در آشفته بازار بحث بر سر انتخابات آزاد و حملاتی که بلندپایه ترین مقام های جمهوری اسلامی به این بهانه علیه یکدیگر انجام می دهند، با غلامعباس توسلی، جامعه شناس و عضو شورای مرکزی نهضت آزادی ایران درباره مفهوم انتخابات آزاد و مشخصات آن گفت و گو کرده ایم. به باوروی «در شرایط فعلی روال امور طوری است که نمی شود درباره مسائل مختلف آزادانه بحث و گفت و گو کرد؛ بنابراین با این وضعیت نمی شود انتظار انتخابات آزاد داشت».این مصاحبه در پی می آید
انتخابات آزاد چیست؟ یا به عبارت دیگر، به چه انتخاباتی، آزاد گفته می شود؟
تعریف انتخابات آزاد روشن است. انتخابات رقابتی که در آن افرادی که عقاید و دیدگاه های یکسانی ندارند، بتوانند هم به عنوان رأی دهنده و هم به عنوان نامزد در انتخابات شرکت کنند. چنین انتخاباتی در کشورهای دموکراتیک دنیا به طور مرتب در حال انجام است. برای برگزاری انتخابات آزاد، باید این تعهد در مجریان انتخابات باشد که ازامانت رأی مردم به طور کامل محافظت کنند. چنین انتخاباتی پیش شرط های لازمی دارد که بدون آنها انتخابات، آزاد نخواهد بود. آزادی مطبوعات و رسانه ها، آزادی احزاب، افکار و بیان، بخشی از این پیش شرط ها هستند. چنین مواردی هم در قانون اساسی و هم آیین نامه های مربوط به انتخابات پیش بینی شده است. اینها هم مسائلی عینی هستند نه صرفا ذهنی. تصور مردم درباره آزادی انتخابات هم تعیین کننده است.
به جز قانون اساسی، در قانون برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و همچنین مجلس که مورد اشاره شما هستند، محدودیت های زیادی برای کاندیداتوری افراد پیش بینی شده و نهادهایی مانند هیات های اجرایی زیر نظر دولت و هیات های نظارت وابسته به شورای نگهبان نیز با استناد به همین قوانین، انتخابات را برگزار می کنند. آیا می توان چنین انتخاباتی را آزاد دانست؟
باید دید در عمل چه اتفاقی می افتد. انتخابات آزاد تعریف شده، مسلما شرایطی دارد اما این شرط مسلما آن نیست که مغشوش یا تحت نظر گروهی خاص باشد و مردم هم نتوانند در جریان امور قرار بگیرند. در اصول اولیه قانون اساسی تصریح شده که به هیچ بهانه ای نمی توان آزادی های مردم را سلب کرد. روی این اصل، نمی توان روایت دیگری را پذیرفت.
محدودیت هایی که در انتخابات ایران وجود دارد، چه تفاوتی با محدودیت های معمول انتخابات در کشورهای دموکراتیک دارد؟
در کشورهای جهان و در عالم واقع نیز انتخابات نسبتا آزاد وجود دارد. محدودیت ها هم وجود دارد اما در عین حال می توان آزادانه درباره آنها بحث کرد. تا بحث نشود و دلایل مطرح نشود، نمی شود یک باره قبول کرد که انتخابات آزاد است یا نیست. این مردم هستند که در پایان همه این بحث ها و برگزاری انتخابات، در عمل می بینند که انتخابات برگزار شده، آزاده بوده یا نه. مقوله انتخابات یک امر جهان شمول است نه مختص ایران. اعتماد عمومی نسبت به انتخابات باعث احراز آزادی انتخابات خواهد بود نه اینکه یک یا چند نفر درباره آن تصمیم بگیرند.
آیا آنگونه که برخی شخصیت ها و گروه های سیاسی می گویند، انتخابات آزاد راه حل مشکلات کشور است؟
مسلما می تواند بخشی از مشکلات را حل کند اما نه همه آنها. مشکلات کنونی کشور بسیار زیاد است. شاخص مسائل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در کشور ما بسیار خطرناک است. انتخابات آزاد شاید بتواند بخشی از مشکلات سیاسی را حل بکند اما به هم ریختگی های ناشی از سوء مدیریت سال های اخیر، به این آسانی حل نمی شوند.
افراد و گروه هایی که در ایران از انتخابات آزاد حرف می زنند، منظورشان دقیقا چقدر آزادی است؟ به عنوان مثال آیا آنها از آزادی نیروهای سیاسی خارج از کشور در انتخابات هم دفاع می کنند؟
آزادی یا هست یا نیست؛ اگر باشد برای همه احراز می شود که هست و اگر تردید باشد و به این تردیدها پاسخ مناسبی هم داده نشود، نشاندهنده نبودن آزادی است. اگر شرکت کنندگان در انتخابات، نسبت به روند برگزاری و نتایج آن مخالفت داشته باشند و پاسخ مستدل و درستی از حکومت دریافت نکنند، در آزادی انتخابات تأثیر منفی دارد. من خودم چند بار در انتخابات مختلف شرکت کردم اما کسی پاسخگوی آدم نیست. این مسائل در عین سادگی، پیچیده هم هستند. اگر بشود طبق قانون اساسی، آزادانه، بدون ترس و بدون پشیمانی از عواقب کار، شرکت فعال در انتخابات، حق تبلیغ آزادانه و انتقاد و بسیاری موارد دیگر داشت، آنوقت می شود گفت به سوی انتخابات آزاد حرکت کرده ایم.
در کنار کسانی که از لزوم آزادی انتخابات می گویند، افرادی هم هستند که می گویند جمهوری اسلامی تاکنون فقط انتخابات آزاد برگزار کرده یا انتخابات آزاد رمز فتنه جدید است. با این وضعیت دورنمای انتخابات آینده ریاست جمهوری چگونه است؟
از الان نمی شود پیش بینی کرد. آنهایی که در قدرت هستند طبیعی است که هرکاری انجام بدهند آن را درست می دانند و هر انتخاباتی برگزار می کنند آن را آزاد.اما افرادی مانند آقای هاشمی رفسنجانی و آقای خاتمی که از انتخابات آزاد حرف می زنند، یا این مسئله را صوری بیان می کنند یا اگر واقعا به آن اعتقاد دارند، باید وجدانا و اخلاقا پای حرف خود بایستند. در شرایط فعلی روال امور طوری است که نمی شود درباره مسائل مختلف آزادانه بحث و گفت و گو کرد؛ بنابراین با این وضعیت نمی شود انتظار انتخابات آزاد داشت. مهمترین شرط این است که برگزار کنندکان انتخابات، آزادی آن را بپذیرند.
چه کسانی از انتخابات آزاد می ترسند؟
آنهایی که می خواهند با دخالت در انتخابات، جریان امور را به نفع خودشان هدایت کنند و مسئله انتخابات برایشان، منافع ملی نیست بلکه منافع گروهی، حزبی و حتی فردی است. کسی که فکر کند نتیجه انتخابات آزاد به ضررش تمام می شود، از انتخابات آزاد می ترسد. آزادی های موجود نشاندهنده این است که تا چه حد انتخابات می تواند آزاد برگزار شود.
