سازمان دیده‌بان حقوق بشر، از سازمان‌های جهانی مدافع حقوق بشر با هشدار نسبت به وضعیت پناهجویان در ایران، از نقض حقوق پناهندگان و مهاجرین افغان خبر داده است.
این نخستین بار است که یک سازمان بین المللی حقوق بشر از نقض حقوق افغان‌ها در ایران انتقاد می‌کند.
فراز صانعی، از پژوهشگران سازمان دیده‌بان حقوق بشر در مورد دلایل تدوین این گزارش به روز می‌گوید: “در سالهای اخیر به نظر می‌آمد که شرایط پناهندگان و مهاجرین افغان رو به وخامت است و حقوق تعداد زیادی از آنان بطور جدی نقض می‌شود.”
او همچنین با اشاره به جمعیت بالای افغان‌های ساکن ایران می افزاید: “با وجود جدی بودن موضوع نقض حقوق آنها در سالهای اخیر گزارش کامل و جامعی توسط نهادهای حقوق بشر در این مورد تهیه نشده بود.”
سال ۲۰۱۲ اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی ایران اعلام کرده بود که حدود ۱.۴ تا ۲ میلیون افغان ساکن هستند که به عنوان پناهنده در کشور ثبت نشده‌اند.
جمعیت کل پناهندگان افغان در ایران ۲.۵ میلیون تا ۳ میلیون نفر تخمین زده می‌شود.
سید موسی هاشمی، معاون اداره کل اتباع و مهاجرین خارجی استان تهران روز بیستم آبان ماه جاری گفت: “۳ درصد این جمعیت به صورت قانونی و مجاز در استان تهران هستند و ۳۶ درصد دیگر هم که حدود ۱ میلیون نفر می‌شود به صورت غیرقانونی و غیرمجاز در استان تهران حضور دارند و زندگی می‌کنند.”
سازمان دیده‌بان حقوق بشر در گزارش خود پیرامون وضعیت افغان‌ها در ایران گفته است جمهوری اسلامی نسبت به پناهندگان و مهاجرین افغان تعهدات قانونی این کشور برای محافظت از این گروه آسیبپذیر در مقابل آزار و اذیت را نقض می‌کند.
این سازمان حقوق بشری می‌گوید جمهوری اسلامی هزاران افغان را شتابزده از کشور اخراج می‌کند بدون اینکه به آنها فرصت دهد با اثبات حقوق خود درخواست پناهجویی دهند.
گزارش دیده‌بان حقوق بشر با نام ”مهمانان ناخوانده: نقض حقوق پناهندگان و مهاجرین افغان توسط ایران” در ۱۲۴ صفحه تنظیم شده و به طور مستند نشان می دهد که چگونه “سیستم معیوب” جمهوری اسلامی بدون تشریفات حقوقی منجر به روند بازداشت و اخراج مهاجران افغان می شود.
این سازمان جهانی مدافع حقوق بشر می‌گوید جمهوری اسلامی با محدود کردن راه های قانونی برای درخواست پناهندگی یا انواع شیوه های دیگر مهاجرت برای حقوق و امنیت حدود یک میلیون افغان که ایران آنها را به عنوان پناهنده میشناسد، و نیز برای صدها هزار تن دیگر که از جنگ و ناامنیهای افغانستان گریختهاند، خطری جدی ایجاد می‌کند.
کنوانسیون ۱۹۵۱ ژنو در مورد وضعیت پناهندگان، اصلی‌ترین منبع حقوق پناهندگان در چارچوب حقوق بین الملل و ایران نیز به آن متعهد است.
دیده‌بان حقوق بشر در گزارش خود جمهوری اسلامی را متهم به نقض این تعهد کرده است.
ایران یکی از کشورهای بزرگ پناهنده پذیر در دنیاست.
جو استورک، معاون رئیس امور خاورمیانه سازمان دیده بان حقوق بشر در این باره گفته است: “ایران بارِ میزبانیِ یکی از بزرگترین جمعیتهای پناهنده در جهان را برای بیش از سه دهه به دوش کشیده است، اما رفتار با آنها باید مطابق با معیارهای بینالمللی باشد. اوضاع افغانستان ممکن است اکنون بیش از زمانی که این پناهندگان برای نخستین بار از آنجا گریختند خطرناک شده باشد، و الان زمانِ آن نیست که ایران آنها را به سرزمینشان باز گرداند.”
سازمان دیده‌بان حقوق بشر که مقر آن در نیویورک است در گزارش خود مواردی از اعمال خشونت علیه مهاجران افغان در ایران مانند جمله ضرب و شتم، حبس در شرایط غیر بهداشتی و غیر انسانی، اجبار به پرداخت پول برای انتقال و اسکان در اردوگاههای مرزی، کار اجباری، و جداسازی اجباری اعضاء خانوادهها از یکدیگر را مستند ساخته است.
با این حال ایران در سال ۲۰۱۲، در طرحی به نام “طرح ساماندهی اتباع خارجی” به برخی از افغانهایی که به صورت غیر مجاز در ایران سکونت می کنند اجازه داده که وضعیت خود را به طور موقت قانونی سازند و ویزای محدودی دریافت کنند.
اما دیده بان حقوق بشر می گوید در ماه نوامبر ۲۰۱۲، هیات وزیران با صدور مصوبه‌ای به دولت احمدی نژاد اجازه داد تا پایان سال ۲۰۱۵، ۶/۱ میلیون خارجی را “که به طور غیر قانونی در ایران سکونت دارند”، از کشور اخراج کند.
گزارش این سازمان حقوق بشری براساس مصاحبه با ۹۰ نفر افغانی تنظیم شده که زندگی در ایران را تجربه کرده‌اند. با اتکا به این مصاحبه ها دیده‌بان حقوق بشر جمهوری اسلامی را متهم کرده است که به دلیل نداشتن یک نظام پناهجویی کارا حقوق پناهجویان افغان را نقض می‌کند.
