پروژه اندازه‌گیری گاز رادون در ایران که از چند سال پیش در شهرهای مختلف کشور آغاز شده تا براساس آن نقشه رادون ایران تهیه شود، در تهران با شرایط عجیبی مواجه شده است. با وجود این‌که ساکنان دیگر شهرها، مشارکت بالایی در اجرای این طرح تحقیقاتی داشتند، تهرانی‌ها اما اجازه نمی‌دهند دستگاه‌های اندازه‌گیری گاز رادون در خانه‌هایشان نصب شود و در برابر اجرای این پروژه مقاومت می‌کنند.
چند سال پیش از این روزها وقتی وزارت بهداشت تصمیم گرفت نقشه رادون کشور را تهیه کند، آنها که از آثار منفی گاز رادون بر سلامت انسان خبر داشتند، نفس راحتی کشیدند که سرانجام اندازه‌گیری رادون در ایران هم آغاز شد. مهم‌ترین نتیجه چنین اقدامی این است که با استناد به نتایج این اندازه‌گیری‌ها می‌توان با مجموعه‌ای از اقدامات مداخله‌ای به‌ویژه آموزش و فرهنگ‌سازی مردم را آگاه کرد که اگر در معرض این گاز هستند، چه کار کنند که آسیب کمتری ببینند. اجرای این کار در سال‌های اخیر همزمان توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی و زیر نظر وزارت بهداشت، در چندین استان کشور کلید خورد. حالا چند ماه است مجریان این پروژه ادامه کارشان را در تهران آغاز کرده‌اند اما واکنش‌های اجتماعی به اجرای این طرح در تهران متفاوت است و به گفته مجریان این طرح، تهرانی‌ها در برابر نصب دستگاه‌های اندازه‌گیری رادون در خانه‌هایشان مقاومت می‌کنند.
دکتر نرگس زارع‌دار، مجری طرح اندازه‌گیری رادون در تهران می‌گوید: “انتظار نداشتیم در پایتخت که درصد بالایی از مردم تحصیلات دانشگاهی دارند با چنین بن‌بستی مواجه شویم. باورکردنی نبود اما مردم تهران نه‌تنها در برابر این‌که دستگاه اندازه‌گیری رادون در خانه‌هایشان نصب شود، مقاومت می‌کنند بلکه تصورات عجیبی هم دارند. درواقع به دلیل همین برداشت‌هاست که مقاومت می‌کنند.”
او در پاسخ به این پرسش که دلیل مقاومت مردم چیست، می‌گوید: “وقتی می‌گوییم برای اندازه‌گیری گاز رادون آمدیم، با تعجب می‌گویند: رادون؟ کار شما با انرژی هسته‌ای ارتباطی دارد؟ حتما برای ما خطرناک است… یا این‌که می‌گویند نکند این دستگاه از خودش انرژی متصاعد کند! یک عده قبول می‌کنند و روز بعد تماس می‌گیرند و می‌گویند نمی‌توانند این دستگاه را نگه دارند. عده دیگری فکر می‌کنند این دستگاه ضبط صداست و صداهای آنها را در خانه ثبت و به جایی منتقل می‌کند.”
یک فیلم پلی‌کربناته و این همه ماجرا؟
دستگاهی که زارع‌دار از آن حرف می‌زند و برای خیلی از تهرانی‌ها یک دستگاه عجیب و سوال‌برانگیز شده، به معنای واقعی یک دستگاه نیست. محفظه پلاستیکی به شکل دایره است که داخل آن یک فیلم پلی‌کربناته حساس قرار دارد و جز این هیچ چیز دیگری در آن نیست. این دستگاه با فشار دست باز می‌شود و فیلم که به صورت ورقه نازکی در آن تعبیه شده، دیده می‌شود، در مناطقی که در معرض انتشار رادون هستند، رادون در جریان هوا وجود دارد و زمانی که هوا از این فیلم پلی‌کربناته عبور می‌کند، روی آن تأثیر می‌گذارد و با هر بار عبور گاز رادون یک نقطه روی این فیلم ثبت می‌شود. برای این‌که شدت گاز رادون را در فضا یا منطقه‌ای اندازه‌گیری کنند، تعداد این نقاط را با دستگاه‌های مخصوصی می‌شمارند و پس از آن غلظت گاز رادون را در آن منطقه یا محل اعلام می‌کنند. ابزار مورد استفاده برای اندازه‌گیری رادون در انگلیس تولید می‌شود و ایران هم برای تهیه نقشه رادون این ابزار را وارد کرده است.
برای این‌که مشخص شود میزان گاز رادون در تهران چقدر است باید ۱۰۰۰ نمونه با فواصل منظم جمع‌آوری شود اما تاکنون تنها ۳۳۲ نمونه تحویل داده شده و تحویل ۱۲۵ نمونه دیگر هم در دست بررسی است. روند جمع‌آوری نمونه‌ها هم به این ترتیب است که دستگاه بسیار کوچک اندازه‌گیری رادون به مدت سه ماه باید در محل مورد بررسی طبقات همکف یا اول ساختمان‌ها باقی بماند. این دستگاه برای کار کردن به برق یا هیچ امکانات دیگری نیاز ندارد. در خانههایی که برای اندازه‌گیری رادون انتخاب می‌شود، دو دستگاه اندازه‌گیری رادون نصب می‌کنند که یک نمونه به آزمایشگاهی در خارج از کشور ارسال می‌شود و یک نمونه هم در آزمایشگاه‌های داخلی بررسی می‌شود تا دقت آزمایشگاه‌های داخلی را بسنجند.
اما آنچه نگران‌کننده است همین بحث مشارکت نکردن مردم تهران در اجرای این پروژه تحقیقاتی است اما آنها چرا مشارکت نمی‌کنند؟
زارع‌دار می‌گوید: “شاید بخشی به دلیل بالا بودن بی‌اعتمادی است و بخش دیگری هم این‌که چنین واکنش‌هایی نشان می‌دهد گاز رادون تا چه اندازه برای مردم ناشناخته است. آنها درباره مونوکسید‌کربن اطلاعات دارند چون تبلیغات زیادی در این زمینه انجام شده اما درباره رادون اکثریت افراد تقریبا چیزی نمی‌دانند درحالی‌که رادون، دومین عامل سرطان ریه پس از دخانیات است و این نشان می‌دهد غلظت گاز رادون در بسیاری از مناطق ایران بالاست و مردم از این موضوع خبر ندارند و چون این گاز بی‌رنگ، بی‌بو و بی‌علامت است، ممکن است سال‌ها در معرض آن باشند اما به دلیل بی‌خبری اقدامی نکنند و برای مثال زمانی که به یک بیماری تنفسی یا سرطان ریه دچار می‌شوند، می‌فهمند که رادون یکی از عوامل مهمی است که می‌توانسته در ابتلای آنها به بیماری موثر باشد.”
منبع: شهروند، ۳۱ تیر