در حالیکه بعد از اعلام راهپیمایی 25 بهمن، پارازیت انداختن بر روی شبکههای ماهوارهای شدت بیشتری گرفته و سرعت اینترنت در کشور به نحو چشمگیری افت کرده، مقامات دولتی خبر از راه اندازی اینترنت ملی داده و اعلام کرده اند اتصال به این شبکه الزامی خواهد بود. این در حالیست که هنوز تعریف مشخصی از شبکه اینترنت ملی ارائه نشده و این نگرانی به وجود آمده که قرارست اینترنت کنترل شده جایگزین اینترنت جهانی شود.
در همین راستا دیروز رضا باقری اصل، مدیرکل دفترمطالعات ارتباطات و فناوری های نوین مرکز پژوهش های مجلس در گفتگویی با خبرگزاری مهر از اتصال “60 درصد خانوارها و تمامی کسب و کار‌ها به شبکه ملی اینترنت” خبر داد. طبق گفته اوباید “در پایان سال دوم برنامه پنجم توسعه باید همه دستگاه‌های اجرایی و واحد‌های تابعه به این شبکه متصل شوند.”
استفاده از سرویس اینترنت از زمان ورود به ایران تاکنون پیوسته با کلمات و مفاهیم نامعلوم و پر ابهام همراه بوده است. از اینترنت ملی، شبکه ملی، دیتاسنترملی، ایمیل ملی و… گرفته تا اخیرا که صحبت از اینترنت پاک و ناپاک است. به همین جهت در میان حدس و گمان‌های زیادی که این روزها در محافل مختلف حوزه فناوری اطلاعات در خصوص این طرح تازه مطرح است، برخی کارشناسان و فعالان می گویند تفکیک اینترنت پاک از ناپاک در راستای فیلترینگ سایت‌ها است.
قیمت بالا، سرعت پایین، محدودیت زیاد
در تعاریف مختلف از اینترنت ملی همواره یک عامل ثابت به چشم میآید. “سیاستهای داخلی حکومت.” یعنی همان چیزی که باعث فیلترینگ شدید، سرعت بسیار پایین و همچنین افت سرعت محسوس در مواقع حساس شده است.
یکی از مشاوران قوه تعداد وبگاه‌های فیلتر شده تا آبان ۸۷ را پنج میلیون برشمرد. چیزی که ایران را بعد از چین در رتبه دوم محدود سازی اینترنت در جهان قرار داده است. از آن روز به بعد هزاران وبگاه دیگر نیز از دسترس کاربران ایرانی خارج شده است.
در طبقه‌بندی رتبه‌بندی کشورها از نظر سرعت اینترنت خانگی در6 ماهه نخست سال 2010 از میان از میان 152 کشور بررسی شده، ایران پس از کشورهایی مانند ونزوئلا، نیجریه، بولیوی، عراق، پاراگوئه و جزایر ترک و کایکاس با سرعتی برابر 0.61 مگابیت بر ثانیه در رتبه 144 قرار گرفته است. برای مقایسه می‌توان گفت متوسط سرعت اینترنت در کشوری چون مصر با بیش از 8 میلیون کاربر اینترنت افزون بر2 مگابیت بر ثانیه است. در حالی که حداکثر سرعت اینترنت در ایران با 18 میلیون کاربر تنها 512 کیلوبیت برثانیه است. یعنی یک چهارصدم سرعت اینترنت مصریها.
مساله اما به همین جا ختم نمیشود. اینترنت فیلتر شده و کم سرعت، برای خانوادههای ایرانی بسیار گران هم تمام می‌شود. به‌طور متوسط اینترنت خانگی پرسرعت ADSL با سرعت تنها 128 کیلوبیت برثانیه با قیمت متوسط 20 هزار تومان در ماه ارائه می‌شود.
این دیگر اینترنت نیست
آنچه امروز باعث هراس کارشناسان ارتباطات و کاربران اینترنت در ایران از راه اندازی اینترنت ملی شده موضوع انفعال و جدا شدن از جامعه جهانی است. کارشناسان معتقدند “اینترنت ملی باید خود را در مجموعه جهانی تعریف کند وگر نه ارزشی ندارد.”
این نظر را اگر در کنار گفتههای عبدالمجید ریاضی، معاون سابق فناوری اطلاعات وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار دهیم میبینیم این نگرانی چندان هم بیراه نیست. او سه سال پیش و در آستانه تصویب بودجه این طرح گفته بود: “با راه اندازی شبکه اینترنت ملی، دسترسی ها محدود نمی شود و فیلترینگ داخلی بر اساس فرهنگ، ارزش ها و باورهای کشور انجام می شود و عمده کار فیلترینگ روی مسایل اخلاقی است.”
او همچنین گفته بود شبکه اینترنت ملی “توانمندساز است و ظرفیتهای بالایی هم دارد” چرا که می تواند جامعه را از “آسیبها و تهدیدهایی که دارد مصون” نگاه دارد.
مقامات جمهوری اسلامی هراس خود را از اینترنت چندان مخفی نگاه نمیدارند. آنها میگویند: “شبکه جهانی اینترنت قابل اعتماد و اطمینان نیست.” مدیریت اینترنت هم در دست کشوری است که از سی و دو سال پیش جمهوری اسلامی آن را شیطان بزرگ میداند.
آمریکا هم اکنون میزبان بسیاری از سایتهای ایران است. در حقیقت چرخش اطلاعات و عمده درخواست اطلاعات کاربران در ایران مسیری بین المللی را تا آمریکا طی می کند و سپس به داخل کشور بازمی گردد. سلیمانی، وزیر ارتباطات دولت نهم پیش از این گفته بود: “در حال حاضر بیش از ۹۵ درصد ارتباطات اینترنتی کاربران با درون کشور است و شبکه ملی اینترنت این ارتباطات را سر و سامان می‌دهد.”
مدیران مخابرات جمهوری اسلامی که تحت مدیریت سپاه پاسداران است، برای اینترنت ملی دلایل فنی هم دارند. آنها میگویند: “اگر روزی ارتباط مان با شبکه جهانی اینترنت قطع شود حتی کاربرهای داخل کشور نمی توانند مقصد خود را یا سایت هایی که در داخل کشور میزبانی شده، پیدا کنند و عملا شبکه از کار می افتند و ارتباطات خود را از دست می دهیم.”
موضوعی که برخی کارشناسان مستقل این حوزه آن را تنها “بهانهای خندهدار” توصیف کردهاند. اما همین “بهانه خندهدار” کافی است تا خود به توجیهی برای راهاندازی شبکه اینترنت ملی تبدیل شود. شبکه‌ای که بر اساس همین استدلال قرار نیست چندان با جهان خارج در ارتباط باشد.
دولتیها در عین حال معتقدند با ایجاد یک شبکه ملی می‌توان در هزینه‌های گرفتن خدمات شبکه‌ای از خارج کشور صرفه‌جویی کرد و همان کار را در داخل با هزینه کمتری انجام داد. اما به گفته متخصصین این دیگر اینترنت نیست، یک شبکه داخلی است که نمیتوان آن را چه از لحاظ مفهومی، چه از لحاظ کارکردی و چه از لحاظ مخاطب با اینترنت قیاس کرد.
جزیرهای در دنیای ارتباطات
کارشناسان همچنین می گویند این نوع از اینترنت به منزوی شدن ایران و در پی آن عقبگرد علمی و فرهنگی می انجامد. به باور این متخصصین در صورت اجرایی شدن کامل این طرح ایران به تنهایی توان تهیه محتوایی غنی برای این شبکه را نخواهد داشت و در این صورت اینترنت ملی عملا تبدیل به تعدادی رایانه می شود که از طریق کابل نوری به هم متصل هستند.
در دنیا کشورهایی هستند که از فناوری اینترنت برخوردار نیستند؛ نمونه بارز آن کوبا یا کره شمالی. اما در میان آنها که این پدیده دنیای مدرن را پذیرفتهاند، “اینترنت ملی” مختص جمهوری اسلامی است و هنوز هیچ کشوری به سراغ ملی کردن اینترنت نرفته. این در حالیست که هم اکنون هم زیر ساختهای اینترنت در ایران با مشکلات فنی عدیدهای مواجه است؛ مشکلاتی که طی چند سال گذشته منابع مالی قابل توجهی برای رفع آنها تخصیص نیافته است. در چنین شرایطی اختصاص یک میلیارد دلار بودجه کشور برای راهاندازی شبکه اینترنت ملی به معنای آن است که قرار نیست این شبکه با شبکه جهانی اینترنت در ارتباط باشد. چرا که اگر چنین بود میبایست به لحاظ فنی ابتدا مشکلات توسعه شبکه اینترنت حل می شد.
سایت فناوری اطلاعات ایرانیان در شهریور ماه سه سال پیش، یعنی زمانی که برنامهریزیها برای اجرایی شدن طرح اینترنت ملی در جریان بود با ابراز نگرانی از عملی شدن این طرح نوشت: “امید می رود مسوولان با راه اندازی این شبکه، درصدد اعمال صد درصد سیاست های داخلی حکومت نباشند و قدرت تشخیص و تمیز را نیز برای کاربران قائل باشند.”
