توافق اولیه در مورد برنامه هسته‌ای ایران می‌تواند بسیاری از تنش‌های خاورمیانه را کاهش بدهد اما چالش‌های جدیدی را نیز ایجاد کند.
ایران توسعه بخش‌‌های کلیدی برنامه هسته‌ای خود را متوقف کرده است و در عوض کشورهای غربی نیز برخی از تحریم‌های ایران از جمله صادرات نفت را کاهش داده‌اند.
نادر حبیبی، استاد اقتصاد خاورمیانه هنری جی. لیر در مرکز سلطنتی مطالعات خاورمیانه در دانشگاه برندیس آمریکا، می‌گوید افزایش صدور نفت ایران به بازار جهانی می‌تواند مسایلی را در خاورمیانه ایجاد کند، از جمله بین ایران و عربستان.
حبیبی در مورد مسایل احتمالی اقتصادی و سیاسی افزایش صادرات نفت ایران سخن گفته است.
تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی چه تاثیری بر تولید نفت ایران و اقتصاد این کشور دارد؟
از آغاز دور جدید تحریم‌ها در سال ۲۰۱۱ که صادرات نفت ایران را هدف قرار داد، این کشور دیگر نتوانست مشتری‌های جدیدی برای نفت پیدا کند و مشتری‌های موجود هم مجبور شدند هر شش ماه ده تا بیست درصد خرید خود را کاهش دهند. در نتیجه صادرات روزانه نفت ایران از ۲.۵ میلیون بشکه در دسامبر ۲۰۱۱ به کمتر از یک میلیون بشکه در نوامبر ۲۰۱۳ رسید. کاهش صادرات نفت، درآمد دولت را به شدت کاهش داد و سختی‌های زیادی بر شهروندان ایران تحمیل شد. کمبود درآمد موجب بحران نرخ ارز در اواخر سال ۲۰۱۲ و افت شدید ارزش پول ایران شد. در سال گذشته تورم و بیکاری به بالاترین حد خود رسید. این فشار اقتصادی در آخر دولت ایران را متقاعد کرد که امتیاز بدهد و برنامه هسته‌ای خود را محدود کند تا بتواند فشار جامعه بین‌المللی را کاهش دهد.
پس تحریم‌ها تاثیر داشته‌اند؟
از این لحاظ که تحریم‌های اقتصادی منجر به موفقیت توافق اولیه شد، موفق است، اما باید دید که آیا می‌توان به توافق نهایی رسید یا نه.
افزایش دوباره صادرات نفت ایران در اوپک چه واکنش‌هایی خواهد داشت؟ تاثیر آن بر قیمت جهانی نفت چگونه خواهد بود؟
در دو سال گذشته برخی از کشورهای اوپک از جمله عراق بیش از کاهش صادرات نفت ایران تولید کردند. اگر ایران با غرب به توافق برسد، از دیگر اعضای اوپک خواهد خواست تا تولیدشان را به وضع قبلی بازگردانند. احتمالا اعضای اوپک مقاومت خواهند کرد و مذاکرات را سخت‌تر می‌کنند. اگر اعضای اوپک نتوانند در مورد مقدار تولید به توافق برسند و ایران صادرات خود را افزایش بدهد، تولید کلی اوپک بالا می‌رود و از قیمت نفت کاسته می‌شود. در نظر داشته باشید که تولید لیبی در سال ۲۰۱۳ به خاطر بی‌ثباتی سیاسی و ناامنی کاهش یافت. ممکن است لیبی هم بر این مشکلات فائق آید و تولید خود را افزایش بدهد. توان تولید عراق نیز در حال افزایش است و ممکن است حتی نفت بیشتری وارد بازار کند.
نقش پررنگ‌تر ایران در بازار نفت چه تاثیری بر دورنمای سیاسی خاورمیانه خواهد داشت؟
مدت‌هاست که بین ایران و عربستان تنش وجود دارد. این دو کشور درگیر جنگ داخلی سوریه هستند و همچنین در لبنان و عراق دورادور با هم می‌جنگند. اگر ایران و عربستان سعودی، به عنوان بزرگترین تولیدکننده اوپک، نتوانند در مورد سهم تولید به توافق برسند رقابت ژئوپولیتیک افزایش می‌یابد. عربستان تنها تولیدکننده است که توان تولید یک تا دو میلیون بشکه اضافی در روز را دارد، بنابراین می‌تواند با افزایش تولید خود جنگی را در مورد قیمت آغاز کند.
ورود نفت ایران به بازار چه تاثیری بر آمریکا دارد؟
بستگی دارد به اینکه بقیه اعضای اوپک نسبت به افزایش صادرات نفت ایران چه واکنشی داشته باشند. سناریوی احتمالی این است که تولید اوپک افزایش یابد؛ از فصل آخر سال ۲۰۱۴ شروع شود و تا دو سال ادامه یابد، و کشورهای غیراوپک، از جمله آمریکا هم تولید خود را افزایش بدهند. تولید بیشتر نفت توسط اوپک، آمریکا و تولیدکنندگان دیگر، قیمت‌ها را پایین می‌آورد و این به نفع مصرف‌کنندگان است. با این حال قیمت پایین نفت، سود اقتصادی بالقوه برای مناطق تولیدکننده نفت آمریکا را کاهش می‌دهد. شرکت‌های نفتی آمریکا در حال لابی کردن در دولت هستند تا ممنوعیت صادرات نفت خام که از دهه ۱۹۷۰ اجرا شده برداشته شود تا بتوانند از قیمت بالای کنونی در بازار بین‌المللی سود ببرند.
منبع: برندیز - 28 ژانویه 2014