یک سال پس از سخنرانی آیت الله خامنه ای در خصوص تغییر محتوای متن های دانشگاهی رشته های علوم انسانی، وزیر علوم از عمل به دستورات رهبر جمهوری اسلامی خبر داده است. همزمان با موج بازنشستگی اجباری اساتید دانشگاه وی گفته است که جذب اساتید با سیستم جدیدی انجام خواهد شد.
“متون علوم انسانی در حال بازنگری است.” این را وزیر علوم دولت محمود احمدی نژاد روز شنبه در یک نشست مشترک با برخی تشکل های اسلامی دانشجویی راست گرا اعلام کرد.
این اظهارات در ادامه بحث هایی بود که از یک سال پیش با سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی آغاز شده است. هشتم شهریور سال گذشته آیت الله علی خامنه ای تازه ترین نگرانی خود را “دو میلیون دانشجوی علوم انسانی” بر شمرد. رهبر جمهوری اسلامی همچنین به انتقاد از علوم انسانی پرداخت که مبتنی بر “فلسفه هایی با مبانی مادی گرا” هستند چرا که به باور وی “آموزش این علوم موجب بی اعتقادی به تعالیم الهی و اسلامی می شود.”
نگرانی های آیت الله خامنه ای نسبت علوم انسانی پس از آن ابراز شد که سعید حجاریان از اعضای ارشد جبهه مشارکت زیر فشارهایی که در طول بازداشت متحمل شده بود، در دادگاه های نمایشی معترضان به انتخابات، از تدریس علوم انسانی “غربی” در دانشگاه ها انتقاد کرد.
در انتقاد از شک
در اظهاراتی که می توانست برخلاف گزاره “شک می کنم پس هستم” رنه دکارت، فیلسوف فرانسوی باشد، رهبر جمهوری اسلامی تصریح کرد: “آموزش این علوم انسانی در دانشگاه ها منجر به ترویج شکاکیت و تردید در مبانی دینی و اعتقادی خواهد شد.”
حالا یک روز مانده به سالگرد اظهارات آیت الله خامنه ای، کامران دانشجو در توضیح “بازنگری در متن علوم انسانی” می گوید: “به تدریج تعدادی از واحدهای درسی از رشته‌های مهم علوم انسانی براساس مبانی اسلامی تغییر محتوی پیدا خواهند کرد.”
کتاب ها بررسی شوند
پیش از این احمد احمدی، رئیس سازمان مطالعه و تدوین کتاب های علوم انسانی دانشگاه ها در ایران از تجدید نظر محتوایی 80 کتاب خبر داده بود. اسفند سال گذشته بود که احمدی به گفتگو با خبرگزاری مهر نشست تا بی آنکه نام کتاب های “ممنوعه” را عنوان کند از لزوم بررسی کتاب ها سخن به میان آورد: “کتاب ها باید بررسی شود تا ابتذال و سخنانی برخلاف فرهنگ کشور ما در آنها وجود نداشته باشد.”
این سازمان به دستور محمود احمدی نژاد بنا شد. پس از اظهارات آیت الله خامنه ای، وی مصوبه ای را برای اجرا به بخش های آموزشی دولتی و خصوصی ابلاغ کرد که بر اساس آن شورایی تخصصی برای تحول و ارتقای علوم انسانی مشغول به کار شد تا ضمن “پاکسازی محیط های علمی و فرهنگی از افکار مادی” همچنین در راستای “نفی مظاهر غربزدگی” کوشش کند.
انتقاد لاریجانی از روانشناسی
در یک سال اخیر بسیاری از مقامات جمهوری اسلامی از محدود سازی علوم انسانی حمایت کرده اند. یکی از شاخص ترین این چهره ها صادق لاریجانی بود. قاضی القضات جمهوری اسلامی اواخر تیرماه در انتقاد از نحوه ترویج تئوری های روانشناسی و جامعه شناسی پرسید: “چه معنی دارد در کشور خود تئوری هایی درباب روانشناسی و جامعه شناسی ترویج کنیم که بر پیش فرض هایی استوار است که به هیچ وجه با پیش فرض های دینی ما هماهنگی و همخوانی ندارد؟”
موسوی: یاد تجربه توتالیتر ها می افتم
پس از این اظهارات رئیس دستگاه قضائی، میرحسین موسوی از رهبران سیاسی جنبش مخالفان دولت، موضع گیری سیاست رهبران جمهوری اسلامی در قبال علوم انسانی را یادآور تجربه حکومت های توتالیتر تمامیت خواه دانست :“با دیدن حمله سازمان یافته علیه علوم انسانی یاد تجربه بسیار تلخ و هشدار دهنده حکومت شوروی سابق و دیگر حکومت های توتالیتر اروپای شرقی می افتم.”
وی افزود: “از زمان استالین علوم اجتماعی را علومی برآمده از جوامع سرمایه داری و بورژوازی می دانستند و به همین دلیل تدریس آن را جز در مواردی اندک ممنوع کرده بود.”
تاریخ نگاران، سیاست های استالین در سرکوب آزادی های آکادمیک و سانسور را سهمگین ترین آن در یک قرن گذشته می نامند.
رهبر سیاسی جنبش سبز در دیدار با گروهی از استادان عضو انجمن اسلامی مدرسان دانشگاه های ایران، سیاست های جدید جمهوری اسلامی را برخلاف نظرات آیت الله بهشتی و منتظری، از نظریه پردازان جمهوری اسلامی، عنوان و تصریح کرد: “آنچه از سخنان شهید بهشتی و شهید مطهری بر می آید، اعتقاد به فضای باز علمی در این زمینه بود و حتی شهید مطهری می گفت که مارکسیسم را باید استادان معتقد به مارکسیسم در دانشگاه تدریس کنند.”
ناظران سیاسی البته می گویند در همان دوران نیز با موج “انقلاب فرهنگی” بسیاری از اساتید از دانشگاه های کشور اخراج شدند.
هیات مرکزی جذب
وزیر علوم دولت مستقر روز گذشته همچنین از شیوه جدید جذب اساتید خبر داد و گفت :“جذب اساتید از طریق هیات مرکزی جذب، یکی از گام‌های اساسی برای اصلاح روند جذب اساتید در دانشگاه‌ها است.”
در همین ارتباط اواخر زمستان سال گذشته، کامران دانشجو در جمع اعضای هیات علمی و روسای دانشگاه های استان های حاشیه دریای خزر گفته بود: “شما حق ندارید کسی را در دانشگاه ها جذب کنید که در مسیر التزام عملی به ولایت فقیه و قانون اساسی حرکت نمی کند.”
علیه لیبرالیسم فریاد بزن
گفتنی است محمود احمدی نژاد و حامیانش از آغاز دولت نهم صراحتا از لزوم تصفیه اساتید سکولار، لیبرال و مارکسیست سخن گفته اند. نخستین جرقه ها شهریور سال 85، یکسال پس از به قدرت رسیدن محمود احمدی نژاد زده شد؛ هنگامی که رئیس دولت نهم در جمع گروهی از دانشجویان، نظام آموزشی ایران را به “150 سال حاکمیت سکولاریسم” متهم کرد و از دانشجویان خواست برای تغییر نظام آموزشی همکاری کنند.
او حامیان خود را به مقابله با لیبرالیسم و سکولاریسم فرا خواند: “دانشجوی امروز ما باید سر رییس‌جمهور فریاد بزند که چرا یک استاد سکولار به خاطر اینکه اندیشه‌های دانشجو با اندیشه‌های او مغایرت داشته، به دانشجو نمره‌ی کم داده است. دانشجو باید علیه اندیشه‌های لیبرال و اقتصاد لیبرال فریاد بزند.”
بازنشستگی اجباری
دولت نهم البته به جای اخراج اساتید، آنان را به اجبار بازنشسته می کرد. عمید زنجانی، رئیس روحانی دانشگاه تهران کلید این پروژه را در دانشگاه مادر ایران زد. مجتهد شبستری و سید هادی عالم زاده از نخستین اساتید قربانیان بازنشستگی اجباری بودند.
پس از آن این روند شدت بسیاری گرفت و بسیاری از اساتید منتقد دولت یک به یک پس از بازنشستگی اجباری، یا در کنجی به پژوهش مشغول شدند و یا مانند همقطاران خود در دهه شصت راه غرب را پیش گرفتند تا در معتبر ترین دانشگاه های اروپا و ایالات متحده به تدریس مشغول شوند.
بهمن سال گذشته گفته شد به دستور صدرالدین شریعتی رئیس دانشگاه علامه قرار است ۱۲استاد صاحب نام اقتصاد در دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه بازنشسته شوند. شریعتی در ارتباط با این اساتید گفته بود: “تمام اعضای این گروه در یک جریان خاص سیاسی حرکت می کردند و به دنبال اختلال در امتحانات بودند.”
وی با رد بازنشستگی این اساتید به دستور وی، داستان را جور دیگری بازگویی کرده بود: “ما یک استاد از دانشکده اقتصاد را بازنشسته کردیم و بقیه این افراد با درخواست های خودشان سه سال قبل بازنشسته شدند. یکی از این افرادی که نام وی در خبرها عنوان شده نیز اکنون در امریکا به سر می برد. دکتر برادران شرکا به درخواست خود در تابستان سال گذشته بازنشسته شد و اکنون به امریکا رفته است. در مورد آقای خطایی نیز من نمی خواستم وی بازنشسته شود اما او به درخواست خود بازنشسته شد. آقای زنوز نیز دو سال قبل به همین شکل بازنشسته شده است. تنها فردی که امسال بازنشسته شده آقای ستاری فر است.”
بازنشستگی اساتید منتقد پس از خیزش خیابانی جنبش سبز در اعتراض به جابجایی گسترده آرا در دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری با موج تازه ای روبرو شد. در یکی از آخرین موارد، مدیرکل دفتر ریاست دانشگاه تهران از بازنشستگی 30 عضو هیات علمی این دانشگاه خبر داده و ادعا کرده است دو سوم این افراد به درخواست خودشان بازنشسته می شوند. این در حالی است که در سالیان گذشته بسیاری از اساتید دانشگاه ادعای مسئولان دانشگاهی در خصوص داوطلبانه بودن درخواست بازنشستگی را رد می کنند.
همزمان محبوبه مباشری، رئیس دانشگاه الزهرا نیز از عدم تمدید قرارداد 13 عضو هیات علمی این دانشگاه به دلیل آنچه وی “ رکود علمی” آنها نامید، خبر داد و گفت: “آن دسته از اعضای هیات علمی نیز که در سنوات طولانی تدریس همچنان استادیار باقی مانده نیز اخراج می شوند.”
“اساتید فاسد” و لزوم “انقلاب فرهنگی”
گفتنی است آیت الله محمد تقی مصباح یزدی که برخی وی را پدر معنوی دولت محمود احمدی نژاد می نامند، دو ماه پیش در جمع تعدادی از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی فرصت را برای حمله به آکادمی های علوم انسانی مهیا دیده و اساتید دانشکده های حقوق و علوم سیاسی را “فاسد” لقب داده بود: “بسیاری از کسانی که در فتنه‌ها نقش کلیدی داشتند، از تربیت‌شدگان همین اساتید فاسد دانشکده های حقوق و علوم سیاسی بودند.”
کاظم صدیقی، امام جمعه موقت تهران نیز پاییز سال گذشته در اظهاراتی مشابه خواستار انقلاب فرهنگی دوم شده و گفته بود: “لازم است انقلابی مانند انقلاب اول در دانشگاههای ایران صورت گیرد”.
وی در لزوم حذف اساتید معترض گفته بود: “برخی استادان این رشته ها هم مانند این کتاب ها که از غرب رسیده، رنگ غرب گرفته اند.”
نامه اعتراضی اساتید به خامنه ای
با وجود چنین فشارهایی که ناظران آن را تلاشی از سوی محمود احمدی نژاد برای خاموش کردن اساتید دانشگاه عنوان می کنند، آنها در یکسال اعتراض خود به سیاست های دولت مستقر پنهان نکرده اند. چند روز پس از حوادث عاشورای زمستان 88، هشتاد و هشت استاد دانشگاه تهران با ارسال نامه ای سرگشاده به رهبرجمهوری اسلامی از وی خواستند تا از “برخوردهای خشن و فراقانونی” با دانشگاهیان و دانشجویان کشور جلوگیری کند.
یک ماه پس از آن و در آستانه راهپیمایی 22 بهمن نیز 116 استاد دانشگاه تربیت مدرس نامه ای با مخاطب مشابه نگاشتند تا به آیت الله خامنه ای بگویند: “زمانی مقرر بود که برای تشویق دانشجویان و اعضای هیات علمی به تضارب افکار و اندیشه‌های گوناگون، فضای امن سیاسی اجتماعی در دانشگاه‌ها فراهم شود؛ از برخوردهای نظامی- امنیتی پرهیز گردد؛ نیروهای امنیتی به حریم دانشگاه‌ها وارد نشوند و مسائل دانشگاه‌ها از مجاری قانونی دانشگاهی پیگیری شود؛ اما شرایط موجود اینگونه نیست.”
گفتنی است پس از انتخابات ریاست جمهوری همزمان با بازداشت خیل عظیمی از دانشجویان دانشگاه های کشور، بسیاری از اساتید دانشگاه ها نیز دستگیر شدند؛ امری که از اوایل دهه شصت به این سو بی سابقه بوده است.
ناظران می گویند با توجه به اینکه دانشگاهیان خود را در صف مقدم جنبش مخالفان دولت می دانند، ممکن است با آغاز سال تحصیلی جدید، موج جدیدی از اعتراض ها در دانشگاه آغاز شود.آنچنان که محمد محمدیان، رئیس نهاد نمایندگی رهبر جمهوری اسلامی در دانشگاه ها اذعان کرده است: “هفتاد درصد دانشگاهیان به کسی رای داده‌اند که اکنون در راس مدیریت کشور نیست این مسئله به نوعی دلسردی ایجاد می‌کند”.
اخیرا آیت الله خامنه ای به طور تلویحی خواستار برخورد “کمیته انضباطی” با دانشجویان منتقد شده است.
