در شرایطی که مذاکرات چند روز و چند هفته گذشته میان تهران، ایالات متحده، روسیه و فرانسه ظاهرا منجر به ابراز تمایل غرب به حضور تهران برای یافتن راه حل سیاسی در بحران سوریه و عبور دادن این کشور از جنگ داخلی شده، این بحران از روز گذشته با حملات هوایی ارتش روسیه به مواضع مخالفان بشار اسد ـ– رئیس جمهور سوریه ـ– وارد فاز تازه ای شده است.
این حملات روز چهارشنبه ساعاتی پس از آن انجام شد که دومای روسیه –ـ پارلمان ـ– درخواست ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور این کشور، برای آغاز عملیات نظامی در سوریه را مورد تایید قرار داد.
روسیه همچون جمهوری اسلامی از آغاز خیزش شهروندان سوری علیه دیکتاتور سوریه در سال ۱۳۸۹ و بعد از سال ۹۱ و چرخش درگیری ها به سمت جنگ داخلی و ورود گروه های جهادی به منازعه، همواره حمایت سرسختانه خود از دولت بعثی سوریه و لزوم مقابله با مخالفان مسلح سوری، به ویژه گروه جهادی داعش و جبهه النصرت را حفظ کرده است.
حمله نیروهای هوایی روسیه به مواضع مخالفان اسد، پس از حدود یک ماه گفتگوهای نزدیک میان مقامات ارشد مسکو و تهران از یک سو و گفتگوهای جداگانه دیپلمات های روسی با همتایان غربی شان و همچنین مذاکرات مقامات جمهوری اسلامی با دیپلمات های آمریکایی و اروپایی از سوی دیگر، صورت می گیرد. خبرگزاری رسمی سوریه اعلام کرده اعزام نیروی هوایی روسیه به سوریه به درخواست دمشق انجام شده و در این خصوص اسد نامه‌ای به پوتین ارسال کرده است. طبق این گزارش، اسد در این نامه از پوتین خواسته است که در چارچوب “مبارزه با تروریسم”، نیروی هوایی به سوریه اعزام کند.
در نخستین واکنش به حملات دیروز روسیه، ایالات متحده انتقادی جدی از این حملات نکرده اما گوشزد کرده که حملات مذکور علیه داعش نبوده است. واشنگتن سال گذشته “خلافت اسلامی ” (داعش) را تهدیدی علیه ایالات متحده و جهان اعلام کرده و علیه مواضع این کشور به ویژه در عراق وارد جنگ از آسمان ها شده بود.
به باور تحلیل گران عدم انتقاد جدی واشنگتن از حملات دیروز می تواند محصول توافقی غیر رسمی میان روسیه و ایالات متحده باشد که احتمالا در مذاکرات اخیر در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سوریه حاصل شده است.
ولادمیر پوتین؛ حسن روحانی و باراک اوباما، روسای جمهور این سه کشور همگی در سخنرانی های خود در مجمع عمومی سازمان ملل در روز سه شنبه بحران سوریه را به بخش مهمی از سخنان خود تبدیل کردند.
بشار اسد، در قدرت بماند یا نه؟
به نظر می آید هسته اصلی بحث تهران و روسیه با کشورهایی همچون ایالات متحده و فرانسه که هم اینک درگیر رویارویی نظامی علیه داعش هستند، مرتبط با ادامه حضور بشار اسد در قدرت دست کم تا پایان شکست گروه های جهادی در سوریه است. جان کری وزیر خارجه ایالات متحده روز سه شنبه در گفتگو با شبکه تلویزیونی CNN خاطرنشان کرده بود دولت وی در حال حاضر خواستار “برکناری فوری” بشار اسد نیست.
۵ مهر حسن روحانی در مصاحبه با همین شبکه گفته بود اسد باید بماند؛ البته بدون آنکه بگوید برای چه مدتی: “فکر می کنم امروز همه پذیرفته اند که آقای اسد باید سر کار بماند تا بتوانیم با تروریسم بجنگیم…. در سوریه، وقتی اولین هدف ما بیرون راندن تروریست ها و مبارزه با تروریست ها برای شکست آنهاست.”
حسن روحانی در حمایت از باقی ماندن اسد در قدرت تا زمان شکست دادن گروه های جهادی گفته بود: “چاره ای جز تقویت قدرت مرکزی و دولت مرکزی آن کشور به عنوان مرجع اصلی قدرت نداریم.”
با این حال رئیس دولت یازدهم از تاکید بر اینکه پس از موفقیت علیه داعش در سوریه،اسد باید رئیس جمهور باقی بماند خودداری کرده است.
در همین حال خبرگزاری های بین المللی گزارش داده اند که فرانسوا اولاند، رئیس جمهور فرانسه – کشوری که 5 مهر اولین هجوم هوایی خوز علیه مواضع داعش در سوریه را انجام داد،- در دیدار با حسن روحانی در نیویورک به او گفته است تهران می تواند “نقش مثبتی” در حل بحران سوریه داشته باشد، هرچند به باور او برای اسد جایی در “گره گشایی” وجود ندارد. حرف اصلی اولاند این است :“تهران و مسکو باید بپذیرند که بشار اسد، بخشی از گذار سیاسی در سوریه نخواهد بود.” تاکنون روحانی نیز نگفته دولت وی مایل به حضور شخص اسد در “گذار سیاسی” آتی در سوریه است، هرچند حرف آخر را در تهران نه او، بلکه آیت الله خامنه ای می زند، اما به نظر می رسد رهبر جمهوری اسلامی تا حدودی اختیاراتی به روحانی برای داشتن ابتکار عمل در بحران سوریه را واگذار کرده است.
حسن روحانی دو روز پیش در بدو بازگشت به تهران از نیویورک به خبرنگاران گفت: “برای امنیت سوریه، عراق و یمن حاضرم با هرکسی حرف بزنم.”
در دوره دوم دولت محمود احمدی نژاد، ۸۸ تا ۹۲، ابرقدرت های جهان به هیچ روی تمایلی به نقش آفرینی جمهوری اسلامی در حل بحران سوریه نشان نمی دادند، اما به نظر می آید حالا با موفقیت دو طرف در حل و فصل بحران هسته ای تهران در ماه تیر، و قدرت گیری روز افزون داعش در عراق و سوریه؛ وفرار چشمگیر شهروندان سوری از جنگ به سمت اروپا، این سیاست ها تغییر کرده باشد.
کری: تهران می تواند جلو بمب های اسد را بگیرد
جان کری وزیر خارجه آمریکا که در چند هفته اخیر ابراز امیدواری کرده که جمهوری اسلامی در حل بحران سوریه نقشی جدی ایفا کند، در گفتگوی اخیر خود با CNN گفته مسکو و تهران ممکن است جلو استفاده حکومت سوریه از بمب‌های بشکه‌ای را بگیرند.
جان کری می گوید این موضوع را در دیدار اخیرش با جواد ظریف در نیویورک مطرح کرده؛ مفاد این گفتگوها منتشر نشده اما به نظر می رسد چنین گفتگوهایی به معنای مذاکرات برای رسیدن به نتیجه نبوده و بیشتر به معنای تبادل مواضع بوده است، چرا که آیت الله خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی، در سخنرانی های پس از دستیابی به توافق جامع هسته ای گفته مذاکرات نظام با ایالات متحده صرفا محدود به برنامه هسته ای بوده است و بعد از این پیرامون موضوعات دیگر تهران با این کشور مذاکره رسمی نخواهد کرد. جواد ظریف نیز پیش از دیدار با کری خاطرنشان کرد که “مسائل گوناگونی در دیدار با آقای کری مطرح می‌شود” اما بعد متذکر شد: “بنا به دستور رهبر جمهوری اسلامی، مذاکرات باید بر سر توافق اتمی و نحوه اجرای آن باشد.”
اسرائیل نگران حضور نظامی تهران در سوریه
با این حال انتظار می رود همین دست گفتگو ها نیز به نزدیک شدن مواضع دو کشور برای حل و فصل بحران سوریه تا حدودی کمک کند، گرچه هنوز مشخص نیست آیا این مذاکرات غیررسمی و توافقات نانوشته آیا نهایتا به حضور نظامی رسمی جمهوری اسلامی در سوریه –ـ مانند مورد روسیه –ـ منجر خواهد شد یا نه؛موضوعی که نگرانی ها در اسرائیل را افزایش داده است. روز سه شنبه یووال اشتاینیتز، که در کابینه اسرائیل هم وزیر انرژی و هم مسئول “پرونده ایران” است در مصاحبه با رادیو ارتش اسرائیل اذعان داشت که دولت بنیامین نتانیاهو “نگران استقرار نیروهای نظامی ایران در مرز سوریه و اسرائیل است.”
البته وی با لحنی هشدار آمیز خاطرنشان کرد که “برای آمریکا، روسیه و سایر قدرت‌ها روشن می‌کند که حضور نیروهای ایرانی در مرز با سوریه را تحمل نخواهد کرد.”
وی گفته دولت دست راستی اسرائیل مشغول مذاکره با ابرقدرت های جهان است تا به آنها بگوید از نظر دولت نتانیاهو “نظامیان ایران باید در کشور خود بمانند.”
موضوعی که همین حالا هم در هاله ابهام قرار دارد؛ تهران با فرستادن سردار قاسم سلیمانی-ـ فرمانده سپاه قدس(واحد ویژه عملیات برون مرزی سپاه) ـ به عراق حضور نظامی خود برای مقابله با داعش را به رخ کشیده است و مواضع علنی و تلویحی مقامات نظامی تهران نیز حکایت از حضور لجستیک جمهوری اسلامی در سوریه دارد.
برای نمونه امیر احمدرضا پوردستان، فرمانده نیروی زمینی ارتش، در حاشیه رژه نیروهای مسلح در روز ۳۱ شهریور (سالگرد حمله نظامی عراق به ایران) در این ارتباط به خبرنگاران گفته بود: “ما با کشورهای دوست از جمله عراق و سوریه همکاری داریم و اگر آنها کمک‌های نظامی از ما بخواهند حاضریم به آنها بدهیم و از آنها پشتیبانی کنیم.”
فرمانده سپاه نیز اوایل ماه شهریور از حمایت قاطعانه این نهاد نظامی از ارتش سوریه خبر داده بود، سردار محمد علی جعفری در یک نشست خبری در قرارگاه ثارالله سپاه گفته بود: “حمایت همه‌جانبه از مقاومت در سوریه وظیفه انقلابی و اسلامی ما است و تا امروز نیز این مقاومت نتیجه داده است.”
