معاون وزیر امور خارجه مدعی شده که در سالهای اخیر، “برعکس تبلیغاتی که انجام می‌شود” روند مهاجرت ایرانیان از خارج به داخل کشور بوده است. حسن قشقاوی در عین حال مهاجرت پس از حوادث انتخابات سال ۸۸ را تایید کرده اما گفته است که آنها بخش‌های سیاسی جامعه ما بودند. او این بخش سیاسی را هم بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار نفر برآورد کرده و گفته است که تعدادشان “قابل اعتنا” نیست. ضمن اینکه مدعی است از همین تعداد هم، برخی پس از گذشت چند ماه به ایران برگشته‌اند.
فضای ساخته اپوزیسیون برانداز و رادیوهای بیگانه
حسن قشقاوی، معاون حقوقی و پارلمانی وزارت امور خارجه در گفت‌وگویی با روزنامه شرق، به موضوع مهاجرت ایرانیان و چگونگی بازگشت مهاجران پرداخته است. موضع او در این زمینه، منطبق با اظهاراتی است که پیش از این از سوی قوه‌قضاییه اعلام شده و با وعده‌های پیشین حسن روحانی همراستا نیست. روحانی، دیدار از ایران را “حق طبیعی” هر ایرانی دانسته بود اما قشقاوی گفته است: “ما همواره حرف قانونی می‌زنیم، در این زمینه می‌گوییم هر هموطنی که در داخل یا خارج تحت تعقیب قضایی و دارای پرونده قضایی است باید در نوبت رسیدگی باشد. در داخل یا خارج‌بودنش هیچ فرقی ندارد. غیر از مواردی که تحت تعقیب قضایی هستند و دارای پرونده قضایی هستند، بقیه همه آزادند که به سرزمین مادری رفت‌وآمد داشته باشند.”
او توضیح داده است: “ما چیزی به‌عنوان ممنوع‌الورود در قانون کیفری نداریم، اما اگر فرد مجرم یا متهم عمل مجرمانه‌ای انجام داده باشد، معلوم است که وقتی نهادهای ذی‌ربط به او دسترسی پیدا کنند، مثل داخل کشور مورد تعقیب قضایی قرار می‌گیرد. فضایی که عمدتا اپوزیسیون و مخصوصا اپوزیسیون برانداز و رادیوهای بیگانه ایجاد می‌کنند، یک ترس غیرواقعی است. ممکن است فردی ۳۰سال خارج از کشور باشد ولی هیچ پرونده‌ای نداشته باشد و عمل مجرمانه‌ای انجام نداده باشد. این فرد مشکلی برای ورود به کشور ندارد. اگر کسی برای خروج از کشور واقعا نگرانی دارد می‌تواند از ما استعلام کند. ما از نهادهای ذی‌ربط استعلام می‌کنیم و آنها حرف درست را به ما می‌زنند.”
این مقام وزارت امور خارجه گفته “کسی به‌دنبال تله‌گذاری نیست” و به مواردی اشاره کرده که به ایرانیِ متقاضی بازگشت به ایران گفته شده اگر برگردد، “دچار گرفتاری” می‌شود.
او اضافه کرده است: “ما به افراد دروغ نمی‌گوییم چون اگر در یک مورد هم دروغ بگوییم اعتبار وزارت‌خارجه زیر سئوال می‌رود.”
آدرس ایمیل gov. ir نیز از سوی او به منظور استعلام اعلام شده تا مورد استفاده ایرانیان متقاضی بازگشت قرار بگیرد.
قشقاوی در بخش دیگری از این مصاحبه مدعی شده است که “در طول ده پازده سال اخیر، روند ورود هموطنان بیشتر از خروج بوده، منتها تاکید می‌کنم در همه این پانزده سال این طور نبوده، ممکن بود در یک مقطعی میزان مهاجرت بیشتر شود.”
او ضمن پذیرش مهاجرت تعدادی از ایرانیان پس از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸، شمار آنان را بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار نفر برآورد کرده و گفته است: “قطعا برخی از افراد پس از سال ۸۸ از کشور رفتند. اما من می‌گویم که آنها بخش‌های سیاسی جامعه ما بودند… مثلا از مجموع پنج‌میلیون‌ایرانی خارج از کشور، ۵۰هزار یا ۱۰۰هزارنفر به‌دلایل سیاسی رفتند اما فعالان اقتصادی یا فرهنگی نبودند، البته من آمار رسمی و قاطعی در این زمینه ندارم.”
قشقاوی معتقد است: “ از مجموع پنج‌میلیون ایرانی، این آمار ۵۰ یا ۱۰۰هزارنفر مگر چقدر زیاد است… حتی اگر بپذیریم موج، موج جریانات سیاسی بود، این تعداد نسبت به کلیت آمار ایرانیان در خارج از کشور، آمار بالایی نیست که از لحاظ آماری قابل اعتنا باشد… از حوادث مربوط به انتخابات ۸۸ و راجع‌به ماهیت آن اعتراضات تحلیل‌های مختلفی ارایه می‌شود که من الان در موضعی نیستم که بخواهم در آن مورد صحبت کنم. ولی من عرض می‌کنم که همان هم اینگونه نبود؛ اگر یک، دو، سه ماه اوج حوادث میزان مهاجرت افزایش یافته بود، تا آخر این‌طور نماند، یک عده رفتند و ماندند، ۵۰ یا حداکثر ۱۰۰هزارنفر بودند، بیشتر از این هم نبودند، برخی بعد از چند ماه برگشتند.”
او چندین بار تاکید کرده که “ در ۱۵سال اخیر حتما میزان ورود هموطنان به داخل کشور بیشتر از خروج بوده” و از “تصمیمات خوب” همتایش در دولت هشتم که منجر به “ حضور گسترده‌ای از هموطنان به[در] داخل کشور” شده، تقدیر کرده است.
ممنوع‌الورود نداریم، تحت تعقیب داریم
تسهیل بازگشت ایرانیان خارج از کشور، یکی از وعده‌های حسن روحانی و دولت او بوده است. روحانی در اولین نشست دولت و مجلس عنوان کرد که “یکی از سرمایه‌های ما، ایرانیان خارج از کشور است. بیایید، دولت و مجلس، آمدن آنها به ایران را تسهیل کنیم.” این بخش از سخنان رییس‌جمهور در توییتر او هم منتشر شد و بازتاب زیادی پیدا کرد.
در مهر ماه امسال، روحانی در دیدار با جمعی از ایرانیان مقیم آمریکا هم تاکید کرد: “دولت تدبیر و امید، وظیفه خود می‌داند راه رفت و آمد ایرانیان به وطنشان را تسهیل کند. این حق طبیعی هر ایرانی است که از سرزمین خود دیدارکند. مگر ما حق داریم ایرانی را از بوی وطنش محروم کنیم؟”
او افزود: “مالک ایران، ایرانیان هستند. ایرانیان تعلق به همه ایرانیان دارد. دولت قیم مردم نیست. هیچکس در نظام اسلامی قیم مردم نیست. من فکر می‌کنم اگر بخواهم پیام شما را به ایران منتقل کنم شاید مهمترین دیدار از ایران حق مسلم ماست.” این سخنان با ابراز احساسات شدید حاضران مواجه شد و در فضای مجازی هم مورد استقبال قرار گرفت.
یک ماه بعد بود که حسن قشقاوی، معاون حقوقی و پارلمانی وزارت امور خارجه از تشکیل کمیته‌ای برای بازگشت فعالان سیاسی خارج از کشور به ایران خبر داد. به گفته قشقاوی این کمیته از نمایندگان چندین وزارتخانه از جمله وزارت اطلاعات و وزارت امور خارجه تشکیل شده و به درخواست شخص رییس‌جمهور بود.
معاون وزیر امور خارجه با بیان اینکه علت برنگشتن بعضی از ایرانی‌ها “القائات اپوزیسیون در خارج از کشور است” ، عنوان کرده بود: “به عقیده من بسیاری از این ترس‌ها خودساخته است. این ترس هیچ ریشه‌ای ندارد.”
این گونه اخبار و اظهارنظرها با واکنش منفی قوه‌قضاییه و برخی اصولگرایان مواجه شده است. از جمله سخنگوی قوه قضاییه گفته است که هیچ ایرانی مقیم خارج از کشور، ممنوع‌الورود نیست اما اگر “در داخل کشور مرتکب جرم شده و از ایران خارج شده‌اند و یا در خارج از کشور بر علیه ایران مرتکب جرم شده باشند” پس از ورود به کشور دستگیر می‌شوند. غلامحسین محسنی اژه‌ای تاکید کرده است: “افرادی که در فتنه سال ۸۸ به مردم و نظام ظلم وارد کردند پس از بازگشت به ایران تحت تعقیب قرار می‌گیرند. همچنین احزابی که از سوی دادگاه یا مقامات مربوطه منحل شوند دیگر اجازه فعالیت نداشته و افرادی که تحت عنوان این احزاب فعالیت کنند تحت تعقیب قرار می‌گیرند.”
