“مذاکره با آمریکا ممنوع است.فرمان قاطعانه آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی، که دیروز در جمع فرماندهانی از سپاه مطرح شد و ظاهرا مخاطبی ندارد جز دولت حسن روحانی و تیم دیپلماسی وی در وزارت خارجه. آیت الله خامنه ای دیروز استدلال خود برای این ممنوعیت را چنین مطرح کرد :” به‌خاطر ضررهای بی‌شماری که دارد و منفعتی که اصلاً ندارد. “
رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی روز چهارشنبه اشاره کرده که ایالات متحده با هدف “نفوذ” در ایران درخواست مذاکره با تهران را مطرح می کند. او گفته است افراد “بیخیال” و “سهل اندیش” هستند که بی اهمیت به “مصالح و منافع ملی” درخواست مذاکره با ایالات متحده را دارند: “یک عدّه‌ای در قضیّه‌ی مذاکره و مسئله‌ی مذاکره سهل‌انگاری میکنند، سهل‌اندیشی میکنند، مطلب را درست نمیفهمند.”
بر اساس متن سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی که از سوی وب سایت رسمی وی منتشر شده است وی در بخش از اظهارات اش پرانتزی باز می کند که به لحاظ سیاسی حائز اهمیت است: “الا بعضی‌ها بی‌خیالند -بی‌خیالان جامعه، که هرچه پیش بیاید برایشان اهمّیّتی ندارد، مصالح کشور از بین برود، منافع ملّی نابود بشود- که حالا با آنها کاری نداریم امّا بعضی بیخیال هم نیستند لکن سهل‌اندیشند، عمق مسائل را نمیفهند.”
حسن روحانی، مخاطب احتمالی ولی فقیه
اما افراد “سهل اندیش” از نظر آیت الله خامنه ای چه افرادی هستند؟ رهبر جمهوری اسلامی افرادی را که با استفاده از تمثیل های تاریخ اسلام و امامان شیعه، می کوشند مذاکره با واشنگتن را مشروع توصیف کنند مورد انتقاد قرار داده و گفته است: “وقتی صحبت مذاکره میشود، میگویند آقا شما چرا با مذاکره‌ی با آمریکا مخالفت میکنید؟ خب امیرالمؤمنین هم مذاکره کرد با فلان‌کس، امام حسین هم مذاکره [کرد]. خب اینها نشان‌دهنده‌ی سهل‌اندیشی است، نشان‌دهنده‌ی نرسیدن به عمق مسئله است.”
حسن روحانی، رئیس دولت یازدهم، از جمله افرادی است که از مذاکره امام حسین با عمر اسعد (فرمانده لشکر یزید در نبرد عاشورا) دفاع کرده بود. روحانی در سفر استانی خود به زنجان در مهرماه ۹۳ استدلال کرده بود که این مذاکره به معنای اتمام حجت امام سوم شیعیان با دنیا بود. وی تصریح کرده بود: “امام حسین (ع) که آگاه بود و می‌دانست فردا ایام شهادت او و یارانش به دست عمرسعد و یاران نادانش است، اما با دنیا اتمام حجت کرد و در شب تاسوعا ساعت‌ها با عمرسعد به مذاکره نشست تا مساله جنگ اتفاق نیفتد”.
رئیس دولت زمانی این اظهارات را مطرح کرد که جواد ظریف – وزیر خارجه - به طور مداوم و متناوب با جان کری همتای آمریکایی خود برای دست یافتن به توافق جامع هسته ای مذاکره می کرد. روحانی در سفر به زنجان گفته بود: “امام حسین (ع) به ما یاد داد که حتی با دشمن باید به گونه‌ای رفتار کنیم که منطق دنیا ما را پیروز در صحنه مذاکرات بداند.”
آیت الله خامنه ای دیروز اسمی از هیچ مقام دولتی نیاورد اما در ارتباط با این دست مواضع، اظهارات تندی مطرح کرد: “چنین تحلیلی درخصوص مسائل تاریخ اسلام و مسائل کشور، نهایت ساده‌اندیشی است، زیرا حضرت علی علیه السلام با زبیر و حضرت امام حسین علیه السلام با عمر‌بن سعد مذاکره و به‌معنای امروز یعنی معامله نکردند، بلکه هر دوی این بزرگواران به طرف مقابل خود نهیب زدند و آنها را نصیحت به خداترسی کردند.”
لحن رهبر جمهوری اسلامی علیه افرادی که چنین تمثیل هایی را مطرح کرده اند، از جمله حسن روحانی، به شدت ملامت آمیز است، آیت الله خامنه ای متذکر شده: “امام حسین با ابن‌سعد معامله میکرد که یک چیزی بده یا یک چیزی بگیر؟ هدف این بود؟ تاریخ را این‌جور میفهمید؟ زندگی ائمّه را این‌جور تحلیل میکنید؟”
چه کسی کلید مذاکره را زد؟
آیت الله خامنه ای خود شهریور سال ۹۲ با استفاده از اصطلاح “نرمش قهرمانانه” که به عنوان کتابی با ترجمه وی پیرامون صلح امام حسن اشاره داشت، به طور رسمی اجازه مذاکره دیپلمات های دولت با مقامات آمریکایی را صادر کرد؛آن هم در شرایطی که دو سال پیش از آن مذاکرات، به دور از چشم دولت وقت با آمریکایی ها آغاز شده بود. چند روزاز اعلام لزوم«نرمش قهرمانانه» جواد ظریف در جریان سفر هیات ایرانی به مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک مقابل چشم عکاسان بین المللی با جان کری دست داد و حسن روحانی نیز در خاک ایالات متحده با باراک اوباما ـ همتای آمریکایی اش-ـ تماس تلفنی برقرار کرد.
با این حال ظاهرا رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی اخیر خود پایان استراتژی” نرمش قهرمانانه” در مقابل ایالات متحده را اعلام کرده است. آیت الله خامنه ای که به طور سنتی تصمیمات نهایی پیرامون استراتژی های کلان جموری اسلامی را مطرح می کند، خاطرنشان کرده نظام اسلامی “هیچ مخالفتی” با “اصل مذاکره با کشورها” را ندارد، به جز یک استثنا: “در مورد آمریکا موضوع متفاوت است، زیرا آنها تعریفی که از مذاکره با جمهوری اسلامی ایران کرده‌اند، به‌معنای نفوذ و باز کردن راه برای تحمیل است.”
به نظر می رسد اظهارات وی واکنشی است به رخدادهایی که در جریان سفر امسال روحانی و ظریف به نیویورک به وقوع پیوسته است و همچنین اظهاراتی که رئیس دولت یازدهم و وزیر خارجه در مصاحبه با رسانه هایی آمریکایی مطرح کرده اند.
افشای خبر دست دادن ظریف با اوباما از سوی بلومبرگ از سوی منتقدان تندروی دولت به معنای تلاش دولت یازدهم برای عادی سازی رابطه تهران و واشنگتن گرفته شد و به شدت علیه آن موضع گیری کردند.
در همین حال جان کری در مصاحبه ای با سی ان ان گفته در گفتگوهای اخیر با ظریف، موضوع سوریه نیز مطرح شده است ؛ مفاد این گفتگوها منتشر نشده اما به نظر می رسد چنین گفتگوهایی به معنای مذاکرات برای رسیدن به نتیجه نبوده و بیشتر به معنای تبادل مواضع بوده است، چرا که آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی، در سخنرانی های خود پس از دستیابی به توافق جامع هسته ای گفته مذاکرات نظام با ایالات متحده صرفا محدود به برنامه هسته ای است و تهران بعد از این پیرامون موضوعات دیگر با این کشور مذاکره رسمی نخواهد کرد. جواد ظریف نیز پیش از دیدار با کری خاطرنشان کرد که “مسائل گوناگونی در دیدار با آقای کری مطرح میشود” اما بعد متذکر شد: “بنا به دستور رهبر جمهوری اسلامی، مذاکرات باید بر سر توافق اتمی و نحوه اجرای آن باشد.”
روحانی نیز اوایل این ماه در مصاحبه با رادیو ملی آمریکا در پاسخ به سوال خبرنگار در خصوص امکان ادامه مذاکرات با ایالات متحده بر سر مسائل دیگر، این موضوع را رد نکرد اما متذکر شد: “با فرض اینکه انشاءالله همه چیز(روند اجرای برجام) خوب پیش برود، در آینده فرصتهایی برای ما به وجود آید که دست کم درباره مسائل دیگر گفتگو کنیم.”
دو هفته پیش از این مصاحبه آیت الله خامنه ای در یک سخنرانی گفته بود: “شیطانی را که ملت از در بیرون کردند در صدد است از پنجره برگردد و ما نباید اجازه این کار را بدهیم.”
رهبر جمهوری اسلامی در سخنرانی دیروز خود در جملاتی پر ابهام گفته در مذاکرات هسته ای 2 سال اخیر هم “نفوذ” رخ داده است: “درهمین مذاکرات هسته ای هرجا فرصت کردند و میدان به آنها داده شد - که البته طرف های ایرانی بحمدلله حواسشان جمع بود، اما یک جاهایی بالاخره فرصت هایی آنها پیدا کردند- یک نفوذی کردند و یک حرکت مضری برای منافع ملی انجام دادند.”
در حالی که حسن روحانی و حامیان اصلاح طلب وی امیدوارند پس از توافق تاریخی هسته ای، تهران و واشنگتن بتوانند به سمت کاهش بیشتر تنش ها و افزایش همکاری ها بر سر مسائل بین المللی و کم رنگ کردن تخاصم تاریخی دو دولت گام بردارند، به نظر می آید سخنرانی امروز آیت الله خامنه ای احتمال مذاکرات میان ظریف و کری- دست کم مذاکرات علنی- را جز بر سر “برجام” منتفی خواهد کرد.روحانی امیدوار بود پس از توافق بتواند در جریان مذاکره مستقیم با طرف آمریکایی راه حلی واقعی برای حل و فصل بحران سوریه پیدا کند.
وی هفته پیش در بدو ورود به تهران از نیویورک به خبرنگاران گفته بود: “برای امنیت سوریه، عراق و یمن حاضرم با هرکسی حرف بزنم.” با این حال اگر منظور وی مقامات آمریکایی بوده به نظر می رسد با سخنرانی دیروز ولی فقیه، حالا این امکان منتفی شده است.
