در روزی که به گفته متولیان و طرفداران مسجد جمکران، سالروز صدور فرمان امام زمان برای ساخت این مسجد است، پایگاه اطلاع رسانی مسجد جمکران با انتشار مطلبی، اعلام کرد چاه مشهور این مسجد “هیچ ویژگی ندارد.”
با وجودی که متولیان مسجد جمکران در این مطلب تاکید کرده اند بنایی برای تشویق مردم به عریضه نویسی و انداختن این عریضه ها در چاه ندارند، امادر عین حال برای خدمت به زائران مسجد، عریضه ها را در اختیار زائران می گذارند.
این مطلب همچنین تصریح کرده که در بنرها و تابلوهایی که در نقاط مختلف مسجد جمکران نصب شده، “ویژگی نداشتن” چاه مشهور این مسجد تذکر داده شده و اگر نهی مراجع تقلید از برخورد با مردم نبود، “شاید متصدیان امر تصمیم دیگری را اتخاذ می کردند.”
متولیان مسجد جمکران توضیح نداده اند تصمیم گیری درباره چاه این مسجد چه ارتباطی به برخورد با مردم دارد. این در حالی است که در آذر ماه سال 1387مسئولان این مسجد با همکاری اداره اوقاف استان قم یک اصله درخت کهنسال سرو راکه در محوطه مسجد جمکران قرار داشت به بهانه مبارزه با خرافات قطع کردند.قطع این درخت 500 ساله سرو که اعتراض گسترده تشکل های زیست محیطی را به دنبال داشت پس از آن صورت گرفت که برخی زائران مسجد جمکران با بستن پارچه و قفل به آن دخیل می بستند و انتظار حاجت گرفتن داشتند.
پیش از این مسئول روابط عمومی این مسجد با تاکید بر اینکه “چاه جمکران قداست خاصی ندارد” وعده داده بود که “در روز 17 رمضان سند مهمی درباره چاه عریضه منتشر خواهد شد.“ابراهیم صدوقی اگرچه منتقدان چاه جمکران و عریضه نویسی در آن را “دشمنان فرهنگ ارزشمند و قدرتمند انتظار” نامیده اما در عین حال افزوده بود: “چاه عریضه یکی از بخشهایی است که از دیرباز وجود داشته است، ویژگی و اهمیت خاصی ندارد و ارتباط دادن آن با جایگاه و قداست اصل مسجد مقدس جمکران مردود است.”
نامه ها خمیر می شوند
اینک دبیر شورای عالی فرهنگی مسجد جمکران درباره چاه مشهور این مسجد و سرنوشت نامه های مردمی که به آن انداخته می شود، توضیحات بیشتری داده است.حجت الاسلام مرتضی وافی در گفت و گو با خبرگزاری مهر گفته: “ما معتقدیم تمام این نمادها و حرکتهای اصیل و ماندگار باید حفظ شود مگر اینکه زمینه سوء استفاده ای از آن فراهم شود و ما نتوانیم آن را از خرافات، شبهات و آفات حفظ کنیم. اما این اتفاق در رابطه با چاه جمکران رخ نمی دهد.”
وی افزوده: “زائران از داخل یا خارج از کشور کنار چاه جمکران با عریضه مکتوب خود حاضر می شوند در غیر این صورت کاغذهایی به مبلغ 100 یا 150 ریال در اختیار آنها قرار داده می شود و با توجه به عریضه ای که توصیف شد متن عریضه خود را می نویسند و آن را داخل چاه می اندازند. هر دو تا سه ماه ورود به چاه صورت می گیرد این نامه ها بیرون آورده می شود. گاهی اگر شیء قیمتی میان آنها باشد خارج می شود اما در مسجد به شدت اطلاع رسانی می شود که زائران اشیاء قیمتی خود را داخل چاه نیندازند. پس از خارج کردن، این نامه ها به خمیر تبدیل می شوند و احدی آنها را نمی خواند. گاهی نامه ای به دفاتر فرهنگی یا دفتر تولید می رسد که دربرگیرنده درخواست و خواهشی بوده و در انتهای آن نوشته شده است که به عنوان عریضه این نامه را داخل چاه هم بیندازید.”
دبیر شورای عالی فرهنگی مسجد جمکران در ادامه سخنانش با بیان اینکه “هیچ چاهی موضوعیت ندارد”، چاه جمکران را به دلیل “حس و حال معنوی” آن مورد توجه دانسته و افزوده: “عریضه نویسی یکی از راههای توسل است و توسل جزو مبانی دینی ما است. نامه نگاری انسان با محبوب خود و انتظار کشیدن برای دریافت جواب شیرین است و اگر تأیید اصل آن در دین باشد این حرکتها با حس و حال مردم انس می گیرد.”
حجت الاسلام وافی با تاکید بر لزوم توجه به متن عریضه ها، گفته: “در روایات آمده است که پس از نوشتن عریضه در چاه آب یا آب روان انداخته شود و چند علت برای آن ذکر شده است. یکی این است که از دسترس مردم عادی دور بماند و رازی باشد میان حجت و مردم. از این رو هیچ چاه خاصی موضوعیت خاصی ندارد. کنار چاه جمکران هم نوشته شده است که این چاه هیچ موضوعیت خاصی ندارد. یکی از علل انداختن عریضه در چاه آب و آب روان وجود اسماء الهی و متبرکه در این عریضه است.”
وی در عین حال تصریح کرده: “به علت اینکه حس و حالت توجه و حضور در این فضا به دلیل مسجد بیشتر است بسیاری از زائران دوست دارند عریضه خود را در این چاه بیندازند.”
قبر امام زمان
انتقادات دوپهلوی متولیان مسجد جمکران از چاه این مسجد در شرایطی عنوان می شود که پیش از این، رسول جعفریان از روحانیون اصولگرا که هم اینک رئیس کتابخانه مجلس شورای اسلامی است، با انتقاد شدید از روند انداختن نامه های زائران مسجد جمکران درون این چاه، تصریح کرده بود: “این چاه هیچ اسناد و نقطه اتکایی ندارد.”
مسئله ای که توسط آیت الله ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید شیعه نیز مورد تاکید قرار گرفته است. وی در پاسخ به استفتایی از او اعمال مربوط به چاه جمکران را فاقد سند دانسته و تصریح کرده: “این چاه و اعمال آن صحّتی ندارد.”
این مرجع تقلید سه سال پیش نیز به یک “اتفاق جدید” در درون مسجد جمکران واکنش تندی نشان داده بود.مکارم شیرازی در ان مقطع گفته بود: “اخیرا در محراب مسجد جمکران یک تشکیلات شیشه‌ای سبزرنگ و چراغ درست کرده‌اند که کم‌کم به صورت امامزاده‌ای درآمده است. مردم برای بوسیدن این شیشه صف می‌کشند، کسانی هم هنگام دور شدن عقب عقب می‌روند مثل کاری که در حرم امامان و امامزاده‌ها می‌کنند. بعضی‌ها هم فاتحه می‌خوانند، عده‌ای تعظیم می‌کنند، بعضی از عوام هم می‌گویند اینجا قبر حضرت ولی عصر(عج) است! حتما چند سال دیگر هم فردی پیدا می‌شود وکتابی می‌نویسد که 70 نفر از اوتاد در اینجا دفن شده‌اند. هرکس مرتکب این کار شده، اشتباه کرده است، این ضربه‌ای به مسجد جمکران است.”
رسول جعفریان نیز در واکنش به سخنان دبیر شورای عالی فرهنگی مسجد جمکران درباره عریضه های 10 و 15 تومانی چاه این مسجد، گفت: “تبعات چنین توصیه هایی از یک طرف و دینی و مذهبی نشان دادن آن روش ها از سوی دیگر، بیش از همه راه را برای باز شدن مسیرها و مقصدهای تازه‌ای فراهم میکند که دشوار بتوان تعریف صحیح و صریحی در شرع از آنها به دست داد.”
وی در یادداشتی که سایت خبر انلاین آن را منتشر کرد، نوشت: “چه ضمانتی وجود دارد که در آینده در هر مسجد و امامزاده و بقعه و تکیه‌ای یک چاه درست نشده و زمینه برای ریخته شدن عریضه در آنها فراهم نشود؟ آیا در آن صورت، جناب متولی، باز هم همین استدلالها را خواهند آورد؟ یا آنکه خواهند گفت بین جمکران و جاهای دیگر فرق است؟برای مثال، چرا در حرم امام رضا چاهی کنده نمی شود تا میلیونها زائر عریضه خود را در آن چاه بیندازند؟ در کنار کعبه ودر مسجد النبی و بقیع هم، آیا می‌توان شبیه این چاه را کند و عریضه‌ها را داخل آن ریخت؟”
جمکران، آرامگاه خامنه ای؟
انتقادات روحانیون حکومتی یا نزدیک به حکومت علیه چاه مسجد جمکران در شرایطی افزایش می یابد که چهره های شناخته شده جریان روشنفکری دینی، اصل قرائت موجود درباره این مسجد را نمی پذیرند.
از جمله آیت الله محمدرضا توسلی، رئیس دفتر آیت الله خمینی نقل کرده بود که آقای خمینی، اعتقادی به قداست مسجد جمکران نداشت و هرگز حاضر نشد در این مسجد نماز مشهور به نماز امام زمان بخواند.
روزنامه جمهوری اسلامی هم در سرمقاله 22شهریور 85 خود با انتقاد از این پدیده نوشت: “وقتی ما مسجد جمکران را تا آنجا از نظر تقدس بالا می‌بریم که از مساجدی مانند مسجدالحرام و مسجدالنبی نیز بافضیلت‌تر جلوه میکند و اعلام می‌کنیم که حدود سه‌میلیون‌نفر در شب و روز نیمه‌شعبان به زیارت این مسجد آمده‌اند و با تبلیغات بی‌سابقه، خیل مردم تشنه معنویت را از نقاط مختلف کشور به جمکران می‌کشانیم و سخنان مداحانی را می‌شنویم که به مردم وعده می‌دهند در اینجا امام زمان را زیارت خواهند کرد و حاجت‌روا برخواهند گشت و البته می‌دانیم که نه زیارتی در کار است و نه اتفاق دیگری می‌افتد، انتظار داریم در درازمدت این مردم چقدر به این تبلیغات معتقد بمانند و پایه‌های فکری آنها دچار لرزش و پوکی نشود؟”
انتقادات به مسجد جمکران و مسجد آن در حالی بیان می شود که با به قدرت رسیدن آیت الله علی خامنه ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی، تبلیغات حکومتی و رسانه ای درباره این مسجد به طور بی سابقه ای افزایش یافته است.
دامن زدن به موضوع جمکران با روی کار آمدن دولت محمود احمدی نژاد و تاکیدات و تبلیغات مکرر رئیس و اعضای این دولت بر مسئله “مهدویت” بیشتر نیز شد.
به دنبال این تبلیغات گسترده و افزایش مراجعه عمومی به منطقه ای که مسجد جمکران در آن قرار دارد، تجارت و خرید و فروش زمین در این منطقه با گسترش فوق العاده ای همراه بوده به گونه ای که هزاران هکتار از زمین های اطراف مسجد جمکران در سال های گذشته و همزمان با افزایش قیمت زمین در ایران، در قبال مبالغ نجومی و میلیاردی داد و ستد شده است.
این در حالی است که برخی منابع خبری از وصیت آیت الله خامنه ای برای دفن پیکرش پس از مرگ در محوطه مسجد جمکران خبر می دهند. شایعه ای که شب های چهارشنبه هر هفته که مسجد جمکران پذیرای هزاران نفر از زائران است، در میان آنها دهن به دهن می شود.
مسجدی در خواب یا بیداری
مسجد جمکران مسجدی در شش کیلومتری شهر قم به سمت جاده کاشان است که در نزدیکی روستایی به همین نام قرار دارد.
درباره نحوه تاسیس این مسجد اختلاف نظر وجود دارد. برخی می گویند عامل ساخت این مسجد تنها یک خواب و برخی دیگر می گویند مکالمه ای در بیداری بوده است اما هرچه باشد یک اتفاق نظر درباره آن وجود دارد که طبق آن فردی به نام “حسن بن مثله جمکرانی” مدعی می شود که “در بیداری” با امام زمان ارتباط برقرار کرده و به دستور او مامور ساخت این مسجد شده است.
این در حالی است که اکثر شیعیان با انتصاب نامه ای به امام زمان معتقدند که امکان ملاقات با او در زمان غیبت وجود ندارد. گفته می شود که امام زمان با ارسال نامه ای به آخرین نایبش نوشته است: “غیبت کامل آغاز شد و پس ازآن ظهوری نخواهد بود، مگر بفرمان خداوند… بزودی برخی از شیعیان من ادعا خواهند کرد که مرا دیده‌اند، آگاه باشید که هرکس قبل از خروج سفیانی و صیحه آسمانی ادعای مشاهده مرا کند، دورغگوی و تهمت زننده است.”
حسن بن مثله جمکرانی در روایت مشهوری که به‌نظر می‌آید تنها سند موجود و معتبر برای ساخت این مسجد باشد چنین می‌گوید: “من شب سه شنبه، ۱۷ ماه مبارک رمضان سال ۳۷۳ قمری در خانه خود خوابیده بودم که ناگاه جماعتی از مردم به در خانه من آمدند و مرا از خواب بیدار کردند و گفتند:برخیز و مولای خود، مهدی(ع) را اجابت کن که تو را طلب نموده است. آنها مرا به محلی که اکنون مسجد جمکران است آوردند، چون نیک نگاه کردم، تختی دیدم که فرشی نیکو بر آن تخت گسترده شده، جوانی سی ساله بر آن تخت تکیه بر بالش کرده و پیرمردی هم نزد او نشسته است.
در ادامه این روایت آمده است: “آن پیر، خضر نبی علیه السلام بود که مرا امر به نشستن نمود، حضرت مهدی علیه السلام مرا به نام خودم خواند و فرمود: برو به حسن مسلم (که در این زمین کشاورزی میکند) بگو، این زمین شریفی است و حق تعالی آن را از زمین های دیگر برگزیده است و دیگر نباید در آن کشاورزی کند. عرض کردم: یا سیدی و مولای! لازم است که من دلیل و نشانه ای داشته باشم و گرنه مردم حرف مرا قبول نمی‌کنند. فرمود: تو برو و آن رسالت را انجام بده، ما نشانه‌هایی برای آن قرار می‌دهیم، و همچنین نزد سید ابوالحسن (یکی از علمای قم ) برو و به او بگو حسن مسلم را احضار کند و سود چند ساله را که از زمین به دست آورده است، وصول کند و با آن پول در این زمین مسجدی بنا نماید.به مردم بگو به این مکان رغبت کنند و آنرا عزیز دارند و چهار رکعت نماز در آن گذارند.”
حسن بن مثله جمکرانی در کتاب تاریخچه مسجد جمکران افزوده است: “آنگاه امام(ع) فرمودند: هر که این دو رکعت نماز را در این مکان (مسجد جمکران) بخواند مانند آن است که دو رکعت نماز در کعبه خوانده باشد. چون به راه افتادم، چند قدمی هنوز نرفته بودم که دوباره مرا باز خواندند و فرمودند: بزی در گله جعفر کاشانی است، آنرا خریداری کن و بدین مکان آور و آنرا بکش و بین بیماران انفاق کن، هر بیمار و مریضی که از گوشت آن بخورد، حق تعالی او را شفا دهد.”
حسن بن مثله جمکرانی می‌گوید: “من به خانه بازگشتم و تمام شب را در اند یشه بودم، تا اینکه نماز صبح را خوانده و به سراغ علی المنذ ر رفتم و ماجرای شب گذشته را برای او نقل کردم و با او به همان مکان شب گذشته رفتیم، و در آنجا زنجیرهایی را دیدیم که طبق فرموده امام علیه السلام حدود بنای مسجد را نشان می‌داد.سپس به قم نزد سید ابوالحسن رضا رفتیم و چون به در خانه او رسید یم، خادم او گفت: آیا تو از جمکران هستی؟ به او گفتم: بلی! خادم گفت: سید از سحر در انتظار تو است. آنگاه به درون خانه رفتیم و سید مرا گرامی داشت و گفت: ای حسن بن مثله من در خواب بودم که شخصی به من گفت: حسن به مثله، از جمکران نزد تو می‌آید، هر چه او گوید، تصدیق کن و به قول او اعتماد نما، که سخن او سخن ماست و قول او را رد نکن. از هنگام بیدار شدن تا این ساعت منتظر تو بودم، آنگاه من ماجرای شب گذشته را برای وی تعریف کردم، سید بلافاصله فرمود تا اسب ها را زین نهادند و بیرون آوردند و سوار شدیم، چون به نزدیک روستای جمکران رسیدیم، گله جعفر کاشانی را دیدیم، آن بز از پس همه گوسفندان می‌آمد، چون به میان گله رفتم، همینکه بز مرا دید به طرف من دوید، جعفر سوگند یاد کرد که این بز در گله من نبوده و تاکنون آنرا ندیده بودم، به هر حال آن بز را به محل مسجد آورده و آن را ذبح کرده و هر بیماری که گوشت آن تناول کرد، با عنایت خداوند تبارک و تعالی و حضرت بقیه‌الله ارواحنا فداه شفا یافت. ابوالحسن رضا، حسن مسلم را احضار کرده و منافع زمین را از او گرفت و مسجد جمکران را بنا کرد و آن را با چوب پوشانید. سپس زنجیرها و میخ ها را با خود به قم برد و در خانه خود گذاشت، هر بیمار و دردمندی که خود را به آن زنجیرها می‌مالید، خدای تعالی او را شفای عاجل می‌فرمود، پس از فوت سید ابوالحسن، آن زنجیرها ناپدید شد و دیگر کسی آنها را ندید.”
