شش موضوع نگران کننده همچنان باقی است

سارا دیفالا

مذاکره کنندگان ایرانی و گروه شش کشور بالاخره در مقر آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین به سوی موضوعات جدی تر گام برداشتند. این نشست که روز سه شنبه در تاریخ ۱۸ فوریه آغاز شد، اولین سری از مذاکراتی است که قرار است در کمتر از یک سال آینده به عقد یک توافق نامه جامع و همچنین اطمینان یافتن از ماهیت غیرنظامی برنامه هسته ای ایران بینجامد.

علی رغم تکذیب های ایران، کشورهای غربی و اسراییل از یک دهه پیش تاکنون مظنون به آنند که ایران قصد دستیابی به سلاح اتمی را دارد. ولی در تاریخ ۲۴ نوامبر یک توافق نامه مقدماتی، و درعین حال تاریخی، میان ایران و گروه شش کشور منعقد گردید که راه را برای ازسرگیری مذاکرات گشود. بدین ترتیب ایران از برخی فعالیت های هسته ای خود، در ازای لغو بخشی از تحریم های اقتصادی که به واقع این کشور را با بحران مواجه ساخته، چشم پوشی خواهد کرد. با توجه به نرمش نسبی به وجود آمده، می توان اذعان داشت که این یک فرصت منحصر به فرد است.

 

۱- کاهش غنی سازی اورانیوم از ۲۰ درصد به ۵ درصد

برای ساخت بمب اتمی، به اورانیوم غنی شده به میزان ۹۰ درصد نیاز است. این آستانه، در صورتی که اورانیوم ۲۰ درصد موجود باشد، خیلی سریع قابل تحقق است و این همان کاری بود که ایران تا همین چند وقت پیش درحال انجام آن بود. مرکز زیرزمینی فوردو تا چندی قبل برای این غنی سازی مورد استفاده قرار گرفت و از زمان توافق مقدماتی، درحال غنی سازی اورانیوم به میزان ۵ درصد است. ولی این مدت زمان تنها به شش ماه، یعنی مدتی که مذاکرات درحال انجام است، محدود می شود. سازمان انرژی اتمی ایران توقف دائمی فعالیت های غنی سازی ۲۰ درصدی را رد کرده. رهبر انقلاب علی خامنه ای می گوید که “این حق کشور است”. ازسوی دیگر، کشورهای غربی خواستار کاهش ذخیره اورانیوم ۲۰ درصدی شده اند.

 

۲- تعطیل شدن مرکز غنی سازی فوردو

اگر ایران می خواهد لغو کل تحریم های بین المللی را به دست آورد، احتمالاً باید مرکز غنی سازی مستحکم شده فوردو را که زیر کوهستان قرار گرفته تعطیل کند. ولی این هم دردی را دوا نمی کند. وندی شرمن که ریاست هیأت آمریکایی را در میان گروه شش کشور برعهده دارد، براین نکته تأکید کرده که ایران “نیازی به آن ندارد”. این اظهارات روز چهارشنبه ازسوی رییس دیپلماسی ایران، محمد جواد ظریف، “بی ارزش” خوانده شد و خاطرنشان ساخت که ایران مسأله تعطیل شدن “تأسیسات هسته ای” خود را رد کرده. سران ایرانی معتقدند که داشتن فن آوری هسته ای یک “حق غیرقابل اجتناب” در چارچوب پیمان منع گسترش جنگ افزارهای اتمی است و ایران از امضاءکنندگان این پیمان می باشد.

 

۳- پیاده کردن تأسیسات رآکتور آب سنگین اراک

رآکتور آب سنگین اراک که ایران توقف ساخت آن را پذیرفته، نگرانی هایی برای کشورهای غربی به وجود آورده. این مرکز که در ۲۴۰ کیلومتری جنوب غربی تهران قرار گرفته، به لحاظ تئوریکی می تواند پلوتونیوم تولید کند و پلوتونیوم ماده ای است که می تواند در ساخت بمب اتمی جایگزین اورانیوم شود. تهران اطمینان داده که این رآکتور ۴۰ مگاواتی تحت نظارت آژانس اتمی ساخته شده و هدف آن صرفاً تحقیقاتی، به ویژه در زمینه پزشکی است.

علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی ایران، دراین خصوص می گوید: “رآکتور آب سنگین اراک صرفاً برای تولید پلوتونیوم ساخته نشده. این شیوه ای اشتباه برای توصیف آن است. این درواقع یک رآکتور تحقیقاتی است که هدف آن تولید ایزوتوپ برای بیماران سرطانی و انجام آزمایش در زمینه سوخت های اتمی است […] این رآکتور به طور سالانه ۹ کیلوگرم پلوتونیوم تولید خواهد کرد، ولی این پلوتونیوم برای مصارف نظامی نیست.”

او همچنین افزود که به منظور استفاده از پلوتونیوم تولید شده در اراک برای مصارف نظامی نیاز به یک “کارخانه فرآوری” هست تا پلوتونیوم را خالص کند. او گفت: “ما کارخانه فرآوری نداریم و قصد ساخت آن را نیز نداریم.”

موضوع تعطیل شدن رآکتور اراک، ساخته شده “برای مصارف علمی و فن آوری”، که تا قبل از سه سال آینده عملیاتی نخواهد شد منتفی است. با این حال، علی اکبر صالحی در اوایل ماه فوریه اظهار داشت که می توان در این رآکتور تغییراتی را در راستای محدودیت تولید پلوتونیوم به وجود آورد تا “نگرانی” کشورهای غربی از بین برود. بی شک غربی ها از تبدیل آن به رآکتور آب سبک استقبال خواهند کرد.

 

۴- کاهش تعداد سانتریفیوژها

سانتریفیوژ چیست؟ دستگاهی است که اورانیوم طبیعی را طی یک فرآیند پیچیده گازی غنی می کند تا به عنوان سوخت اتمی مورد استفاده قرار گیرد. درواقع اورانیوم طبیعی به میزان کافی اورانیوم ۲۳۵ شکافت پذیر ندارد. ایران درحال حاضر بیش از ۱۹ هزار سانتریفیوژ دراختیار دارد که نزدیک به ۱۰ هزارتای آن در نسل اول طبقه بندی می شوند و اکنون عملیاتی هستند. در حدود هزار سانتریفیوژ به نسل دوم تعلق دارند که سه تا پنج برابر قدرتمندترند و درحال حاضر فاز آزمایشی را می گذرانند. این تعداد سانتریفیوژ برای یک برنامه صلح آمیز گسترده کافی نیست، ولی برای ساخت یک بمب اتمی کافی است.

براساس توافق مقدماتی ۲۴ نوامبر، تهران تعداد سانتریفیوژهای خود در مراکز نطنز و فوردو را افزایش نخواهد داد. و سانتریفیوژهای از کار افتاده را نیز تعویض نخواهد کرد. درنهایت، کشورهای غربی درنظر دارند که تعداد آنها به ۲۰۰۰ تا ۵۰۰۰ برسد. فعلاً صحبت بر سر سانتریفیوژهای قدرتمندتر نسل دوم است. روز یکشنبه یکی از مذاکره کنندگان ایرانی، حمید بعیدی نژاد، هشدار داد که ایران محروم شدن از حق استفاده از این نوع سانتریفیوژ را رد می کند. چرا؟ به گفته علی اکبر صالحی، از سانتریفیوژهای جدید صرفاً در فعالیت های تحقیقاتی نطنز استفاده خواهد شد. آنها تا دو یا سه ماه دیگر در یک مرکز پزشکی-درمانی، که در زمینه تولید واکسن تبحر دارد، و همچنین برای عملیات جداسازی پلاسمای خون مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

 

۵- دادن اطلاعات درخصوص برنامه بالستیکی

یکی دیگر از موضوعات نگران کننده، برنامه بالستیکی ایران است؛ به ویژه موشک هایی که برد آنها به ۲۰۰۰ کیلومتر می رسد و به راحتی می توانند به اسراییل اصابت کنند. این برنامه ازسوی چندین قطعنامه سازمان ملل و همچنین قطعنامه های بین المللی محکوم شده. آژانس اتمی در گزارشی که در ماه نوامبر ۲۰۱۱ منتشر کرد، براین مسأله تأکید کرد که بکارگیری چاشنی های FE “یک عامل نگران کننده” است، و دلیل آن “امکان استفاده از این چاشنی در مواد منفجره اتمی است”. ایران برای اولین بار طی سال های اخیر، با پذیرش این موضوع که اطلاعاتی را درخصوص توسعه این چاشنی ها ارائه خواهد داد، یک گام بزرگ به سوی جلو برداشت.

 

۶- انجام بازرسی های بیشتر ازسوی آژانس اتمی

و بالاخره اینکه تهران باید افزایش تعداد بازرسی های آژانس اتمی را بپذیرد، چرا که آژانس به طور مرتب ابراز تأسف می کرد که بازرسانش امکان رفتن به برخی تأسیسات را ندارند. این کشور در سال ۲۰۰۳ پروتکل الحاقی آژانس اتمی را امضاء کرد که براساس آن، امکان بازرسی های سرزده ازسوی بازرسان آژانس وجود خواهد داشت، ولی مجلس ایران هرگز آن را به تصویب نرساند.

منبع: نوول ابزرواتور، ۲۰ فوریه