عزت الله سحابی، نیم قرن خاطره و تجربه
جلد اول کتاب «نیم قرن خاطره و تجربه»، که هفته های اخیر منتشر شد، بخشی از خاطرات سیاسی و فرهنگی عزت الله سحابی را از شهریور ۱۳۲۰ تا انقلاب اسلامی در بر می گیرد. جلد دوم کتاب، که در دست انتشار است، فصل دوم زندگی سحابی را در جمهوری اسلامی تصویر می کند.
عزت الله سحابی از فعال ترین و خوشنام ترین چهره های سیاسی تاریخ معاصر ایران است و در مهم ترین دوره های تاریخی ایران از شهریور ۱۳۲۰ تا کنون حضوری تاریخی، نقاد، موثر و فعال داشته است.
زندگی سیاسی و فرهنگی پرفراز و نشیب عزت الله سحابی، که با تجربه های گوناگونی چون مبارزات مخفی زیرزمینی، بارها شکنجه و زندانی شدن در هر دو نظام شاهنشاهی و جمهوری اسلامی، رهبری سازمان های اپوزیسیون، عضویت در شورای انقلاب، نمایندگی مجلس خبرگان قانون اساسی و مجلس و روزنامه نویسی رنگ می خورد، بخشی مهم از تاریخ معاصر ایران است و خاطرات او از اسناد و مراجع معتبر تاریخی به شمار می رود.
چهره های سیاسی ایران تا پیش از انقلاب اسلامی به خاطره نویسی رغبتی نداشتند و خاطره نویسی رجال سیاسی ایران از ژانرهائی است که پس از انقلاب اسلامی رایج و با استقبال گسترده پژوهش گران و بازار کتاب ایران رو به رو شد.
خاطره نویسی روایت یا بازآفرینی تاریخ از نگاه و منظر راویانی است که در در خلق و نوشتن تاریخ حضور و نقش کارساز داشته اند.
پیوند پر رنگ خاطرات با موقعیت حال و منظر راوی از اعتبار خاطره چون «سند ناجانبدار» می کاهد اما پژوهش گران به یاری شیوه های غنی تحلیل و بازخوانی متن، خاطرات را از بازسازی تاریخ از منظر حال و راوی به اسنادی معتبر و غنی در شناخت تاریخ بدل بر می کشند و خوانندگان نیز گذشته و تاریخ خود را از ورای نوشته ها و نانوشته های خاطرات بازسازی کرده و از تجربه تاریخ سازان بهره می گیرند.
جلد اول خاطرات عزت الله سحابی نه فقط زندگی سیاسی او، که وضعیت سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ایران را از شهریور ۱۳۲۰ تا انقلاب اسلامی تصویر می کند.
پدر عزت الله سحابی، دکتر یدالله سحابی، از نخستین دانشجویانی بود که به دوران پهلوی اول برای تحصیل به اروپا اعزام شدند.
یدالله سحابی پس از اخذ دکترا در گیاه شناسی و آب‌های زیر زمینی در ۱۳۱۲ به ایران بازگشت و همراه با مهندس مهدی بازرگان به یکی از چهره های بانفوذ و خلاق نخستین دوره فکری رفرمیست های مذهبی ایران در عصر پهلوی بدل شد.
تلاش نظری رفرمیست های مذهبی ایران در نخستین دوره فکری خود به عصر پهلوی به اثبات سازگاری اسلام با علوم تجربی معطوف بود و دکتر یدالله سحابی با نگارش کتاب «خلقت انسان» در این عرصه نقشی مهم داشت.
یدالله سحابی به دوران مبارزات ملی از یاران محمد مصدق و پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ از بنیان گذاران سازمان نهضت آزادی بود و به همین اتهام بازداشت و زندانی شد.
عزت الله سحابی، که در سال ۱۳۰۹ در تهران چشم به جهان گشود، به دلیل فعالیت های سیاسی و فرهنگی پدر از کودکی و نوجوانی با مسائل فکری و سیاسی درگیر بود.
به دوران تحصیل در دانشگاه تهران تا سال ۱۳۳۱ سردبیری مجله های فروغ علم و گنج شایگان را بر عهده داشت و در این سال تحصیلات مهندسی خود را در مکانیک به پایان رساند.
سحابی از نخستین کسانی بود که در سال ۱۳۳۲ به سازمان نهضت آزادی پیوست که بدان روزگار ممنوع و فعالیت های آن زیرزمینی بود.
سحابی در این سازمان عضو کمیته انتشارات و تبلیغات و ناشر روزنامه راه مصدق بود و در تیرماه ۱۳۳۳ زندانی شد. عزت الله سحابی پس از آن بارها به زندان افتاد و آخرین بار به دوران شاه در سال ۱۳۵۰ بازداشت و به ۱۵ سال زندان محکوم شد و تا انقلاب اسلامی در زندان بود.
عزت الله سحابی در سال های انقلاب و پس از آن عضو شورای مرکزی نهضت آزادی، عضو شورای انقلاب، نماینده مجلس خبرگان اول و نماینده مردم تهران در مجلس اول بود و در دولت مهندس مهدی بازرگان ریاست سازمان برنامه و بودجه را بر عهده داشت.
با سقوط دولت بازرگان سحابی نیز از سمت های دولتی کناره گرفت. چند سال پس از انقلاب با نقد برنامه های اقتصادی نهضت آزادی، که از منظر او از سرمایه داری و بازار آزاد دفاع و به عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه درآمدهای ملی بی اعتنا بود، از این سازمان نیز استعفا داد و چندی بعد گروه معروف به فعالان ملی ــ مذهبی را بنیاد نهاد که از آن دوران تا کنون از گروه های فعال در عرصه اپوزیسیون سیاسی ایران است.
عزت الله سحابی به دوران ریاست جمهوری آقای رفسنجانی و به دستور او، به دلیل امضای نامه ای در نقد سیاست رئیس جمهور در خصوصی سازی و اعمال شیوه های خشن سرکوب و استبداد، بازداشت و شکنجه شد.
عزت الله سحابی در جمهوری اسلامی نیز چند بار زندانی و آخرین بار به اتهام «تشکیل گروه با هدف برهم زدن امنیت کشور، تبلیغ علیه نظام و توهین به مسؤولان» به ۱۱ سال زندان محکوم شد.
عزت الله سحابی در سال ۱۳۷۰ مجله «ایران فردا» را منتشر کرد که به روزگار خود از حرفه ای ترین و بانفوذترین نشریات ایران بود. ایران فردا نیز در سال ۱۳۷۹ توقیف شد.
به قلم عزت الله سحابی ده ها مقاله و کتاب از جمله کتاب با ارزش«ناگفته های انقلاب و مباحث بنیادی ملی» منتشر شده است.