بارش برف و باران و تعطیلی چندروزه‌ی تهرانی‌ها هم زورش به آلودگی هوای پایتخت نرسید و شهروندان کماکان هوای ناسالم به ریه‌های خود می‌فرستند. سازمان هواشناسی هم از کاهش دما در چند روز آینده و به تبع آن تشدید آلودگی هوا خبر داده است. برخی از اخبار و اظهارنظرها هم از افزایش صدماتی مانند ابتلا به سرطان بر اثر آلودگی حکایت می‌کند که به نگرانی‌ها دامن می‌زند.
این مشکلات اما برای تهرانی‌ها تازگی ندارد؛ چرا که سال‌هاست میزان آلاینده‌های هوا در فصل‌های سرد به مرز بحران رسیده و سلامت میلیون‌ها نفر را مورد تهدید قرار می‌دهد. با این حال اقدامات دائمی و موثری برای خروج از وضعیت بحران انجام نشده و کمیته مواقع اضطراری آلودگی، مسکن‌های فوری و نه چندان کارآمدی چون کاهش ساعات اداری، تعطیلی مدارس و مهد‌های کودک و اجرای طرح سراسری زوج و فرد را اتخاذ می‌کند. چنانچه محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی شورای شهر تهران چندی پیش در یادداشتی نوشت: “هر بار با پیدایی موج غبار و آلودگی در آسمان پایتخت، سخن از بسیج ارگان‌ها و سازمان‌های کشور برای مقابله با بحران به میان می‌آید. طرفداران این نگاه اصرار دارند که با اقدامات ضربتی می توان این مشکل را از پیش پای تهران و کلانشهرها برطرف کرد، اما متاسفانه هواداران از یاد می برند که آلودگی هوا محصول همین تصمیم گیری های فوری و شتابزده است.”
رشد نامتعارف سرطان در ایران
با تداوم پرتعداد روزهای آلوده در تهران و کلانشهرها، نگرانی‌ها برای سلامت جسمی و روحی افراد شدت گرفته است. چندی پیش مهدی قطعی، مدیر طرح کلان ملی سیستم‌های حمل و نقل هوشمند درون شهری و برون شهری اعلام کرد که سالانه ۴۵ هزار نفر در کشور بر اثر آلودگی هوا می‌میرند.
عضو هیئت مدیره انجمن علمی جراحان عمومی ایران هم به تازگی شیوع سرطان در کشورمان را غیرمتعارف خوانده و گفته است: “تغییر به وجود آمده در روند ابتلا به سرطان و افزایش شیوع این بیماری در ایران، طبیعی به نظر نمی رسد.” بهزاد رحمانی در عین حال تاکید کرده که سن ابتلا به برخی سرطان‌ها در کشور پایین آمده است. به گفته او در سالهای گذشته سن ابتلا به سرطان روده بزرگ مربوط به افراد ۵۰ سال به بالا بود اما در حال حاضر مواردی از ابتلا به این نوع سرطان در سنین زیر ۲۵ سال هم مشاهده می شود.
این پزشک جراح معتقد است استرس، سطح ایمنی را پایین می آورد و یکی از دلایل شکست سیستم دفاعی بدن، به خاطر استرس‌هایی است که متوجه فرد است. او به تغییر عوامل محیطی و نقش آن در افزایش سرطان‌ها هم اشاره کرده است: “آلودگی هوای تهران در بروز و افزایش سرطان ریه را نمی توان نادیده گرفت.” به اعتقاد رحمانی مواد شیمیایی ناشی از بنزین غیراستاندارد، ریسک ابتلا به سرطان ریه را بالا می برد.
محمد اسماعیل اکبری، رئیس مرکز تحقیقات سرطان کشور هم در گفت‌وگو با روزنامه شهروند گفته است: “حدود ۳سال است که آلودگی هوا به‌عنوان عامل خطر در ابتلا به سرطان ثابت شده است.” او در ادامه عنوان کرده است که” البته ما تنها با مشکل آلودگی هوا مواجه نیستیم، بلکه به دلیل آلودگی‌های صنعتی ما با آلودگی آب و مواد غذایی نیز مواجه هستیم که از دیگر عوامل خطر بروز سرطان‌ها هستند.” به گفته اکبری در فضای زیست‌محیطی ما، انواع عوامل خطر برای ابتلا به سرطان وجود دارد. تا چند سال پیش خیلی قطعی نمی‌شد درباره تاثیر آلودگی هوا بر ابتلا به سرطان نظر داد اما اکنون مشخص شده که این آلودگی می‌تواند تغییر ژنی ایجاد کرده و تبدیل به سرطان شود و متاسفانه این عوامل روزبه‌روز درحال افزایش است.
مدعی‌العموم می‌تواند به دلیل آلودگی هوا شکایت کند
“اصل ۵۰ قانون اساسی حفاظت از محیط زیست را وظیفه‌ای عمومی تلقی کرده و فعالیت‌های اقتصادی و غیر از آن را که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع اعلام کرده است.” این را الیاس یاری، قاضی دادگستری در خصوص مقررات مربوط به آلودگی هوا نوشته و ادامه داده است: “قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست مصوب سال ۵۳ و قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب سال ۷۳ از جمله مهم ترین قوانین مرتبط با مقوله محیط زیست و آلودگی هوا هستند. ماده ۲ قانون اخیر نیز اقدام به هر عملی که موجبات آلودگی هوا را فراهم نماید، ممنوع دانسته است. مطابق این ماده وجود یا پخش یک یا چند آلوده کننده اعم از جامد، مایع، گاز، تشعشع پرتوزا و غیر پرتوزا در هوای آزاد به مقدار و مدتی که کیفیت آن را به طوری که زیان آور برای انسان یا سایر موجودات زنده و گیاهان یا آثار و ابنیه باشد تغییر دهد و همچنین وسایل نقلیه موتوری، در ماده ۳ این قانون از منابع آلوده کننده هوا دانسته شده است که تحت مقررات این قانون قرار دارد در مواد ۴ و ۵ نیز به صورت شفاف به آلودگی ناشی از وسایل نقلیه اشاره شده است.”
به اعتقاد این قاضی دادگستری، “دادستان کل کشور به عنوان نماینده مدعی العموم و حافظ منافع مردم می تواند با بهره‌مندی از کارشناسان این حوزه، دستور شناسایی خودروهای آلوده کننده و فاقد استانداردهای جهانی را صادر کرده و از این طریق از کارخانه تولیدکننده خودروهای مزبور شکایت نماید زیرا در حال حاضر خودروها بخش اعظم آلوده کننده ها محیط شهری هستند و از این طریق به حل این معضل کمک شایانی خواهد شد.”
حسین احمدی نیاز، حقوقدان هم در یادداشتی با اشاره به اینکه زیستن در هوای پاک حق هر شهروندی است، می‌نویسد: “قانونگذار سازمان های متولی و مسوول آلودگی هوا را تبیین و مشخص کرده است و از سوی دیگر قانون اساسی در اصل پنجاهم به روشنی تخریب محیط زیست و آلودگی هوا را جرمی عمومی پنداشته تکلیفی برای همگان در برخورد با آن تعریف کرده است.”
راه حل چیست؟
تولید خودروهای استاندارد، خروج خودروهای فرسوده، بهبود سیستم حمل‌ونقل عمومی به‌ویژه ریلی، ارتقای کیفیت سوخت، معاینه فنی سالانه و مستمر خودروها، مدیریت ترافیک و آگاه‌سازی عمومی محورهای برنامه جامع کاهش آلودگی هوا است که در سال ۷۹ در راستای برنامه ۵ ساله راهبردهای کاهش آلودگی هوای کلانشهرها تهیه شد. محمد حقانی نایب‌رییس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای تهران چندی پیش در همین خصوص گفت: “با وجود داشتن برنامه کاهش آلودگی هوا اقدامات ارزنده‌ای صورت نگرفت زیرا مساله آلودگی هوا با تبصره و ماده قانونی حل نمی‌شود و نیازمند همکاری مسئولان و دست‌اندرکاران است.”
حقانی در ادامه با بیان اینکه معضل آلودگی هوای تهران یک شبه قابل حل نیست به مواردی برای مقابله با این معضل اشاره کرده و گفته بود: “جلوگیری موثر از تردد خودروها و موتوسیکلت‌های دودزا، تعویض کاتالیزهای خودرو، نظارت و مدیریت بر تولید آلودگی خودروهای سنگین، اتوبوس‌های شرکت واحد و مهم‌تر از همه نصب فیلتر دوده روی این خودروها و از رده خارج کردن مینی‌بوس‌های فرسوده از جمله این موارد است که می‌توان به آن پرداخت. از نیروی انتظامی و پلیس نیز انتظار داریم با عزم جدی در طرح‌های ضربتی برای همیشه از تردد خودروهای دودزا جلوگیری کنند.”
ناصر کرمی، اقلیم‌شناس نیز در خصوص راه‌کار پشت سر گذاشتن بحران آلودگی هوا به روزنامه شرق گفته بود: “مسوولان باید به جای این چیزی که به عنوان سوخت به مردم عرضه می‌کنند، اگر بنزین و گازوییل مطابق استانداردهای جهانی عرضه کنند بخشی از مشکل در میان‌مدت حل می‌شود. اما مشکل فقط به همین خلاصه نمی‌شود چرا که مساله و معضل فقط سوخت غیراستاندارد نیست، چرا که مردم ما به اجبار باید از خودروهای آلاینده و غیراستانداردی استفاده کنند که هیچ کس نمی‌تواند جلو تولید آنها را بگیرد چون پای سود هزاران میلیاردتومانی در میان است. اگر قوانین واردات خودرو تغییر کند، می‌شود امید داشت بخشی از مشکل هم به این شکل حل شود چرا که عامل ۸۰ درصد آلایندگی هوای تهران خودروها هستند.”