حکومت محمود احمدی نژاد همچنان مخالفان خود را، که در سال ۲۰۰۹ به اعتراض پرداختند و با “جنبش سبز”شان الهام بخش اولین اعتراضات در کشورهای عربی شدند، در حاشیه نگاه داشته و آنها را سرکوب می کند. در ایران راه حل برای مقابله با سرکوب های حکومتی ازطریق فعالیت های اینترنتی انجام نمی شود، بلکه هنر به ابزار مقاومت تبدیل شده.
زمانی که جنبش های اعتراض آمیز به تدریج در خاورمیانه و شمال آفریقا شکل گرفتند، بسیاری از ناظران سیاسی بلافاصله اظهار داشتند که مسبب این اعتراضات همان اعتراضات مردمی سال ۲۰۰۹ در ایران بود که علیه تقلب گسترده انتخاباتی انجام شد.
ولی حتی اگر جنبش سبز ایران الهام بخش “بهار عرب” [که در تونس آغاز و به مصر، لیبی، سوریه، یمن، بحرین و دیگر نقاط رسید] بوده باشد، کسانی که طرفدار اصلاحات بودند، چندان در این راه موفق نبوده اند.
تلاش های اخیر برای احیای جنبش اعتراضی در خیابان های تهران هنوز موفقیت ملموسی به دست نیاورده. ناظران منطقه می گویند که یکی از دلایل مهم این مسأله تضعیف جامعه مدنی ایران ازسوی حاکمیت است که به شکلی خشونت بار مخالفان خود را سرکوب کرده.
پس از ماه ها که دولت نهایت تلاش خود را برای خاموش کردن مخالفان از هر قشری به کار بست، هزاران ایرانی به دلیل شرایط سخت محیط در ابراز نظر و تبادل عقیده از کشور خود گریختند. این جلای وطن بسیاری از هنرمندان برجسته ایرانی را شامل می شود و اکثر آنان درحال حاضر از آزادی بیان در خارج از کشور استفاده می کنند تا علیه حکومت جمهوری اسلامی به انتقاد بپردازند.
در میان این افراد می توان فیلمسازان، نویسندگان، موسیقیدانان و هنرمندان بصری بسیاری را مشاهده کرد که مخالفت خود را به صورت آشکار با جمهوری اسلامی ابراز می کنند. ولی شرایط برای هنرمندانی که در داخل ایران بسر می برند چگونه است؟
سیمین دهقانی، مسؤول یکی از گالری های تهران، در این رابطه می گوید: “من فکر می کنم هنرمندانی که کشور را ترک کرده اند [پس از اتفاقات سال ۲۰۰۹] معتقدند که زندگی شان در خطر بوده و فعالیت شان به شدت تحت تأثیر رویدادهای اجتماعی و سیاسی اخیر قرار گرفته. آنها دانسته دولتمردان را نسبت به خود حساس و خشمگین کردند و از آن به عنوان بهانه ای برای خارج شدن از کشور و مهاجرت استفاده نمودند.”
دهقانی در ادامه می گوید: “من اکنون پس از تمامی اتفاقاتی که روی داده، باید نمایشگاه هایی را برگزار کنم و تلاش کنم تا آنجا که می توانم موجب پیشرفت هنرمندان جوان شوم، به ویژه در زمینه هنرهای تجسمی.”
تقریباً طی دو سالی که از انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۰۹ گذشته، خلق کنندگان آثار هنری می گویند که صدور مجوزها برای تولید این آثار، به ویژه در زمینه موسیقی، عکاسی یا نقاشی، محدودتر شده است. هنرمندان در ایران برای فعالیت حرفه ای باید به صورت رسمی از وزارت ارشاد اسلامی مجوز دریافت کنند.
بسیاری از آنان تصمیم گرفته اند که به این محدودیت ها توجهی نکنند و آثار خود را تولید و به صورت مخفی به نمایش بگذارند. علی رغم تلاش های رسمی حاکمان برای کنترل آزادی بیان، فعالیت های هنری در ایران بسیار دیده می شود و در بخشی از همین آثار، دولتمردان و رهبران مذهبی مورد انتقاد قرار می گیرند. این نوع مخالفت با حکومت نیز اغلب به صورت طنز و کنایه انجام می شود.
هنرمندان اغلب مجبورند پا را از محدودیت های دولتی فراتر نگذارند و آثاری تولید کنند که دقیقاً در چارچوب همین محدودیت ها تعریف می شود.
آثار هنری برخی دیگر به شیوه ای است که گویی این محدودیت ها اصلاً وجود خارجی ندارند و به همین دلیل متحمل شدیدترین مجازات های درنظر گرفته برای هنرمندان می شوند و امکان نمایش آثار خود را پیدا نمی کنند.
نیوشا توکلیان نمی توانست آواز بخواند، زیرا این حرفه در جمهوری اسلامی برای زنان تعریف نشده. او می گوید: “چگونه کسی می تواند تعیین کند که زنان آواز نخوانند؟ مثل این است که به یک پزشک بگویند نمی توانی بیماران را عمل کنی. این مسأله در جامعه لازم است. ما یک چیزی کم داریم و همه این را فراموش کرده اند. این محدودیت ها برای مردم عادی شده.”
توکلیان به این دلیل که نمی توانست خواننده شود، ۲۰ سال پیش تصمیم گرفت به حرفه عکاسی روی آورد و اکنون به یکی از عکاسان مشهور کشور تبدیل شده و به موضوعات جنگی و اکنون به زندگی ایرانیان می پردازد.
برای راه رفتن باید مثل دلقک لباس بپوشم
در این شهر لعنتی اتاقی دارم که در آن احساس امنیت می کنم
نمی توانم بدوم، نمی توانم مخفی شوم، نمی توانم دردم را درمان کنم
باید ساکت شوم و از احساسم چیزی نگویم
اینها بخشی از تصنیف های مارال افشاریان است که به زبان انگلسی می خواند و یک نمونه بارز از خوانندگان زیرزمینی در تهران است. او به سختی محلی را برای رساندن صدای خود پیدا کرده.
به هرحال شیوه هنرمندان ایرانی در خلق آثار هنری به هر صورت که باشد، شکی نیست که آثاری خلق می کنند که تا همین چند سال قبل غیرقابل پیش بینی بود. و درهمین راستا، درحال عبور از محدودیت ها و مرزهای تعریف شده توسط سیستم سرسخت جمهوری اسلامی اند. هنرمندان ایرانی درحال تعریف مجدد مرزها برای نسل های آینده هستند.
این موج جدید از هنرمندان ایرانی کمک می کنند تا دوره مهم تحول برای نسل فعلی و نسل آتی نهادینه شود. و این یعنی “هنر مقاومت”.
منبع: اینفورماسیون، ۲۶ آوریل
