۱۰۲ شهروند ایرانی در هفت ماهه اول امسال، بر اثر مسمومیت با الکل جان خود را از دست داده‌اند. این آمار رسمی سازمان پزشکی قانونی است که نسبت به سال گذشته رشدی بیشتر از ۱۱۲ درصد را نشان می‌دهد. در ابتدای امسال بود که یک مقام رسمی وزارت بهداشت از رواج مصرف الکل در تهران و برخی مناطق دیگر ایران خبر داد و اعتیاد به الکل را مهم‌تر از دیابت و بیماری‌های قلبی دانست. آمار بالای کشته‌شدگان با الکل نشان می‌دهد، اعتیاد به الکل و نوشیدنی‌های الکلی غیراستاندارد همچنان خطری قابل توجه است.
مرگ ۱۰۲ نفردر ۷ ماه
سازمان پزشکی قانونی اعلام کرده است که در هفت ماهه اول امسال ۱۰۲ ایرانی بر اثر مسمومیت با الکل جان خود را از دست داده‌اند که ۹۳ نفر از آنها مرد و ۹ نفر زن بودند. در مدت مشابه سال ۹۰، تعداد کشته‌شدگان ۴۸ نفر بود که سه زن هم در میان آنها بودند.
استان آذربایجان شرقی در سال گذشته چهار مورد مرگ با الکل داشت که امسال به ۲۵ مورد [۲۴مرد و یک زن] رسیده و این استان را صدرنشین فهرست سال ۹۱ کرده است. پس از آن استان‌های کردستان و خراسان‌رضوی هرکدام با ۱۱ مرگ، تهران با ۱۰ مرگ و استان کرمانشاه با ثبت ۹مرگ ناشی از مسمومیت با الکل در مراتب بعدی قرار دارند.
همچنین مشخص شده که پزشکی قانونی برای آزمایش مصرف الکل در همین مدت، ۱۵ هزار و ۳۴ نمونه هوای بازدمی گرفته است که نسبت به سال قبل ۶. ۲۸ درصد رشد نشان می‌دهد.
بر اساس آمارهای سازمان پزشکی قانونی، تهران با پنج هزار و ۵۲۹ مورد نمونه هوای بازدمی گرفته شده برای آزمایش تست الکل در مرتبه نخست استان‌ها قرار دارد و پس از آن خراسان‌رضوی با دو هزار و ۴۷۴ مورد نمونه هوای بازدمی، بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است و در آذربایجان شرقی نیز ۳۸۰ مورد نمونه هوای بازدمی برای آزمایش تست الکل گرفته شده است.
رشد مصرف الکل
در بهار امسال از سوی پلیس راهنمایی و رانندگی تهران بزرگ اعلام شد که جواب آزمایش الکل و اعتیاد ۲۶درصد رانندگان تهرانی در اردیبهشت ماه، مثبت بوده است. این آمار با استناد به نتایج قانون جدید راهنمایی و رانندگی در تهران به دست آمد که دو خودروی پلیس با تجهیز به امکانات نمونه‌گیری تست الکل، از رانندگان مشکوک به مصرف الکل آزمایش می‌گرفتند.
اما این تنها هشدار الکلی بهار ۹۱ نبود. باقر لاریجانی، رییس شورای سیاستگذاری وزارت بهداشت هم در اردیبهشت امسال اعلام کرده بود: “گاهی گزارشاتی توسط بیمارستان‌ها و پزشکان از رواج مصرف الکل در مناطق جنوب تهران که تحت پوشش دانشگاه علوم پزشکی تهران هستند، به دست ما می‌رسد که نگران کننده است.”
او هشدار داده بود: “باید به صورت جدی وارد این عرصه شویم زیرا نمی توان در خصوص فروش این گونه مواد که در حال حاضر در برخی از فروشگاه ها هم انجام می شود بی تفاوت بود. باید نسبت به این قضیه حساس باشیم و حتی بیشتر از امراضی مثل دیابت و بیماری های قلبی و عروقی به آن توجه کنیم.”
همچنین عباسعلی ناصحی، مدیر کل سلامت روان وزارت بهداشت با اعتراف به اینکه “اطلاعات ما راجع به اعتیاد به الکل در کشور کم است و باید تولیت خود در حوزه پیشگیری و درمان این معتادان را بیشتر کنیم” عنوان کرده بود که “در برخی مناطق کشور آمار سوء مصرف الکل بالاست و به این مساله کمتر توجه شده است.”
ترجیح عرق سگی لیتری ۳۰ هزار تومان
حسن موسوی چلک، ر ییس انجمن مددکاران اجتماعی معتقد است که تغییر مسیر سوءمصرف الکل به سمت جوانان باید جدی گرفته شود. او در گفت‌وگویی با هفته‌نامه یکشنبه عنوان کرده است: “شیوع سوءمصرف مشروبات الکلی حامل این پیام است که عده‌ای از مردم برای شاد بودن لحظه‌ای و مقطعی از هر فرصتی صرف‌نظر از تاثیرات مخرب آن استفاده می‌کنند.”
او هشدار داده که “لازم است با زبانی که برای جوانان پذیرفتنی باشد در زمینه تاثیرات مخرب الکل اطلاع‌رسانی شود چرا که در غیراین صورت سوءمصرف الکل هم مانند شیشه و مواد مخدر
صنعتی تبدیل به بحران اجتماعی می‌شود.”
همین نشریه در تابستان امسال درباره رواج مصرف الکل گزارش داده بود: “در ایران چهار نوع مشروب بیشترین استفاده را دارد؛ الکل‌های خوراکی، شراب های دست‌ساز، عرق‌های دست‌ساز
و مشروبات الکلی پلمپ شده وارداتی. عمده مصرف اما از نوع عرق دست‌ساز است، چرا که هم راحت‌تر یافت می شود و هم به اعتقاد عامه، نگرانی مصرف آن کمتر است و البته ارزان.”
همچنین عنوان شده که یک لیتر عرق را در تهران می‌شود با ۳۰ هزار تومان خرید، این در حالی است که مشروبات وارداتی حداقل دوبرابر قیمت دارند و دسترسی و اعتماد به آنها نیز به مراتب
سخت‌تر است: “تا چند سال پیش آمارها از رشد مصرف مشروبات وارداتی خبر می داد و به همین خاطر پلیس حساسیتش را بر روی مرزهای غربی بیشتر کرد، اما مصرف کننده‌ها آرام آرام
به سمت الکل‌های داروخانه‌ای رفتند و افزایش مرگ و میرها و کور شدن‌ها آغاز شد.”
در ایران و از سال‌ها پیش، توزیع‌کنندگان مشروبات الکلی را “ساقی” می‌نامند. ساقی‌ها ممکن است صرفا توزیع‌کننده باشند و یا اینکه خود دستی در تهیه و تولید هم داشته باشند. در مورد تولیدکنندگان ایرانی مشروبات الکلی هم عنوان شده که بیشتر تمایل به تولید عرق کشمش و کنیاک دارند، چرا که به راحتی می توانند با آهک محصول خود را به عمل بیاورند و آنقدر غش به آن بزنند که سه برابر قیمت تمام شده آن را بفروشند.
گران شدن ارز خارجی هم باعث شده تا مشروبات الکلی پلمب شده با قیمت گران‌تری به دست مشتری برسد و این هم دلیل دیگری بر پرطرفدار شدن نوشیدنی‌های الکلی دست‌ساز است.
در سال ۱۳۸۷ هم وقتی سردار روزبهانی، رئیس پلیس امنیت اخلاقی از “کاهش سن مشروب خواری به ۱۵ و ۱۶ سال” خبر داد، فرصتی پیش آمد تا رسانه‌ها به موضوعی که تابو قلمداد می‌شد ورود پیدا کنند.
هفته نامه “سلامت” به سراغ موضوع الکل طبی و عرق‌سگی رفت و گزارش داد: “الکل سفید به یکی از پرفروش ترین اقلام در داروخانه ها تبدیل شده است. به خاطر وفور متقاضیان، الکل سفید بدون نسخه پزشک و چند برابر قیمت فروخته می شود. سود حاصل از فروش الکل سفید برای داروخانه های مختلف بین ۷۰ تا ۱۰۰ درصد برآورده شده است.”
برپایه این گزارش “مشروب با درجه الکلی بیش از ۹۰ درصد که به نام عرق سگی خوانده می‌شود، بیشترین سهم را در تامین نیاز معتادان دارد. برپایه آمار وزارت صنایع و معادن ایران، ۲۰ شرکت تولیدکننده الکل اتیلیکی با ظرفیت اسمی ۱۶ میلیون و ۲۸۱ هزار لیتر در کشور به تولید الکل سفید مشغولند که حاضر نیستند گزارشی از میزان تولید واقعی خود ارائه کنند.”
همین هفته‌نامه در سال ۸۹ به سراغ شاهین شادنیا، دبیر انجمن سم‌شناسی و مسمومیت‌های ایران رفت و از قول او نوشت: “پایه شروع مصرف الکل (غلظت الکل مصرفی) در جوانان ایرانی بالاست؛ به طوری که این میزان غلظت الکل مصرفی در اروپا ۳درصد و در کشور ما ۴۰ درصد است”
او وجود معتادان به الکل را “غیرقابل انکار” توصیف کرد و توضیح داد: “مشروبات دست‌ساز که توسط افراد سودجو ساخته می‌شود، حاوی ناخالصی‌هایی از جمله متیل الکل (الکل چوب) است که عوارض بسیار خطرناکی دارد. الکل چوب موجود در مشروبات الکلی دست‌ساز، بسیار سریع از راه مخاط دهان و دستگاه گوارش جذب می‌شود. در مراحل اول، به خاطر وجود الکل اتیلیک، علایم خفیف و فقط در حد مستی ایجاد می‌کند ولی با گذشت زمان، الکل اتیلیک تحت تاثیر آنزیم‌هایی مثل آنزیم الکل دهیدروژناز متابولیز شده و ایجاد فرمالدهید می‌کند. در مرحله بعدی این ماده تحت تاثیر آنزیم دیگری به نام آلدهیدروژناز قرار می‌گیرد و تولید اسید فورمیک یا جوهر مورچه می‌کند. این اسید نیز با آسیب رساندن به سلول‌های مغزی موجب مسمومیت شدید، کاهش سطح هوشیاری و کما و نهایتا مرگ می‌شود.”
محدودیتی بی‌اثر و تاوان‌آفرین
فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در آخرین آمار اعلام شده حجم کشفیات الکل در سال ۱۳۸۸ را پنج میلیون لیتر اعلام کرده و افزوده که این میزان ۲۰ تا ۳۰ درصد کل الکل وارد شده به کشور است. به این ترتیب حجم الکل نوشیدنی وارد شده به کشور، ۱۶ تا ۲۵ میلیون لیتر برآورد می‌شود؛ یعنی بدون درنظر گرفتن مشروبات دست‌ساز و الکل‌های طبی، به ازای هر فرد ایرانی چیزی حدود سه و نیم لیتر مشروب الکلی وارد ایران می‌شود.
شاید به این ترتیب ایرانیان را بتوان جزو رکورددارهای مصرف الکل در جهان به شمار آورد؛ آن هم در کشوری که طبق قانون “هرکس مشروبات الکلی را بسازد یا بفروشد یا درمعرض فروش قرار دهد یا از خارج وارد کند یا در اختیار دیگری قراردهد به سه ماه تا یک سال حبس و تا ۷۴ ضربه شلاق و از یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال جزای نقدی یا یک یا دو مورد از آنها محکوم می شود.”
این مفاد ماده ۷۰۳ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی است اما حتی قبل از استقرار جمهوری اسلامی و از سال ۱۳۱۲ “ “تولید الکل و ترکیبات الکلی و نوشابه‌های غیرالکلی و آب میوه به طریق صنعتی در داخل کشور به نحو غیر مجاز یا عرضه آنها برای فروش قبل از این که مالیات مربوط پرداخت یا ترتیب پرداخت آن داده شده باشد” جرم محسوب می‌شد.
اما در سه دهه اخیر، سخت‌گیری‌های بی‌نتیجه و کم‌اثر برای ورود مشروبات الکلی به ایران تنها باعث مصرف گونه‌های مضرتری از مشروبات الکلی شده که استاندارد نیستند و خطر مرگ و یا عوارض شدید جسمی بر اثر مصرف آنها بالاست. رشد ۵. ۱۱۲ درصدی مرگ بر اثر مسمومیت الکل، شاهد این مدعاست.
