یاروسلاو تروفیموف- جینا کن
ناآرامی های ایران باعث بروز شکاف در شاخه اسلام شیعه و تحت الشعاع قرار گرفتن اصل بنیادین رژیم مبنی بر همراهی میلیون ها طرفدار شیعۀ سراسر خاورمیانه با آن کشور شده است.
مفهوم ولایت فقیه بر این اساس قرار دارد که در حکومت اسلامی، یک فقیه اسلامی که آراسته به شعائر الهی است، قدرت بی چون و چرائی را مافوق مسؤولان انتخابی و سایر اجزای کشور اعمال می کند.
ولی فقیه فعلی در ایران، آیت الله علی خامنه ای، تنها به ادارۀ امور کشور مشغول نیست، بلکه به عنوان مرجع یا راهنمای معنوی بسیاری از شیعیان خارج از کشور نیز قلمداد می شود. تصاویر آقای خامنه ای بر روی بیلبوردهای جنوب بیروت، مساجد شیعه در شرق عربستان سعودی و بحرین و نیز دیوارهای دفاتر نمایندگان شیعی مذهب مجلس در کویت به چشم می خورد.
با این حال، این قدرت معنوی و نیز ایدئولوژیک، ظرف هفته های اخیر به دلیل نحوۀ مدیریت انتخابات بحث انگیز ریاست جمهوری 22 خرداد در ایران، به لرزه درآمده است.
شاخه شیعه به عنوان اقلیت اسلامی، در حدود 14 قرن پیش از اسلام سنی منشعب شد. ایران که 90 درصد از جمعیتش را شیعیان تشکیل می دهند، از دیرباز موتور محرکه شیعه در دنیا محسوب شده است.
آیت الله خامنه ای با حمایت آشکار از محمود احمدی نژاد، از نقش سنتی خود برای رفع اختلاف و حصول توافق فاصله گرفته. درحالی که نامزدهای رقیب از تقلب انتخاباتی سخن می گویند، آیت الله خامنه ای انتخاب مجدد آقای احمدی نژاد را به عنوان یک “انتصاب الهی” می خواند و خواستار پایان دادن به اعتراضات می شود.
میرحسین موسوی، مهدی کروبی و صدها هزار نفر از طرفداران آنها، با سرپیچی از درخواست آیت الله ، این تابو را درهم شکستند. برخی معترضان در تهران شعاری را سر می دهند که درگذشته حتی به آن فکر نمی شد: «مرگ بر خامنه ای». هرچند اکثر نهادهای حاکم در ایران با قدرت در پشت آیت الله خامنه ای باقی مانده اند، اما برخی روحانیون بلندپایه در داخل و خارج ایران به حمایت از جبهه معترضان دست زده اند.
قاضی یوسف عضو شیعه مجلس لبنان می گوید: “رهبری که به دور از خطا بود، ناگهان اشتباهات متعددی می کند.» لبنان یک کشور عربی است که شاهد نفوذ گسترده ایران در خاک خود از طریق پشتیبانی از شبه نظامیان حزب الله است. وی افزود: «در حقیقت اکثریت روحانیون شیعۀ لبنان به ولایت فقیه اعتقادی ندارند. اکنون آنها و بسیاری از پیروانشان، شروع به ابراز نظر آشکار درباره این اختلافات کرده اند.”
پس لرزه های بحران ایران در اجتماع شیعیان سراسر خاورمیانه، از خاور دور گرفته تا عراق، عربستان سعودی و جاهای دیگر، غیرقابل بازگشت است. سامی الفرج رئیس مرکز مطالعات استراتژیک کویت می گوید: “برای شیعیان خلیج فارس، شرایط مبهوت کننده است. الگوی ولایت فقیه دچار تزلزل شده است… و این تنها به دلیل وقایع ایران رخ داده است.”
نظریه ولایت فقیه
اولین بار نظریه ولایت فقیه توسط آیت الله روح الله خمینی بناینگذار انقلاب اسلامی، در کتابی که وی در سال 1970 در هنگام تبعید در شهر نجف عراق به عنوان مرکز سنتی آموزش شیعیان به رشته تحریر درآورد، ذکر شده است. نظریه وی در آن زمان به شدت از سوی بزرگان شیعه در نجف نظیر آیت الله العظمی ابوعلی قاسم خوئی زیر سؤال رفت. خوئی نگران بود قرار دادن اختیار در دستان یک روحانی، می تواند به طرز خطرناکی با سیاست آغشته شود و در نهایت به تخطئه خود دین منجر شود.
چنین بیزاری از سوی آیت الله العظمی حسینعلی منتظری که خود در دهه 1980 از سوی رژیم ایران طرد شد، نیز ابراز شده است. وی اخیراً بر شدت انتقادات از سیاست های آیت الله خامنه ای فزوده و با معترضان همدردی کرده است. منتظری روز پنجشنبه اعلام کرد: “اگر ایرانی ها نتوانند درباره حقوق مشروع خود به شیوۀ گردهمائی صلح آمیز سخن بگویند، بلکه به جای آن سرکوب شوند، تبعات آن روی هم جمع می شود و می تواند ارکان دولت را، هرچقدر هم که قدرتمند باشد، ریشه کن کند.”
آیت الله العظمی علی سیستانی رهبر دینی برجسته شیعیان که صاحب بیشترین نفوذ است و برای مقام مرجعیت شیعیان سراسر دنیا، با خامنه ای رقابت می کند، در خصوص بحران ایران سکوت پیشه کرده است. با این حال، هفته گذشته یکی از افراد آشنا در این زمینه اعلام کرد آیت الله سیستانی درخواست آقای احمدی نژاد را برای دیدار با وی در جریان سفر سال گذشته به عراق رد کرده بود. آقای احمدی نژاد در آن زمان گفت به دلیل فشردگی برنامه ها، سفر خود به نجف را لغو کرده است.
شیعیان، بزرگترین بخش از گروه های مذهبی لبنان را تشکیل می دهند و اکثر آنها نیز به حزب الله رأی می دهند. حسن نصرالله رهبر این حزب هفته گذشته در جریان یک سخنرانی هشدار داد نظریه ولایت فقیه نباید زیر سؤال برود. آقای نصرالله گفت: “برای ما ولایت فقیه… و مسائلی نظیر آن بخشی از اعتقاد دینی است. زیر سؤال بردن آن، تحقیر اعتقاد دینی ماست.”
علی امین مفتی شیعه در صور و جبل عامل در جنوب لبنان گفت آقای نصرالله سعی می کند به بحث ولایت فقیه پایان بدهد زیرا به چالش کشیدن این نظریه، قدرت حزب الله در لبنان را تحت الشعاع قرار خواهد داد.
وی گفت: “علیرغم سخنان نصرالله، چنین چالشی هم اکنون در خیابان های تهران و سایر شهرهای ایران به راه افتاده است.” وی افزود: “متأسفانه این یک چالش خونین بود زیرا پلیس به معترضان حمله کرد.”
علی امین ادامه داد: “این بزرگترین دلیل است که ولایت فقیه بخشی از اعتقادات دینی نیست، بلکه یک قدرت و ایدئولوژی سیاسی است. کسانی که در تهران به اعتراض دست زدند، به دین یا مذهب شیعه کاری نداشتند.”
منبع: وال استریت ژورنال- 29 ژوئن