فیلم “شرایط”، تصویر دیگری از ایران
اشاره:
فیلم “ شرایط ” ساخته ی مریم کشاورز، نخستین فیلم ایرانی ست که به طور مشخص به بررسی مسائل و مشکلات اجتماعی دخترهای همجنسگرای ایران می پردازد. در پرونده ی این هفته به بررسی زوایای متفاوت هنری و اجتماعی این فیلم پرداخته ایم. گزارشی از شرایط آماده سازی فیلم را در صفحه ی شرح می خوانید. مطلب انتقادی منتقد هنر روز در صفحه ی نگاه روز، تحلیل لوموند از فیلم در نگاه دیگران و سرآخر، گفت و گوی اکسپرس با سارا کاظمی بازیگر خوش چهره ی فیلم، مجموعه مطالبی هستند که همکارانمان در تحریریه ی هنر روز برای پرونده ی این هفته در نظر گرفته اند. مجموعه مطالب این پرونده را در ادامه از پی بگیرید…
فیلم “شرایط“، اولین فیلم بلند مریم کشاورز، که داستان دلدادگی میان دو دختر نوجوان ایرانی به یکدیگر است، بازیگر جوان و پرجاذبه ای را معرفی می کند که هرگز تصور نمی کرد روزی به بازیگری روی آورد.
سارا کاظمی به مثابه یک رب النوع است و داستان او به یک افسانه می ماند. او که متولد فرانسه از یک پدر ایرانی و یک مادر فرانسوی است، در پاریس بزرگ شد و تعطیلات تابستانی خود را در ایران می گذراند. در ۲۰ سالگی به تحصیل در رشته حقوق پرداخت و به هیچ وجه رؤیای بازیگر شدن را در سر نداشت. با این حال، یکی از دوستان ایرانی اش در دانشکده به او پیشنهاد می دهد که با مریم کشاورز، کارگردان ایرانی-آمریکایی که به پاریس سفر کرده بود تا بازیگران فیلم بلند خود را انتخاب کند آشنا شود.
فیلم “شرایط” تا حدودی از زندگی نویسنده آن الهام گرفته است. این فیلم داستان شیرین و عاطفه، دو نوجوان ایرانی از طبقه تقریباً مرفه که عاشق یکدیگرند را به تصویر می کشد. این درحالی است که پسر خانواده از یک معتاد به یک بسیجی متعصب تغییر شخصیت می دهد.
شرایط سخت فیلمبرداری
سارا کاظمی به توصیه دوستش با کارگردان دیدار کرد و پس از اینکه او از سارا می خواهد برای مرحله نهایی انتخاب بازیگران به تورنتو مسافرت کند بسیار حیرت زده شد. او توانست بازیگری نقش شیرین را در کنار نیکول بوشهری که نقش عاطفه را بازی می کند به دست آورد. این دو بازیگر روی اکران کاملاً افسونگر ظاهر شده اند و سارا اعتراف می کند که گاهی نسبت به نیکول احساس عشق داشته است.
با توجه به اینکه ساخت این فیلم در ایران امکان پذیر نبود، محل فیلمبرداری به لبنان منتقل شد. ولی حتی در این کشور که ظاهراً لیبرال به نظر می رسد، راه سختی در پیش بود: هیچ کس نمی بایست بداند موضوع واقعی فیلم چیست و محله فیلمبرداری نیز تحت شنود بود. سارا دراین خصوص و با اشاره به اینکه شرایط فیلمبرداری غیرقابل باور بود می گوید: “زمانی که صدای عجیبی می شنیدند، بلافاصله به تماشای ما می آمدند.” او در ادامه می گوید: “اتاق درواقع سالن یک هتل بود و شیشه ای که روبروی رستوران قرار داشت. هر کسی می توانست ما را ببیند و امکان داشت با پلیس تماس بگیرند و بگویند اینها دارند فیلم پورنو بازی می کنند…” زمانی که مسؤولان آمدند، هراس بسیاری به وجود آمد: باید سریعاً یک سناریوی جدید درست می کردیم و به زبان انگلیسی که درواقع برای ساخت فیلم مقرر شده بود حرف می زدیم.”
آلوده سینما
فیلم “شرایط” ساخته شده در ایالات متحده در سال ۲۰۱۱، در فرانسه تحت عنوان “پنهانی” ترجمه شده و روز چهارشنبه به روی اکران آمده است. این فیلم در جشنواره ساندنس جایزه تماشاگران را از آن خود کرد. سارا کاظمی می افزاید: “این فیلم پرفروش ترین فیلم بازار سیاه در ایران بوده.” او با بازی خود در این فیلم، از امکان سفر به ایران چشم پوشی کرده است.
این زن جوان ۲۴ ساله امروز می گوید که آلوده سینما شده. چشمان قهوه ای زیبای او می درخشد زمانی که به فیلم هایی مانند “جدایی نادر از سیمین” ساخته اصغر فرهادی و “دین” ساخته جان مدن اشاره می کند. ولی سارا شخصیتی مدرن و محتاط دارد. او می گوید هنوز نمی داند در آینده چه خواهد شد.
این فیلم درعین به دست آوردن موفقیت، فیلمی جسارت آمیز است و به زندگی جوانان ایرانی که به ندرت از آن فیلمی ساخته شده می پردازد. اگر “شرایط” داستانی را از یک رابطه همجنس خواهی میان دو زن نقل می کند، ولی واقعیت بسیار پیچیده تر است، زیرا این دو قبل از هر چیز با یکدیگر دوست بسیار بسیار نزدیک اند که می خواهند در کشوری که آزادی را به رسمیت نمی شناسد آزاد باشند. موضوع دوست داشتن فیزیکی یکدیگر نیز جزئی از آزادی آنهاست که موجب برقراری روابط محکمی بین آنها می شود. آن دو می توانند با یکدیگر باشند، با یکدیگر راه بروند، و حتی با یکدیگر بخوابند. درحالی که به عنوان دو نوجوان به سن بلوغ رسیده، به دنبال هویت جنسی خود هستند، روابط شان به شیوه ای متفاوت رقم می خورد که شاید اگر در کشور دیگری زندگی می کردند این طور نمی شد و تنها دوست می ماندند. نزدیکی و رابطه قوی است که باعث می شود انسان فراموش کند طرف مخاطبش مرد است یا زن.
این فیلم به نسل والدین عاطفه و شیرین که در انقلاب ۱۹۷۹ مشارکت داشته اند نیز اشاره می کند. آنها انتظار نداشتند وضعیت در کشور اینگونه شود. آنها برای داشتن آزادی مبارزه کرده اند، ولی درنهایت یک حکومت افراط گرا و تندرو بر سر کار آمد و شرایط زندگی به همراه یک حکومت محدودگر پیش رفت و متحول گردید. فرزندان آن نسل خود را قربانی می دانند، زیرا آنها این حکومت را انتخاب نکردند. آنها باید این شرایط تحمیل شده را بپذیرند و به همین دلیل رو به سوی مواد مخدر و امور جنسی می آورند و حتی در آن زیاده روی می کنند تا در برابر نسل قبل از خود سر شورش برآورده باشند.
تماشای “شرایط” این امکان را فراهم می آورد تا ایران را از زاویه دیگری، غیر از آنچه که رسانه ها یا محمود احمدی نژاد، رییس دولت اش القا می کنند، بنگریم. با این حال، این فیلم کامل نیست و نقاط ضعفی دارد. البته طبیعی است چون اولین فیلم مریم کشاورز است، ولی به خوبی نمایانگر خواست وی برای صحبت از نسل جوان کشورش است که آنها را از میان بازیگران با استعداد تازه کار انتخاب کرده.
