نگهبان اداره آموزش و پرورش، سینه به سینه مراجعان جلو در وروی اداره ایستاده، به مردها و خانم های چادری اجازه ورود می دهد، اما خانم های مانتو پوش را متوقف می کند: “خواهر بدون چادر نمی تونی بروی توی اداره.” خانمی که مانتوی سورمه ای تا روی زانو و شلوار و مقنعه مشکی پوشیده، دستی به مقنعه اش می برد. زبانش بند آمده و به صورت نگهبان خیره شده است. نگهبان یک چادر مچاله شده را به طرف خانم مانتو پوش دراز می کند: “خواهرم این چادر را سرت کن، بفرما داخل”. خانم مانتو پوش چادر مشکی را روی شانه اش می اندازد و با تردید طول حیاط اداره را طی می کند. از پله های ساختمان که بالا می رود چادرش را روی سرش می کشد.. از سه ماه پیش پوشیدن چادر در اداره آموزش و پرورش بهارستان استان تهران اجباری است.
اداره آموزش و پرورش ناحیه یک بهارستان از مناطق آموزش و پرورش شهرستانهای استان تهران، بین رباط کریم و اسلامشهر واقع شده است. این اداره با دفتر وزیر آموزش و پرورش تنها ۴۰ کیلومتر فاصله دارد. نسیم شهر، گلستان، صبا شهر و… مناطقی محروم و پر جمعیت در جنوب غربی تهران پذیرای جمعیت سرریز تهرانند. مدیران آموزش و پرورش، اینجا، قانون و مقررات را خودسرانه اجرا می کند. به دستور رییس حراست، ورود خانم های غیر چادری به اداره آموزش و پرورش ممنوع شده است. خانم معلمها برای اینکه تحقیر نشوند، هنگام مراجعه به اداره چادر مشکی خود را داخل کیفشان می گذارند و جلو اداره سر می کنند. اما اولیای دانش آموزان، دَم نگهبانی غُر می زنند: “مگه اینجا امامزاده است ؟… پوشش ماچه ایرادی دارد ؟…”
نگهبان که گوشش از این حرفها پر است، حوصله جر و بحث ندارد. می گوید: “خواهر دستوره، ما کاره ای نیستیم…. اگه چادر نپوشید داخل اداره کارتان را انجام نمی دهند.“، لحن خانم ها که تندتر می شود نگهبان هم حرفهایش روی دور تند می رود : “خواهر من، اگه کنترل نشه بعضی ها با سر و وضعی وارد اداره میشن که اداره را به گند می کشند…” نگهبان دوم به کمک همکارش می آید و می گوید: “خانم های بدحجاب، حواس کارمندا را پرت می کنند…”. یکی از دبیران منطقه در باره این استدلال می گوید: “آن کارمند یا مدیری که در مدت پنچ دقیقه ای که مراجعه کننده برای انجام کار به او مراجعه می کند نمی تواند خود را کنترل کند باید فاتحه ی او را خواند. این حرفها توجیه است. یک عده با این کارها دنبال گرفتن پست بالاتر هستند”.
یکی دیگر از فرهنگیان این منطقه می گوید: “رییس منطقه که سه ماه است آمده، آدم خوبی است و به این سختگیری ها اعتقاد ندارد، اما جرات نمی کند این برنامه را جمع کند. کسی که بانی این طرح بود ارتقای مقام گرفت و الان رییس هیات رسیدگی به تخلفات اداره کل شهرستانهای استان تهران شده. رییس جدید می ترسد که اگر طرح چادر را متوقف کند، زیرآبش را بزنند”. وی اضافه می کند: “آموزش و پرورش بهارستان و کلا شهرستانهای استان تهران، قبیله ای اداره می شود و شدیدا سیاسی است، یک زمانی هشترودیها، یک زمانی میانه ای ها، یک زمانی زنجانی ها، یک زمانی شمالی ها… تا حالا هرکس رییس شده ایل و تبار خودش را آورده. الان افت تحصیلی در مدارس راهنمایی و ترک تحصیل در دبیرستان بیداد می کند. تقریبا همه مدارس دو شیفته اند.اما مدیران اداری به فکر ظاهرسازی و خودشیرینی برای بالا دستی ها هستند.
۶۰ درصد کارکنان یک میلیون و سی هزار نفری آموزش و پرورش را زنان تشکیل می دهند، سهم این ۶۱۸ هزار نفر از سیستم اداری وزارتخانه، یک دفتر است. “دفتر امور زنان و خانواده”. شگفت اینکه در وزارتخانه ای که ۶۰ درصد پرسنل آن را زنان تشکیل می دهند، برای رسیدگی به امور زنان “دفتر” تاسیس می شود! حتی در شهری مانند تهران که زنان ۷۰ درصد کارکنان آموزش و پرورش را تشکیل می دهند، تعداد زنان در مدیریت اداری انگشت شمار است. محیط ادارات آموزش و پرورش نمایی کاملا مردانه دارد. سهم زنان در ادارات چند تایپیست و کارمند دبیرخانه است که معمولا شبیه جذامی ها، داخل اتاقکی که با یک دریچه با بیرون ارتباط دارد، از بقیه کارکنان جدا شده اند. درسطوح مدیریت عالی و میانی آموزش و پرورش سهم زنان از یک درصد هم کمتر است.
“چادر، مانتو، شلوارو مقنعه”، یا “مانتو، شلوار و مقنعه”، پوشش رسمی کارکنان آموزش و پرورش است. با اینکه همیشه تاکید می شود که چادر حجاب برتر است طبق آیین نامه ها هر دو نوع پوشش مجاز است و پوشیدن چادر اجباری نیست. اما خانم های چادری از امتیازات اداری برخوردارند. یکی از شرایط انتخاب مدیر و مربی پرورشی در مدارس دخترانه، استفاده از پوشش چادر است. گزینش به ندرت خانم های مانتوپوش را در مصاحبه استخدامی تایید می کند. کارکنان زن آموزش و پرورش برحسب نوع پوشش به دو گروه خودی (چادری ) و غیرخودی (مانتو شلواری) تقسیم می شوند. در مدارس شهرهای بزرگ دبیران و آموزگاران اغلب با پوشش مانتو، شلوار و مقنعه به مدرسه می آیند، اما مدیران و مربیان و بیشتر معاونان مدرسه از پوشش چادر استفاده می کنند. کارکنان اداری و معدود مدیران زن هم چادر می پوشند.
در شهرهای کوچک سختگیری ها بیشتر است و در اغلب مناطق پوشیدن چادر برای خانم معلمها اجباری است. در شهرستانها دردسرهای خانم معلم های های مانتوپوش به قدری زیاد است که تقریبا همگی ترجیح می دهند کوتاه بیایند و چادر بپوشند. در برخی دبیرستانها هم به ابتکار مدیر، پوشیدن چادر برای دانش آموزان اجباری است. با اینکه استفاده از مانتو و روسری با رنگهای متنوع و شاد در مدارس دخترانه رایج است، اما رنگ مانتوی خانم معلمها اکثرا مانند دهه شصت مشکی و قهوه ای و سورمه ای است. استفاده از رنگهای تیره در آموزش و پرورش نشانه تعهد و وقار محسوب می شود. البته مدل مانتوها متناسب با زمان اندکی تغییر کرده و کوتاهتر و خوشدوخت تر شده است، با این حال پوشش خانم معلم ها در چند سطح کنترل می شود.
فضای مدارس دخترانه به مراتب بسته تر از فضای مدارس پسرانه است. بسیاری ازمدیران مدارس دخترانه به دلیل داشتن تفکرات قشری، نسبت به همکاران زن خود بسیار سختگیر و تندخو هستند. برخی از مدیران با بی انصافی، معلمان مستقل و منتقد وشاد را به اتهام سهل انگاری در حجاب و اخلاق و استفاده از لوازم آرایش به ارگان های اداری مانند حراست و هیات تخلفات اداری معرفی می کنند. نکته مهم این است که خانم معلمهایی که با این بهانه ها به اداره فراخوانده می شوند، باید بیگناهی خود را نزد مسئولان ارگان های اداری که اغلب برادران هستند اثبات کنند.
سیاست خشک و قشری آموزش و پرورش در ارتباط با حجاب، باعث شده، حجاب جنبه آیینی و تشریفاتی پیدا کند. مثلا دانش آموزان دختر در داخل مدرسه که هیچ مردی حضور ندارد حجاب را از ترس مدیر و ناظم رعایت می کنند اما در کوچه و خیابان چندان پای بند حجاب نیستند. برخی مدیران تصور می کنند که با الزام و اجبار دانش آموزان، رعایت حجاب نهادینه و شرطی می شود. اما واقعیتهای کوچه و خیابان نشان می دهد که بسیاری از دانش آموزان دختر در محیط های عمومی خارج از مدرسه که کنترل ناظم و مدیر وجود ندارد، خود را مقید به رعایت حجاب نمی دانند.
بر اساس طرح های اعلام شده سازمان نوسازی و تجهیز مدارس، مدارس جدید دخترانه بر اساس تفکیک اندرونی از بیرونی به شیوه معماری سنتی ساخته می شوند. در این طرح برای از بین رفتن اشراف ساختمانهای مجاور دور تا دور حیاط بنا ایجاد می شود و قسمت مراجعین از بخش اصلی مدرسه تفکیک می شود. در طرح محرم سازی هم با افزایش ارتفاع دیوارها و نصب ایرانیت و ثابت کردن لنگه های تاشو پنجره ها و استفاده از شیشه مشجر (مات) ارتباط دانش آموزان و معلمان با فضای بیرون کنترل می شود. هر چند این دو طرح در دوره وزارت فانی منجمد شده اند اما احتمال اینکه در برخی مناطق به طور سلیقه ای توسط مدیران اجرا شوند زیاد است.