هر اقدام نیکی، شایسته ستایش است و هر سخن و کردار منفی سزاوار سرزنش. مستبدین هزار کار تباه در طول عمر ستمگرانه خود مرتکب می شوند، گاه اما اقداماتی شایسته نیز انجام می دهند. در آن سوی قضیه هم جناح و گروهی است که پرچم مخالفت با حکومت ستمگر را برافراشته است. علم کردن این پرچم اما بهانه نمی شود تا روزنامه نگاران مستقل به پوشاندن نقاط ضعف این جناح بپردازند، زیرا روزنامه نگار مستقل، روابط عمومی یک جناح و دسته نیست. غلطیدن در دامن مصلحت اندیشی های افراطی هم می تواند گاه سرانجامی تلخ داشته باشد.
با این مقدمه، این نوشته بیان شکواییه و گلایه ای است از آیت الله صانعی؛ یکی از مراجع تقلید شیعه که اتفاقا به نسبت دیگر مراجع تقلید معروف، قرابت و نزدیکی بیشتری با اصلاح طلبی، جنبش سبز و تحول خواهی دینی دارد. شاید از همین روست که از وی انتظارها نیز بیشتر است.
امروز چند روزی است که ماه محرم به پایان رسیده است اما تصاویر و ویدئوهایی از قمه زنی عزاداران شیعه در شبکه های اجتماعی همچنان دست به دست و منتشر می شود. تصاویر زشت و بغایت هراسناک. محل وقوع این پدیده زشت هم محدود به افغانستان، پاکستان، ایران و عراق نیست، بلکه این سنت انزجار آور چند سالی است که به عنوان سوغات در لندن هم رواج پیدا کرده است.
در ایران آیت الله خامنه ای طی سخنانی که در سال 1373 و در جمع روحانیون استان کهگیلویه و بویراحمد داشت رسما موضع مخالفت با این اقدام را اتخاذ کرد و از آن پس حکومت ایران و نیروی های انتظامی تلاش هایی برای جلوگیری از این عمل انجام دادند.
خامنه ای در آن سخنرانی گفته بود: “این کار قطعا خلاف است. امام حسین به این معنا راضی نیست. من نمی‌دانم کدام سلیقه‌هایی و از کجا این بدعتهای عجیب و خلاف را وارد جوامع اسلامی و جامعه انقلابی ما می‌کنند.”
آیت الله صانعی اما در گردشی شگفت انگیز چندین سال پس از این حکم و پس از سالها که جنبش مدنی در ایران آغاز به فعالیت و گسترش کرد طی سخنانی به حمایت از قمه زنی پرداخت.
آیت الله صانعی گفته است: “اساس قمه زنی عشق و محبت است، همین عشق و محبت است که انسانها بدون اختیار قمه می زنند، قمه زدن یعنی عشق، نمی شود جلوی آن را گرفت، جلوگیری از آن اشتباه است، عشق و علاقه است که قمه می زند بعد هم خوب می شود. قمه زنها سابقه نداره که ضرری دیده باشند، اینکه بعضی از آقایان فکر می کنند ضرر دیده اند اشتباه می کنند. قمه زدن نه تنها ضرر ندارد بلکه نفع هم دارد. هم نفع روحی دارد، عقده اش را گشوده است، علاقه اش را ابراز کرده است و هم نفع بدنی دارد. می گویند اگر قمه زن ها یک سال قمه نزنند دچار سر درد می شود. نمی شود گفت که این خلاف شرع است، حرام است. به نظر من این سنت ها باید بماند. اینکه نمی شود گفت قمه نزنید.”
شگفتا، ما ز یاران چشم یاری داشتیم. آقای صانعی می خواهم این پرسش را از شما مطرح کنم که کدام یک از ائمه شیعه در سالگرد عاشورا قمه زده است که چنین سنتی باید در بین مومنین ترویج شود؟ امام سجاد که خود شاهد واقعه عاشورا بود و نزدیکترینهایش را از دست داد هرگز قمه زد؟ جایی سفارش به قمه زنی کرد؟ امام صادق که شما فقیهان، فقه خود را بر گرفته از آرای وی می دانید هرگز قمه زد و قمه زنی را توصیه کرد؟
اصلا مقام منزه و متعال روحانیت شیعه که اینهمه دغدغه ثواب مومنین را دارند چرا خود پیشگام نمی شوند و قمه نمی زنند؟ شما خود قمه می زنید؟ آنرا به پسر، دختر، همسر، برادر خود توصیه می کنید؟ چرا باید شدت عشق مردم به ائمه خود، بیشتر و پر حرارت تر از عشق فقها و مراجع و روحانیون به ائمه باشد؟ اگر خود ابا دارید از این کار، چرا به دیگران چنین سفارش هایی می کنید و حتی نسخه پزشکی هم برای آنهم صادر می کنید؟
فرض بگیریم که قمه زنی سنت شیعیان بوده – که می دانیم نبوده - اساسا ضرورت حفظ و تثبت این سنت چیست؟ مگر هر سنتی به اسم سنت بودن باید حفظ شود؟ اگر قرار بر این است که همواره سنت گذشتگان حفظ شود و تغییری ایجاد نشود فلسفه حضور فقها و اینکه باید به فقیه زنده اقتدا کرد در چیست؟ غیر از این است که مرجع تقلید باید زنده باشد تا بتواند شرایط روز را درک کند و احکام را متناسب با آن تغییر دهد؟
درک و دریافت شما از وضعیت این روزها چه بوده است که به چنین ضرورتی رسیدید؟ آیا شما به راستی فکر می کنید در زمانه ای که ـ انگونه که خود روحانیون مسلمان مکرر می گویند ـ اسلام هراسی گسترش پیدا کرده است و رسانه ها و افکار عمومی مسلمان و غیر مسلمان نسبت به این اعمال دیدی بسیار منفی دارد، باید بر پاسداری از این سنت تاکید کرد؟ آیا این نعل وارونه زدن نیست؟
اکنون که در ایران مقامات حکومتی تلاش می کنند تا مانع برگزاری این مراسم ـ– لااقل در مکان های عمومی ـ– شوند و آشکارا افکار عمومی ایرانیان از چنین تصاویر و اعمالی منزجر است این دفاع جانانه شما از این سنت غلط و زشت چه معنا و مفهومی دارد؟
اگر این دفاع شما اقدامی در برابر عملکرد حکومت ایران و حکم خامنه ای است که بسیار تاکتیک اشتباهی بوده است و خسران و زیان آن دامن همه شیعیان را می گیرد و تصویری کریه از ایران و شیعه در سطح جهان و در عصر رسانه ارائه می دهد.
اگر سخن شما بر اساس اعتقاد بوده است که وامصیبتا ! در این صورت حاکم مستبد چند گام جلوتر از مرجع تقلیدی است که از امیدهای جریان نواندیشی دینی است و گفته می شود تلاش دارد تا چهره ای متساهل تر و رحمانی تر از اسلام ارائه دهد.