپی” ایالات متحده در مورد این پرونده و افزایش فشار بر جمهوری اسلامی انجامید. وی افزود ایران نباید تجربه لیبی را تکرار کند که “به کلی همه فعالیت های هسته‌ای‌اش را کنار بگذارد… تهش را جارو کند، تقدیم کند به آنها [غرب].”
رهبر جمهوری اسلامی در فروردین ماه ۱۳۹۰، با انتقاد مجدد از “عملکرد قذافی در لیبی و تحویل امکانات هسته‌ای این کشور به آمریکا در مقابل تهدیدهای توخالی و وعده‌های ناچیز غرب” به تجلیل از سیاست هسته ای دولت محمود احمدی نژاد پرداخت و گفت که بر خلاف دولت وقت لیبی، “مسئولان جمهوری اسلامی در مقابل این تهدیدها، نه تنها عقب نشینی نکردند بلکه امکانات هسته‌ای خود را هر سال بیشتر کردند.”
آقای خامنه ای در مرداد ماه ۱۳۹۱ در ذکری جداگانه از “عقب نشینی” های دوران اصلاح طلبان از برنامه هسته ای تکرار کرد: “در آن دوره به واسطه همراهی با غربی ها و عقب نشینی هایی که انجام گرفت، آنها آنقدر جلو آمدند که من مجبور شدم شخصاً وارد میدان شوم.” در بهمن ۱۳۹۱، رهبر جمهوری اسلامی مجددا گفت: “در برهه‌ای مسئولین کشور روی خوش‌بینی‌های خود به اینها اعتماد کردند، از آن طرف، سیاست دولت آمریکا، ایران را در محور شرارت قرار داد”.
آیت الله خامنه ای در خرداد ماه ۱۳۹۲ و دو روز مانده به انتخابات ریاست جمهوری، برای چندمین بار بر بی اعتمادی خود به مفید بودن تنش زدایی پافشاری کرد: “هرچه شما ضعف نشان بدهید، او [دشمن] می‌آید جلو؛ هرچه شما عقب بکشید، او جری‌تر میشود. این را ما تجربه کردیم؛ یک جاهایی عقب کشیدیم، دشمن ما جری‌تر شد”.
شخص اول حکومت ایران، در مناسبت های متعدد دیگر نیز اظهارات مشابهی را بر زبان رانده که حکایت داشته ترجیح شخصی او، ادامه سیاست هسته ای دوران محمود احمدی نژاد است، هرچند موضع گیری های یک سال اخیر رهبر، حکایت از تجدید نظر او در “ممکن بودن” ادامه چنان سیاست هایی دارد.
“اختیاردار” پرونده هسته ای
رئیس جمهور ایران، به تازگی در واکنش به منتقدان مذاکرات هسته ای گفته است: “برخی متوجه نیستند که رهبری نظام، نقش تعیین کننده‌ای در سیاست‌های کلی نظام دارند و اختیار برخی از امور با ایشان است و ایشان باید تصمیم بگیرند.”
حسن روحانی در جریان مبارزات انتخابات ریاست جمهوری نیز، در پاسخ به منتقدان گفتگوهای هسته ای زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی، یادآوری کرد که ولی فقیه، با صراحت از نتایج مذاکرات هسته ای حمایت کرده بود.
آقای روحانی در کتابی موسوم به “امنیت ملی و دیپلماسی هسته ای” که راجع به آن مذاکرات منتشر کرده، نوشته که شخص رهبر از او خواسته بود با قبول مسئولیت پرونده، “باری را از روی دوش نظام بردارد”.
یکی از تامل برانگیزترین تاکیدات حسن روحانی در این کتاب، آن است که وی پیش از امضای موافقتنامه سال ۱۳۸۲ با وزاری امور خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان - که به “توافق سعدآباد” معروف شد - برای کسب تکلیف با دفتر رهبر ایران تماس گرفته اما از جانب رهبری “خبری نشده” است. در نتیجه، او با این ارزیابی که آقای خامنه ای مخالف توافقنامه نیست، آن را امضا کرده است. این همان توافقی بود که به موجب آن، ایران متعهد به تعلیق غنی سازی اورانیوم شد و بعدها، به عنوان نشانه ای از “عقب نشینی” مذاکره کنندگان هسته ای، هدف انتقادات پی در پی منسوبان رهبری و سپس خود او قرار گرفت.
تردیدی نیست که آیت الله خامنه ای، از زمان تشدید تحریم های نفتی و مالی در تابستان ۱۳۹۱، که آنها را “وحشیانه” خوانده، به تدریج به این نتیجه رسیده که چاره ای جز تجدید نظر در سیاست هسته ای کشور وجود ندارد. تغییر رویکردی که در موضع گیری های متفاوت او پس از تشدید تحریم های نفتی و بانکی و به ویژه تاکید وی بر لزوم “نرمش قهرمانانه” در دیپلماسی بازتاب داشته است.
اکنون، اگرچه واضح است که شخص اول نظام و منصوبان او، انتظار دارند حسن روحانی برای رفع این تحریم ها بکوشد، اما ظاهرا ترجیح می دهند هزینه های سیاسی این فرایند را به عهده مذاکره کنندگان هسته ای بگذارند تا در صورت گره خوردن کار مذاکرات، خود را در جایگاه منتقد سیاست خارجی دولت قرار دهند.
در چنین شرایطی، عدم موضع گیری رهبر و نزدیکانش در خصوص اخباری متعددی که در مورد مخالفت آقای خامنه ای با توافق هسته ای ژنو منتشر شده، امکانات قابل فهمی را برای آنها فراهم می‌کند: اینکه در صورت موفقیت روند مذاکرات، توفیقات به دست آمده را نتیجه همراهی رهبری بدانند، و در صورت به بن بست رسیدن گفتگوها، تاکید کنند که آقای خامنه ای همچون سال ۱۳۸۲، از ابتدا مخالف توافقات دولت با غربی ها بوده است.
نهایت آنکه اگر در نقطه ای از مذاکرات جدید هم حسن روحانی و مذاکره کنندگانش نیاز به پذیرش صریح مسئولیت تصمیماتی سرنوشت ساز از سوی رهبری داشته باشند، منتفی نیست که یک بار دیگر – همچون مقطع امضای توافقنامه سعدآباد- از آیت الله خامنه ای “خبری نشود”.
منبع: بی بی سی