چهارشنبه سوری از اصیل ترین آیین های ایرانی است اما در ایران کم دشمن ندارد. از روحانیت سنتی گرفته تا مسئولان حکومتی و امنیتی که هر یک به بهانه ای با چهارشنبه سوری و مراسمش مخالفت می کنند.
مخالفت روحانیون با چهارشنبه سوری، سنتی و جوان نمی شناسد. ضدیت با این آیین باستانی که قدمتش به هزاران سال می رسد، یکی از موارد مشترک میان روحانیون فقاهتی حجره نشین در حوزه و روحانیت رادیکال جوانی است که در سال های اخیر توانسته اند تعداد و نفوذ خود را هم در حوزه های علمیه و هم در ساختار قدرت جمهوری اسلامی افزایش دهند.
فریش دختری۲۶ ساله در اکباتان تهران است. شهرک اکباتان با ۵۰ هزار نفر جمعیت، در غرب پایتخت قرار دارد و سالهاست که برخورد با تجمعات جوانانی که این شهرک را برای آتش بازی و دیگر مراسم چهارشنبه سوری انتخاب می کنند، به یکی از معضلات نیروهای امنیتی، انتظامی و بسیج تبدیل شده است.
او می گوید که کمابیش از مخالفت مقام های حکومتی و روحانیون با مراسم چهارشنبه سوری خبر دارد اما اهمیتی به آنها نمی دهد: “از وقتی که به خاطر می آورم همه خانواده من چهارشنبه سوری را جشن می گیرند. همسایه های ما در شهرک هم همینطور. کاری به این نداریم که آخوندها چه می گویند نه فقط درباره چهارشنبه سوری بلکه درباره تمام مسائل دیگر زندگیمان.”
البته اکباتان تنها منطقه تهران نیست که در چهارشنبه سوری و به قول جوانان و نوجوانان پایتخت “ترکونده” می شود؛ همانطور که فقط تهران نیست که در آخرین چهارشنبه سال، شبیه میدان جنگ می شود. تقریبا تمام شهرها و حتی روستاهای ایران به گونه ای در چهارشنبه سوری رنگ دیگری می گیرند.
در سال های اخیر علاوه بر روشن کردن آتش و پریدن از روی آن، مواد منفجره مختلفی که گاه بسیار قدرتمند هم هست، به جزئیات این مراسم اضافه شده اند. نارنجک ها و بمب های دست ساز با صداهای مهیب و دودهای غلیظ که از ترکیب سنگ ریزه و مواد منفجره ساده ساخته می شوند، باعث شده اند تا هر سال، تعداد زیادی کشته و زخمی با اندام جزغاله شده پس از چهارشنبه سوری بر جا بماند.
نیروهای امنیتی، پلیس ضد شورش و بسیج هم برای مقابله با هر ناآرامی احتمالی، کوچه ها، خیابان ها و میادین شهرها را پر می کنند.
“نوعی دهن کجی”
هومن اصلاحی، پژوهشگر مسائل اجتماعی به روز می گوید که افزایش آگاهی عمومی و ایفای نقش اجتماعی جوانان بخصوص دختران در سالهای اخیر، با تمایل بخش هایی از حکومت و نهادهای مدافع دین سنتی و سنت های دینی در جامعه برای ایجاد مانع در برابر این ایفای نقش همزمان شده است.
به گفته او، این وضعیت باعث شده تا بسیاری از جوانان، حضور خود در آیین هایی مانند چهارشنبه سوری یا حتی استادیوم های ورزشی را که در آنها از آزادی عمل و بیان بیشتری برخوردار هستند، نوعی دهن کجی به محدودیت های موجود برآورد کنند.
بر خلاف اصلاحی، پگاه مسئله را تا این اندازه پیچیده نمی بیند. او می گوید: “من و دوستانم واقعا فکر نمی کنیم که با آتش بازی و این کارها می خواهیم مثلا حکومت را عوض کنیم. من شخصا فقط برای اینکه در این یک روز آزادی بیشتری دارم و چه از طرف خانواده و چه از طرف دولت با محدودیت کمتری مواجه هستم، چهارشنبه سوری ها را جشن می گیرم.”
اما عده دیگری هم هستند که به گونه دیگری می اندیشند. پس از انتخابات ریاست جمهوری سال 88 و اعتراضات خیابانی به نتایج آن، شب چهارشنبه سوری فرصت مناسبی برای معترضان و دیگر مخالفان حکومت بود تا از این شب برای ادامه اعتراضات خیابانی خود استفاده کنند.
به همین خاطر بود که کمپین های زیادی در اینترنت و تلویزیون های ماهواره ای مخالف جمهوری اسلامی برای دعوت مردم و جوانان به “قیام” علیه حکومت به راه افتاد. میرحسین موسوی، از رهبران جنبش سبز هم چهارشنبه سوری را “جشنواره نور علیه تاریکی” توصیف کرد.
فتوای آیت الله خامنه ای و مراجع تقلید
شاید به همین خاطر بود که آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی در همان سال برای نخستین بار به شدت علیه چهارشنبه سوری موضع گرفت.
او این آیین باستانی ایرانی را “غیر شرعی” دانست و گفت که مراسم چهارشنبه سوری “علاوه بر آنکه هیچ مبنای شرعی ندارد، مستلزم ضرر و فساد زیادی است که مناسب است از آنها اجتناب شود”.
علی خامنه ای پیش از آن نیز چهارشنبه سوری را فاقد “مبنای عقلانی” دانسته بود.
بسیاری از روحانیون سنتی و مراجع تقلید شیعه نیز درباره چهارشنبه سوری مانند رهبر جمهوری اسلامی فکر می کنند.
آنها این مراسم را “نوعی آتش پرستی” و “خرافات” می خوانند و شرکت در آن را برای مسلمانان جایز نمی دانند.
آیت الله موحدی کرمانی، نماینده پیشین آیت الله خامنه ای در سپاه پاسداران و امام جمعه فعلی تهران نیز در دی ماه سال جاری، چهارشنبه سوری را “یک معضل” خواند و از نمایندگان مجلس خواست آن را “ریشه کن” کنند.
پگاه می گوید: “من نمی دانم این آخوندها چه پدرکشتگی با چهارشنبه سوری و عید نوروز و شب یلدا دارند. اینها اصلا چشم دیدن خوشی ملت را ندارند. اگر چهارشنبه سوری خرافه است پس مراسم تاسوعا و عاشورا چی هستند؟”
هشدار نیروی انتظامی
نیروی انتظامی هم هر سال با نزدیک شدن به چهارشنبه سوری به مردم هشدار می دهد. امسال هم فرمانده نیروی انتظامی گفته که نیروهایش با برگزاری “هرگونه تجمع” شامل “تجمع‌های هماهنگ شده و موارد دیگر” در چهارشنبه سوری برخورد می کنند.
سردار اسماعیل احمدی مقدم افزوده که نیروی انتظامی “تجربه خوبی از تجمع در پارک‌ها و مکان‌های عمومی ندارد” و به همین دلیل مراسم امسال باید “کوچه و محله محور” باشد.
او همچنین هشدار داده که بر اساس هماهنگی‌ها با دستگاه قضایی، پلیس با هر فردی که در این روز اقدام به “آزار و اذیت” دیگران و “اوباشگری” کند، برخورد خواهد کرد.
احمدرضا رادان، جانشین سردار احمدی مقدم هم با تکرار هشدارهای او گفته افرادی که در شب چهارشنبه سوری “خط قرمزها را رعایت نکنند” و دستگیر شوند، تا شنبه ۱۷ فروردین ۱۳۹۲ در بازداشت خواهند ماند.
درباره ریشه عبارت چهارشنبه سوری اطلاعات دقیقی در دست نیست. بیشترین احتمال این است که چون کلمه “سور” در زبان کردی به معنی “سرخ” است و احتمالا چهارشنبه سوری به معنی “چهارشنبه سرخ” باشد.
اما حتی اگر ریشه این عبارت کردی باشد باز هم دلیلی برای چشم پوشی مقام های امنیتی جمهوری اسلامی بر برگزاری آیین های این جشن باستانی ایران در مناطق کردنشین و همیشه امنیتی کشور نیست.
امسال هم محمد قنبری، جانشین فرمانده نیروی انتظامی استان کردستان گفته که “در چهارشنبه آخر سال، هر گونه تجمع در معابر، مجتمع‌ها، پارک‌ها و تفرجگاه‌ها ممنوع است و با هرگونه تجمع برخورد می‌شود.”
