در شاهنامه فردوسی، در داستان بیژن و منیژه آمده است که چون جویندگان از جستجوی بیژن، پهلوان گمشده ایرانی ناامید گردیدند، به نزد کیخسرو رفتند تا او در جام جم بنگرد و نشانی از بیژن بیابد. کیخسرو به آنان گفت که باید تا نوروز به انتظار بنشینند تا او بتواند در جام خویش بنگرد و نشانی از بیژن بیابد. نوروز آمد و کیخسرو نشان بیژن را در چاهی که در آن در بند بود در کشور گرگساران یافت.
این باور افسانه ای ایرانیان بوده است که در جامی که در دست شاه است می توانند احوال سال نو را دریابند. این مهم نیست که این باور تا چه حد ساخته و پرداخته مغان یا موبدان بوده است و تا چه حد بخشی از تبلیغات سیاسی پادشاهان هخامنشی که از ادعای قدرت پیش بینی موبدان و ادعای خاصیت جادویی جامی که در دست پادشاه بود برای زمینه سازی برای برنامه آینده خود بهره می بردند، چنان که می گویند مغان ایرانی، پیش از فتح بابل به دست کوروش، چنین پراکنده بودند که نجات دهنده ای برای نجات بابلیان از رنج خواهد آمد؛ اما هرچه بوده، در باورهای ایرانیان باستان از سنت تفال و دیدن آینده در شب هایی مانند سال نو و شب یلدا به گونه های متفاوت سخن رفته است.
حالا در دوران ما احتمالا اگر کسی چنین جامی در دست داشت باید به منتظران دیدن احوال ایران در سال ۱۳۹۳ می گفت تا آخر بهار منتظر بمانند تا ببیند در دور پایانی مذاکرات ایران با گروه پنج بعلاوه یک، و به ویژه در مذاکره با امریکا بر سر توافق جامع در باره برنامه اتمی ایران چه پیش خواهد آمد، تا بگوید آینده ایران در سال نو چه خواهد بود. این وضعیت نتیجه آن است که بسیاری از مشکلات پیش روی مردم و دولت ایران به طور مستیقم یا غیر مستقیم به نتیجه مذاکرات بر سر برنامه اتمی و به ویژه مساله برداشتن تحریم ها بستگی دارد. اما از این تعلیق که بگذریم، و اگر بنا را بر این بگذاریم که اوضاع از منظر فرجام روابط ایران وغرب و کاهش یا افزایش فشار ها از این که هست بدتر نخواهد شد، می توانیم دورنمایی از تحولات ایران در سال ۹۳ به دست دهیم:
مردم ایران امسال در حالی پای سفره هفت سین می نشینند که پس از ۸ سال سختی های فزاینده می توانند امیدوار باشند که سال بهتری پیش رویشان باشد. فقط رفتن محمود احمدی نژاد مورد حمایت تندرو ها و بر سرکار آمدن رییس جمهوری معتدل نیست که این امید را ایجاد کرده است. با وجود همه رنج هایی که ادامه دارد و وضعیت سخت زندگی در ایران، در مجموع سال ۹۲ با نشانه هایی از بهتر شدن اوضاع در برخی از امور، به ویژه در مقایسه با ۴ سال پیش از آن همراه بوده است.
در سالی که به پایان می رسد، و به ویژه در ماه های پس از انتخابات ریاست جمهوری، از نظر سیاسی، چه در سطح داخلی و چه در سطح بین المللی فضایی کم تنش تر حاکم بوده است. با وجود مقاومت قوه قضاییه و پاره ای از جناح های تندرو در برابر اصلاحات نسبی مورد نظر حسن روحانی، اصلاحاتی که با حمایت رهبر جمهوری اسلامی همراه بوده است، تحولات مثبت به آرامی ادامه دارد. اغلب اقتصاد دانان حاضر در ایران می گویند که شاهد بهبود روند اقتصادی کشور بوده اند و نشانه هایی از ادامه این روند در سال آینده دیده می شود. یکی از مهم ترین نشانه های این تحول بازگشت سیستم اداره دولت به روال بودجه نویسی و تنظیم بودجه ای واقع بینانه و با هدف هایی کوچک اما شدنی است. اگرچه بسیاری از این اقتصاد دانان بیشتر روی توقف سیاست های مخرب پیشین حساب باز کرده اند تا توانایی های دولتی که با محدودیت شدید ارزی و مالی و ادامه تحریم ها روبه روست. مشکلات مالی و پولی ادامه کار بسیاری از نهادهای اقتصادی و بخش های تولیدی را همچنان با مشکل روبه رو ساخته و همچنان تامین حداقل های معیشت مردم را با دشواری است. در سطح کارگری هنوز فشار های سخت ناشی از نپرداختن حقوق و افزوده نشدن مناسب دستمزدها ادامه دارد اما حداقل امیدواری این است که روند های نسبتا معقولی برای گفت و گو در باره این مشکلات و پیدا کردن راه حل های موقت و راه های برون رفت کاستن از شدت بحران، و در نتیجه معقولانه تر شدن مدیریت دولتی به وجود آمده است.
از نظر اجتماعی هنوز می توان فهرستی از محدودیت هایی را به دست داد که اسباب آزار مردم است. اما همزمان شاهد بهتر شدن اوضاع در برخی زمینه ها هستیم. شرایط تامین غذا و دارو از بحران خارج شده است. از پاره ای سیاست های تبلیغاتی آزار دهنده و پر هزینه مانند سفرهای استانی و برنامه های تبلیغاتی و اجتماعی که به بسیج سپرده می شد، کاسته شده است. حتی در زمینه قضایی، با وجود ادامه روندهای نگران کننده ای مانند اعدام و اعدام در خیابان ها، فشار های فعالان حقوق بشر در داخل ایران و در سطح بین المللی آنچنان موثر بوده است که برای اولین بار مقام های قضایی ایران ناگزیر به پاسخ گویی شده اند و رییس قوه قضاییه به طور تلویحی وعده داده که از اجرای احکامی که به تعبیر خود او « موجب وهن نظام» است کاسته شود. حساسیت تا آنجا افزایش یافته که اکبر هاشمی رفسنجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت، مساله رفتن خود به قوه قضاییه را مطرح کرده است. اگرچه وقوع چنین امری بعید به نظر می رسد اما به هر حال نفس مطرح شدن چنان سخنانی نشان می دهد که دورنمای تحول در قوه قضاییه در سطوح بالای قدرت مطرح است. تن دادن قوه قضاییه به خواسته به حق دراویش زندانی برای رسیدگی پزشکی به آنان در آخرین روزهای سال نشانه ای کوچک اما امید بخش برای کاسته شدن از لجاجت نادرست مقام های امنیتی بر ادامه استفاده از دستگاه قضایی برای سرکوب شهروندان است.
ادامه مقاومت نمایندگان حامی تندرو ها در مجلس و سخنان مصباح یزدی و اصحابش علیه تغییرات مثبت در زمینه سیاست خارجی، باز شدن فضای فرهنگی و انتصابات دولت و انتقاد های تلویحی آنان از سیاست نرمش قهرمانانه مطرح شده از سوی آقای خامنه ای، نشان می دهد که آنان از ادامه روند فعلی نگران هستند. به ویژه آنکه به نظر می رسد دولت آقای روحانی بی آنکه دچار فریب آنان برای وارد شدن به منازعه و جنجال آفرینی شود به آرامی سیاست های مورد حمایت اکثریت مردم را پیش می برد.
با وجود همه نشانه های امید بخش، نشانه های نگران کننده ای همچنان در فضای سیاسی ایران دیده می شود. پاره ای از بگیر و ببندها همچنان ادامه دارد. قدم های برداشته شده برای اعاده حقوق شهرندان و به ویژه اقلیت های قومی و فرهنگی و مذهبی کوچک و سطحی است. ادامه اصرار بر محصور ماندن زندانیان سیاسی و به ویژه میرحسین موسوی و مهدی کروبی و زهرا رهنورد نشانه ای بر احتیاط حاکمیت برای حفظ فضای سرکوب است. اما امید فعالان مدنی و سیاسی آزادیخواه و پافشاری شهروندان بر خواسته های قانونی خود می تواند به شکل گیری فرصت های تازه منجر شود. شاید مهمتر از پیش گویی جام جهان نما، این اراده شهروندان هوشیار باشد که می تواند گوی سال نو را به سوی بارور تر شدن امید بگرداند.