در حالی که تحت عنوان دور زدن تحریم ها، رنگین کمانی از ارزان فروشی و حراج دارائی های کشور در جریان است که با گذشت ایام تبدیل به یک روند رانت خواری و نفوذ فروشی در کشور شده است، در آخرین تحولات بعد از چین اینک هند هم اعلام داشته که در مقابل نفت خام ایران، چای به ایران صادر کند. در حالی که سال گذشته این کشور پانزده هزار تن چای به ایران صادر کرد که در مقابل آن چای تولید مناطق شمالی کشور روی دست چایکاران ماند.
در روزهایی که نخست وزیر هند با هیئتی ۲۵۰ نفره برای شرکت در اجلاس کشورهای عدم تعهد در تهران بود از افزایش ۳۰ درصدی صادرات چای هند به ایران خبر داد. براساس این گزارش که ایسنا هم آن را منتشر کرد در پی اجرای مکانیسم جدید نقل و انتقال پول بین ایران و هند، شبه قاره تصمیم گرفته تا صادرات چای خود را به بیش از ۱۵ هزار تن در سال جاری میلادی برساند.
دیپاک آتال، که مدیر دومین شرکت بزرگ تولید چای در هند است، در این باره به خبرگزاری رویترز گفت: “سیستم جدید پرداخت پول از ایران به هند راه‌اندازی شده و به این ترتیب ما می‌توانیم صادرات چای خود را به ایران افزایش دهیم. به گفته وی مکانیسم جدید پرداخت پول بسیار خوب کار می‌کند.”
اشاره ضمنی این تاجر بزرگ هندی به مشکلاتی است که از دو سال قبل بر سر بازپرداخت بهای نفت صادراتی ایران به هند به وجود آمد که در نهایت از به بهای کاهش سی در صدی درآمد ایران، از طریق یک بانک اسپانیائی منتقل گردید.
ایران حدود هشت درصد از کل صادرات سالانه چای هند را خریداری می‌کند که این رقم سال گذشته ایران ۱۱ هزار تن چای هندی خریداری کرد که ۲۸ درصد کمتر از سال ۲۰۱۰ بود.
“مکانیسم پرداخت پول” اصطلاحی است که پس از شدت گرفتن آغاز تحریم های نفتی ایران به عنوان روشی برای دور زدن تحریم ها به کار می رود. مبادله کالا به کالا یا تهاتر هم چنین پرداخت پول ملی به جای ارزهای رایج در مبادلات بین المللی از راهکارهایی بود که ابتدا چینی ها و سپس هندی برای پرداخت طلب نفتی جمهوری اسلامی پیشنهاد کردند.
هند، گندم و چای
سال گذشته برای مدتی که روابط ایران و شبه قاره هند به دلیل تاخیر خریدار در پرداخت پول نفت، دچار دست اندازهائی شد، طرفین به این نتیجه رسیدند تا پول نفت ایران به روپیه پرداخت شود، غافل از اینکه بر اساس قانون مالیاتی هند وقتی پولی وارد آن کشور می شود و قرار است تبدیل به روپیه شود مالیات سنگین ۴۵ درصدی به آن تعلق می گیرد. بار دیگر اختلافات بالا گرفت و در نهایت پارلمان هند با استثنا شدن ایران از پرداخت مالیات ۴۵ درصدی موافقت کرد و آن را تا ۴۰ درصد کاهش داد و قرار شد بخشی از پول نفت ایران از طریق افتتاح حساب بانکی در ترکیه با روپیه و مابقی با یورو به حساب شرکت ملی نفت پرداخت شود. براساس این تصمیم شرکت نفت بهارات پترولیوم هند “بی پی سی ال” در خرداد ماه سال جاری در مجموع ۲۷ میلیارد روپیه پول به ایران پرداخت کرد.
گویا این بار هم بخت با ایران یار نبود و ارزش روپیه در برابر دلار آمریکا ناگهان سقوط کرد و به مرز ۵۷ روپیه در برابر یک دلار آمریکا رسید. از سوی دیگر به دلیل بحران های اقتصادی اروپا، ارزش “یورو” در برابر نرخ ها سایر ارزها کاهش قابل ملاحظه ای یافت؛ بدین ترتیب طرف ایرانی ناچار شد تا بخشی از طلب ۱۰ میلیارد دلاری خود را با واردات کالا از هند صاف کند.
این کشور که دومین صادر کننده گندم جهان محسوب می شود، فروش ۳ تا ۱۰ میلیون تن گندم به ازای تصفیه بخشی از بدهی های نفتی را به ایران پیشنهاد داد اما آزمایش نمونه گندم ها نشان داد این محصول کشاورزی، آلوده به عوامل بیماری زا است. به گفته مدیر قرنطینه سازمان حفظ نباتات کشور “چندی پیش هیئتی متخصص از سازمان حفظ نباتات به این کشور رفت و گزارشی را از سلامت محصول گندم آن تهیه کرد و مشخص شد که این گندمها هم آلوده هستند و طبق ضوابط قرنطینه ای جمهوری اسلامی ایران به هیچ وجه نباید به کشور وارد شوند.”
برنج های بالابلند هندی هم معامله ای بود که پس از گندم به عنوان کالای جایگزین پول نفت به ایران پیشنهاد شد. برنج هایی که آلوده بودن آنها به سم آرسنیک از سوی کمیسیون کشاورزی مجلس هشتم تایید شده بود.
پس از گندم و برنج اما چای سومین جایگزین پول نفت ایران شد. این در حالی است که صنعت چای ایران به دلیل واردات بی رویه، دوران ورشکستگی خود را می گذراند و آمار تولید آن ۲۵ درصد کاهش یافته است.
میرحسین موسوی آخرین نخست وزیر ایران و کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری دهم نیز در همان دوران از وضعیت چای کشور انتقاد کرد. به گفته میرحسین موسوی “وقتی می‌بینیم درحالی که برنج گیلانی در انبارها می‌پوسد از همین گمرک گیلان برنج هندی و پاکستانی وارد می‌شود، معلوم است که در زمینه هویت ملی خود مشکل داریم. اگر عشق به ایران داشتیم، اجازه نمی‌دادیم مزارع چای ما نابود شود. این‌طور نیست که مسائل اقتصادی با مسائل هویتی بی‌ارتباط باشد. متأسفانه امروز سر ما به جاهای دیگری گرم است و نمی‌بینیم که این کالاهای فرنگی، پرتقال‌های چینی با مارک اسرائیلی و 16 میلیون تن واردات محصولات کشاورزی چه بر سر ما آورده است. من این را ناشی از ضعف درک هویت ایرانی می‌دانم.”
چین و عجایب وارداتی
کالاهای چینی در باور ایرانی ها معمولا با صفت “بنجل” همراه است و براساس این اعتقاد که شاید ناشی از تجربه ایرانیان باشد، اجناس چینی، بی کیفیت و با عمر پایین هستند. به گزارش اخبار منابع مختلف، چندی پیش در ملاقات برخی مقام های بازرگانی چین و مقام های ایرانی با گلایه های طرف ایرانی همراه بود و از چینی ها خواسته شد تا علاوه بر کمیت، توجهی هم به کیفیت کالاهای صادراتی شان به ایران داشته باشند.
با این حال چین همچون روسیه متحد استراتژیک ایران محسوب می شود و دولت احمدی نژاد در هفت سال گذشته بر همین اساس تز دیپلوماسی اقتصاد خود را پیش برده است . روابط اقتصادی تهران و پکن نیز حتی پیش از تشدید تحریم ها نیز جدی بود و به 45 میلیارد دلار واردات در سال گذشته رسید، اما محمود احمدی نژاد خواستار افزایش آن به یکصد میلیارد دلار شده بود. پس از تشدید تحریم های نفتی اما چین همچون هند پیشنهاد کالا یا “یوان” در برابر پول نفت را ارایه کرد.
ماه گذشته روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی نوشت چین در پرداخت پول نفت وارداتی از ایران با مشکل روبه رو شده است و تاکنون ۳۰ میلیارد دلار بابت نفت ایران بدهکار است. بر اساس این گزارش چینی ها چندان بی میل نیستند که به بهانه تحریم های مالی ایران از دادن دلار به ایران به بهانه تحریم های مالی و بانکی سر باز بزنند و در عوض ایران را مجبور به خرید “کالاهای بنجل” خود کنند.
این روزنامه ادامه داد: مقامات ایرانی از اینکه بزرگترین مشتریان نفت خام ایران مثل چین و هند نمی توانند در مقابل نفتی دریافتی، پول بدهند عصبانی هستند. این روند باعث شده که در ایران، برخی از ارزها با کمبود روبه رو شوند.
براساس اخبار رسانه های نزدیک به دولت ایران در لیست واردات از کشور چین کالاهایی چون “بادام زمینی، سیر، آجر، کره، پشم حلاجی شده، بیل و کلنگ، زیپ، میخ، زغال، چادر، روسری، سیمان، حصیر، شلوار راحتی، نخود فرنگی و …” وجود دارند که مشخص نیست ایران در تولید آنها ناتوان است یا اینکه این کالاها به جای پول نفت تهاتر می شوند.
اسدالله عسگراولادی رییس اتاق بازرگانی ایران و چین در توضیح رابطه حسنه ایران و چین می گوید: “وقتی بداخلاقیهای آمریکا و کشورهای غربی را دیدیم؛ چاره ای نداشتیم که کشورهایی را جستجو کنیم که در عرصه بین الملل خوش اخلاق باشند؛ در نتیجه به استقبال لبخند چینی ها در مقابل اخم غربی ها رفتیم. ناچار هم بودیم چرا که اگر این لبخند را نمی گیرفتیم و آن اخم ادامه داشت شکستمان صد درد صد بود…”
چین همچنین بخشی از بدهی خود به ایران را براساس فاینانس پروژه های نفتی و پتروشیمی پرداخت می کند. تامین اعتبار ساخت آلومینیوم جنوب، پالایشگاه بید بلند، سد بختیاری، آبیاری و زهکشی، فولاد و … تسویه می کند.
این در حالی است که مقامات جمهوری اسلامی به شدت نسبت به این رویه چین معترض هستند. چندی پیش اظهارات رستم قاسمی وزیر نفت جمهوری اسلامی در آخرین جلسه مجمع تشخیص مصلحت نظام منتشر شد که گفته بود “در حال حاضر مشتریان ثابت نفت ما کشورهای چین و هند هستند که متاسفانه چین، نفت را با قیمت بسیار نازل از ما خریداری می کند و به جای پول اعلام کرده پروژه های ایران را فاینانس می کنیم در حالی که این کار کلاهبرداری است نه فاینانس.”
رستم قاسمی اما در گفتگویی با روزنامه شرق از دریافت طلب نفتی با “یوان” چین به دلیل افزایش ارزش آن در برابر دلار استقبال کرد. سایت الف متعلق به احمد توکلی هم افشا کرد “بر این اساس بخش اعظم پول نفت صادراتی ایران به چین از طریق بانک‌های روسی به ایران منتقل می‌شود که این روند با دریافت حق کمیسیون بالایی همراه می‌شود.”
“طلا” نیز دیگر پیشنهاد چینی ها و حتی هندی ها به مقامات ایران بوده تا در ازای نفت بدهند و بدهی های خود را تسویه کنند اما این پایان ماجرا نبود. سایت بازتاب نزدیک به هاشمی رفسنجانی، از برملا شدن قرداد معروف به “ترکمانچای ارزی” خبر داد که براساس آن دولت ایران درآمد حاصل از فروش نفت را نزد دولت چین در اختیار این کشور می گذارد تا به عنوان پشتوانه ال سی های خرید کالای چینی برای ایران استفاده شود.
بنابر این قرارداد، دولت چین علاوه بر آن که پول خرید نفت ایران را نزد خود نگه می دارد، مدیریت این پول را نیز به عهده دارد و خود این پول را به ارزهای مختلف می تواند تبدیل کند.
آمریکا و معافیت تحریمی
اگرچه ایالات متحده آمریکا و اروپا تحریم های خود علیه رژیم ایران را تشدید و آن را به نقطه حساس “نفتی” رسانده اند لیکن آمریکا معافیت هایی نیز برای برخی کشورها که پیش تر واردات نفت خود از ایران را کاهش داده بودند در نظر گرفته است. براساس این تصمیم بلژیک، جمهوری چک، فرانسه، آلمان، یونان، ایتالیا، ژاپن، هلند، لهستان، اسپانیا، بریتانیا، ترکیه، کره، آفریقای جنوبی، تایوان، سریلانکا، سنگاپور، چین و هند و … در این لیست قرار دارند. دو کشور آخر لیست اما بزرگ ترین وارد کنندگان نفت ایران هستند؛ کشورهایی که معامله کالا در برابر نفت به جای دلار و یورو، خیال آمریکا را آسوده تر می کند.
در این میان با کاهش پشتوانه های ارزی ایران اما قیمت دلار به حدود ۲۲۰۰ تومان رسیده و در پی آن قیمت اجناس وارداتی و غیر وارداتی با تورم شدید مواجه شده و تقریبا نیمی از جمعیت ایران زیر خط فقر قرار گرفته اند.
