تصاویر روزهای اخیر یادآور وحشتی است که در دهه گذشته تجربه شد: تصویر مردان نقابدار مسلح که شهرهای رمادی و فلوجه را در عراق به اشغال در آوردند؛ خودروهای بمب گذاری شده در مرکز شهر بیروت؛ جنگ داخلی وخیم در سوریه.
این خونریزی ها که عراق، لبنان و سوریه را در بر گرفته است نکته مهمی را نشان می دهد: ظهور خاورمیانه ای جدید پس از خروج نیروهای آمریکا که در آن هیچ کس قدرت یا اراده ای برای کنترل خشونت های قومی و فرقه ای ندارد.
در این خلاء قدرت، اسلام گرایان متعصب در عراق و سوریه زیر پرچم القاعده گرد آمده اند. در پشت این وضعیت دو رقیب بزرگ، ایران و عربستان قرار دارند که حاکمان آن ها نماینده دو گروه شیعه و سنی مسلمانان هستند.
الیاس کوری، نویسنده و منتقد لبنانی که ۱۵ سال جنگ داخلی در لبنان را شاهد بوده است می گوید: “فکر می کنم در آستانه نقطه عطفی قرار گرفته ایم که می تواند از بدترین حوادث تاریخ باشد. غرب دیگر حضور ندارد و ما در دست دو قدرت منطقه ای، ایران و عربستان، قرار داریم که هریک شیوه های متعصبانه خود را دارند. من هیچگونه راه حلی برای تنش زدایی یا راه حل معقولی نمی بینم.”
کوبیدن بر طبل خشونت در هفته های اخیر، جنگ داخلی را به عراق باز می گرداند؛ جنگی که آمریکا آن را به قیمت میلیاردها دلار هزینه و جان هزاران سرباز خاموش کرده بود.
با احتمال خروج نیروهای آمریکا از افغانستان در پایان سال جاری، بیم آن می رود که خشونت های مشابهی این کشور را هم دربرگیرد و یکی دیگر از تلاش آمریکا برای ساختن جامعه ای نو را با شکست مواجه کند.
دولت اوباما از دخالت های خود در منطقه دفاع می کند و به تلاش های انجام شده برای حل معضل برنامه هسته ای ایران و کوشش برای از سرگیری مذاکرات صلح فلسطین و اسرائیل اشاره می کند.
مشاور امنیتی کاخ سفید روز شنبه در ایمیلی گفت: “به نفع آمریکا نیست که نیروهای نظامی خود را در میانه درگیری های خاورمیانه و در جنگی تمام عیار درگیر کند.”
برای اولین بار پس از خروج نیروهای آمریکا در سال ۲۰۱۱ بخشی از سرزمین عراق به تصرف القاعده در آمده است. ظرف چند روز گذشته دو شهر بزرگ استان انبار عراق به دست مردان مسلح القاعده افتاد، در حالیکه دولت عراق، که عامل دولت شیعه ایران محسوب می شود، سعی دارد حاکمیت خود را بر کشور اعمال کند.
انفجار دو بمب نیز در لبنان باعث کشته شدن یک چهره سیاسی و یک متحد آمریکا شد.
در سوریه نیز بمباران کور غیر نظامیان هزاران کشته بر جای گذاشته است.
اغلب این خشونت ها تحت لوای دفاع از فرقه ها و قوم ها انجام می شود. برنامه های دولت های خارجی برای منطقه و دیکتاتورهای عربی منطقه هیچگاه اجازه نداند اختلافات قومی و خصومت های گروهی حل شوند. اختلافات قومی، که در مواقع صلح چندان مشهود نیست، پس از انقلاب ایران رو به افزایش گذاشت. خشونت های فرقه ای در سال های اخیر با اشغال منطقه توسط نیروهای خارجی و وقایع موسوم به بهار عربی شدت بیشتری یافته است.
رهبران عربی نیز سعی دارند خلا ناشی از خروج آمریکا در منطقه را پر کنند. دولت سعودی هفته گذشته قول کمک ۳ میلیارد دلاری به ارتش لبنان داد تا از نفوذ بیشتر ایران از طریق حزب الله در این کشور جلوگیری کند.
این قول پس از آن داده شد که محمد شطح، چهره سیاسی برجسته لبنانی طرفدار عربستان سعودی، در یک بمب گذاری در مرکز شهر بیروت کشته شد. گفته می شود که دولت سوریه یا عوامل ایران در لبنان در این بمب گذاری نقش داشته اند.
ایران و عربستان سعودی تلاش های خود را برای رساندن سلاح به طرفین درگیر در سوریه گسترش داده اند. مسلمانان سنی از مصر، لیبی، تونس، عربستان سعودی و سایر کشورها به شورشیان سوریه پیوسته و همراه القاعده مشغول جنگ هستند. شیعیان از بحرین، لبنان، یمن و حتی افریقا نیز با شبه نظامیان طرفدار دولت سوریه علیه شورشیان می جنگند.
یک جنگجوی شیعه گفت: “هر کس در سوریه برای منافع خود می جنگد، نه برای حفاظت از بشار اسد یا رژیم او.”
برخی از ستیزه جویان شیعه در ایران یا لبنان تعلیم دیده اند و بسیاری از آنان حقوق دریافت می کنند.
هرچند عربستان سعودی یک دهه پیش با القاعده در کشور خود مشکل داشت، ولی در حال حاضر از شورشیان اسلامگرا که دوش به دوش القاعده می جنگند حمایت می کند. سعودی ها می گویند در شرایط عدم دخالت آمریکا در سوریه، چاره دیگری جز این کار ندارند.
در حالیکه آمریکا پیش از خروج از عراق چشم انداز امیدوارکننده ای از دموکراسی و عدم خشونت ارائه می داد، نوری المالکی، نخست وزیر عراق بطور روزافزونی به مخالفت و حذف سیاستمداران سنی پرداخته که خشم اقلیت سنی را در این کشور برانگیخته است. این سیاست فرقه گرایانه باعث قدرت گرفتن اقلیت سنی و القاعده در عراق شده است و فرصتی طلایی در اختیار آن گذاشته است تا به قهرمانی در چشم سنی های عراق جلوه کند. خشونت ها در عراق ظرف سال گذشته به شدت افزایش یافت.
القاعده اکنون با نام “دولت اسلامی عراق و سوریه” در این کشور فعال بوده و در حال برداشتن مرزهای دو کشور و تبدیل آن به منطقه ای امن برای پروژه جهادگرایانه خود است.
منبع:نیویورک تایمز – 5 ژانویه 2014
