فیلم

آتشکار، از سینما تا تلویزیون

در هیاهوی مضمون…

“فیلم «آتشکار» ساخته محسن امیر یوسفی از جمله آثاری است که در آن به وهن دین پرداخته شده است . امیر یوسفی در دو ساخته بلند خود یعنی «خواب تلخ» محصول سال 1382 و «آتشکار» محصول سال 1386 ضمن پرداختن به مسائل سیاسی، توهین به نظام و مسئولان کشور عامدانه یا غیرعامدانه به موضوع وهن دین و باورهای دینی نیز پرداخته است. دو فیلم «خواب تلخ» و «آتشکار» در فضایی کاملا هجو نسبت به مرگ که مرتبط با یکی از مهمترین مبانی اعتقادی مسلمانان یعنی معاد است، پیش می روند که به نوعی وهن باورهای دینی است.”

این مطلبی بود که بهمن سال 89 توسط روزنامه کیهان،  پس ازاکران محدود فیلم “آتشکار” و رفع توقیف سه ساله اش نوشته شد. اگرچه این فیلم همزمان با جشنواره فجر به اکران درآمد و نتوانست در فروش خود با اقبال مواجه شود، اما این امر مانع از اظهار نظرهای تند اصولگرایان از اکران آن فیلم نشد.

شیعه آنلاین با تیتر “ هدیه تاسف برانگیز ارشاد به خانواده شهدا در ایام دهه فجر” ادامه داد:

 ”حتی اعتراض های نمایندگان مجلس و در راس آنان فراکسیون روحانیون هم باعث نشد تا فیلم آتشکار مجوز اکرانش لغو شود.اکرانی که به نظر می رسد باید از آن به هدیه ویژه وزارت فرهنگ و ارشاد به خانواده شهدای انقلاب دردهه فجر تعبیر کرد”

 جهان نیز در این رابطه در گزارشی نوشت:

” دو هفته قبل بود که محمدتقی رهبر رییس فراکسیون روحانیون مجلس موضع تندی در خصوص فیلم موهن آتشکار اختیار کرد.
رهبر گفته بود: این فیلم در کمیسیون فرهنگی مجلس به نمایش درآمد و نمایندگان زن مجلس که در این جلسه حاضر بودند با دیدن محتوای آن، جلسه کمیسیون را ترک کردند چرا که محتوای آن بسیار بد و زننده بود”

از سوی دیگر “ستارهدایتخواه”، سخنگوی کمیسیون فرهنگی هم نظر خود درباره این فیلم را اینگونه بیان کرد:

“در بعضی از قسمت های فیلم ادعاهای خلاف واقع شده است و حتی در جایی از فیلم فتوای غلطی را به امام خمینی (ره)نسبت داده اند. این فیلم اساسا لغو و فاقد هر گونه پیامی بوده است .”

در اکران عمومی تنها افراد بالای 16سال اجازه ورود به سالن های سینما را داشتند اما این نیز از سوی اکثریت سایت های دولت اصولگرا توجیهی برای انجام امری که آن را خلاف عرف وشرع قلمداد نشد.

اما جالب‌ترین حاشیه  “آتشکار” ماجرای نمایش آن در یکی از دانشگاه‌های مهم تهران است.

 محسن امیریوسفی در مصاحبه با سایت “سینمای ما” گفت :

” پس از برنامه‌ریزی متولیان کانون فیم دانشگاه … و هماهنگی با عوامل فیلم و منتقد مهمان، مدیر امور فرهنگی این دانشگاه اعلام کرده که فقط در صورتی مجوز نمایش و جلسه پرسش و پاسخ فیلم را صادر می‌کند که خانم‌های دانشجو اجازه ورود به سالن نمایش فیلم در دانشگاه را نداشته باشند!”

علی رقم عدم موفقیت در اکران، فیلم توانست در تاریخ 8 مردادماه به سیستم نمایش از طریق شبکه خانگی راه یابد. اما این روش ارتباط با مخاطب نیز با حواشی همراه بود. مصاحبه “حمید فرخ نژاد” و “محسن امیریوسفی” از نسخه فیلمی که به  نمایش خانگی درآمده، حذف شده است. 

“سعید رجبی فروتن”، مدیر کل دفتر همکاریهای سمعی و بصری و نمایش خانگی در مورد دلیل حذف  این دو مصاحبه گفت:

“حذفی از طرف ما انجام نشده که بخواهیم در مورد آن توضیح دهیم”.

درباره مضمون آتشکار:

آتشکار ماجرای تردیدهای کارگر کارخانه ذوب آهن (حمید فرخ نژاد)  برای انجام عمل وازکتومی ست. او دارای 4 فرزند دختر است و از آنجایی که همسرش برای زایمان های بعدی اظهار ناتوانی می کند، تصمیم می گیرد لوله های خود را ببندد!. او فرد مومنی ست و برای انجام این کار با روحانی جوانی مشورت می کند. اما باز هم دچار تردید و شک است.

پدرش چند سال است که فوت کرده. او حتا برای این کار در عالم خواب و رویا با پدر نیز مشورت کرده و پس از درگیری های درونی تصمیم خود را عملی می کند.

فیلم اگرچه با حواشی بسیاری در اکران مواجه بود و همین امر می توانست به موفقیت او کمک کند، تا بدانجا که دانلود انونس فیلم رکورد دار سایت های اینترنتی بود؛ اما بدون در نظرگرفتن حواشی نمی توان آن را فیلم  موفقی به حساب آورد.

سانسور محتوا پیش از شکل گیری فیلمنامه به نوعی طرز تفکر در نزد فیلمنامه نویسان ما در آمده است.

امیر یوسفی اگرچه خود را از بند این سانسور موضوعی رها کرده اما نتوانسته است سوای مضمون در مقام یک فیلمساز طنزپرداز موفق باشد.

 او سعی کرده عوام گرایی را در فیلم پس بزند اما از اقبال خوب در نزد خواص نیز بی بهره مانده است. فیلم  سعی در آشنازدایی های عرفی دارد. و شاید بتوان مهم ترین وجه طنزآلود آن را، به چالش کشیدن مفاهیم عرفی و بعضا اصولی شرع دانست. مضامینی همچون “معاد” و حساسیت های عمومی که به مصداق آتشی اطراف این اصول را در برگرفته و مانع از پرداختن هنرمندان، خارج از چهارچوب دین، به این مضامین می شود.

نمونه هایی از این ادعا را می توان صحنه هایی که به رابطه شخصیت اصلی با پدرش در دوزخ و جهنم می پردازد دانست.

 سکانس هایی که شبیه به آن را سال ها قبل در “شب نشینی در جهنم” اثر “موشق سروری” (ساخته شده به سال 1335) دیده بودیم و چنان که امروز دولتمردان دعوی “ بر باد رفتن دین مردم ” را سر می دهند، در آن سال های دور، با درک اقتضائات زمانی البته،   درمیان توده ها ی مردم نه تنها منجر به بی دینی نشد بلکه برعکس آن فیلم در زمان خود توانست توجه مردم را به خود جلب کند.

 فیلم در بخش جلوه های ویژه سعی داشته کم خرج عمل کند و که می توان از این کاستی استفاده مفهومی کرد و اذعان داشت که طراحی صحنه های دوزخ و جهنم، خود نوعی بار کمیک را در بر دارد. این مورد به علاوه فیلمبرداری ویدیویی آن خود از دلایلی ست که می تواند فیلم را در قالب سینمای تجربی مورد بررسی قرار دهد.

آتشکار محصول تفکر انتزاعی فیلمساز نسبت به مضامین دینی ست. او با راه رفتن بر لبه تیغ دست به حرکتی می زند که اگرچه فریاد “ دین ملت بر باد رفت” عده ای محدود را به آسمان می برد اما، همین قشر نازک اما تصمیم گیرنده  نیز نمی توانند به درستی دربرابر منطق طنزآلود او باایستند و مانع از گسترش کار فیلمساز شوند. رِندی فیلمساز در این مورد قابل تقدیر است.

فیلم بر وجه مفهومی خود بیش از کمیک بودن تکیه دارد و همین امر موجب نارضایتی مخاطبی ست که ذهنیتش از طنز را فیلم های آبگوشتی بی سر و ته ساخته. کسالت بار بودن سکانس ها و ضرباهنگ کند فیلم هر تماشاگری را راضی نمی کند. حمید فرخ نژاد با بازی در این فیلم نشان داد باری دگر می تواند وجهی از تبحر خود را به رخ سینمای ایران بکشاند. فیلم دیگر این مارگردان با نام “خواب تلخ” مدت 8 سال است که در نوبت اکران به سر می برد.

شناسنامه فیلم:

کارگردان: محسن امیریوسفی

نویسنده: حسن امیریوسفی

سال تولید: 1385

بازیگران: حمید فرخ نژاد- محمد ماهوَش - مینا مصطفی پور- مهرداد جلوخانی