آمریک ژانیه
این ائتلاف در نگاه اول تعجب آور و حتی گمراه کننده به نظر می رسد. در یک سو، اسراییل به عنوان قدرت اقتصادی و نظامی بی قید و شرط در منطقه خاورمیانه و در سوی دیگر آذربایجان؛ کشوری با اکثریت مسلمان [۷۰ درصد شیعه] با ذخایر غنی هیدروکربن و از اعضای سابق جماهیر شوروی که از موقعیت ژئوپلیتیکی خاصی نیز برخوردار نیست. مشکل بتوان میان این دو کشور که از لحاظ جغرافیایی نیز به هم نزدیک نیستند ارتباطی متصور شد، چرا که به نظر می رسد از هر لحاظ در تضاد با یکدیگر قرار دارند، مگر فقط از لحاظ منافع یا شرایط.
این دو کشور از ماه آوریل ۱۹۹۲، پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، به استحکام روابط خود پرداخته اند و این موضوع طی ماه های اخیر افزایش یافته. الهام علی اف، رییس جمهور این کشور، در سال ۲۰۰۹ اظهار داشت: “روابط دو کشور به مانند کوه یخ است. نه دهم آن قابل مشاهده نیست.”
بی شک تحکیم روابط دوجانبه میان این دو کشور با جاه طلبی های جمهوری اسلامی در منطقه ای که تحولات در آن بسیار است ارتباط مستقیم دارد. حکومت تهران در برابر فشارهای غربی به دلیل برنامه هسته ای و همچنین افزایش قدرت اسلام سنی در انقلاب های عربی بیش از هر زمان دیگری نیاز به حمایت از جهان تشیع را احساس می کند.
آذربایجان تاکنون همواره از وقوع این دورنما امتناع ورزیده و این درحالی است که ارتباطات فرهنگی نزدیکی با جامعه ایران، به ویژه با جامعه آذری زبان این کشور که رهبر انقلاب نیز از آن برخاسته وجود دارد. در حدود ۱۴ تا ۱۷ میلیون نفر، یعنی ۲۰ درصد جمعیت کل کشور، جامعه آذری زبان ایران را تشکیل می دهد.
اعمال فشار و خیانت
این جمهوری کوچک در کنار آب های دریای خزر، به نشانه داشتن خط و مشی مستقل، در اواخر ماه فوریه قراردادی تسلیحاتی به ارزش ۱ ممیز ۶ میلیارد دلار با اسراییل که دشمن قسم خورده جمهوری اسلامی است منعقد کرد. این توافق نامه که طی آن تحویل هواپیماهای بی سرنشین فوق مدرن و پیچیده و همچنین سیستم های تدافعی ضدموشکی نیز منظور گشته، از نظر جمهوری اسلامی به مثابه یک خیانت تلقی شده است. این درحالی است که جمهوری آذربایجان هدف خود از انعقاد این قرارداد را مقابله با نیروهای ارمنی مستقر در قره باغ علیا ذکر کرده است.
این اقدام ازسوی تهران چنان ناخوشایند بود که تقریباً در همان زمان به صورت علنی باکو را به کمک به اسراییلی ها برای ترور دانشمندان ایرانی متهم کرد. آذربایجان نیز بلافاصله این اتهام را “افترا” خواند.
دستگیری ۲۲ تن از عوامل ایرانی که گفته می شد از سوی سپاه پاسداران برای “انجام عملیات تروریستی علیه سفارت های آمریکا، اسراییل و دیگر کشورها غربی” به مأموریت اعزام شده اند به تشدید تنش ها انجامید.
قابل ذکر است که آذربایجان بهانه کافی در دست دارد: از زمان به قدرت رسیدن الهام علی اف در اکتبر ۲۰۰۳ اقدامات ارعاب کننده ازسوی ایران تشدید یافته. این اقدامات تا بدانجا پیش رفته که چندین بار مقامات مجبور شده اند برخی ایرانیان را که در مساجد موعظه می کردند و درتلاش بودند تا الگوی لائیک ملی را زیر سؤال ببرند از خاک آذربایجان اخراج کنند.
آذربایجان با اعتقاد به این مسأله که صدور انقلاب اسلامی درواقع یک تهدید است، به سمت اسراییل گرایش یافت. ازنظر اقتصادی، اسراییل دومین مصرف کننده نفت آذربایجان است: ۲۰ درصد از نفت مصرفی این کشور ازسوی باکو تأمین می شود. به این موضوع یک بعد نظامی قابل توجه را نیز باید افزود. فیلیپ کالفایان، کارشناس قفقاز جنوبی دراین خصوص می گوید: “آذربایجان روی قدرت اسراییل حساب می کند، نه تنها برای پس زدن دخالت های ایران، بلکه برای فائق آمدن بر همسایه و دشمن خود ارمنستان. از این نقطه نظر می توان اذعان داشت که عقد قرارداد تسلیحاتی در ماه فوریه بسیار حائزاهمیت بوده.”
مشاهدات نظامی
رابطه با آذربایجان برای اسراییل نیز مهم است. کافایان می گوید: “به ویژه اینکه در ژوئن ۲۰۱۰ مواضع اسراییل از ترکیه دور شد [به دلیل حمله اسراییل علیه کشتی ترکیه که عازم نوار غزه بود و باعث مرگ ۹ فعال ترک طرفدار فلسطین شد]. درواقع اسراییل احساس می کند که متحدی در منطقه ندارد.” یکی دیگر از موارد مهم برای اسراییل هم مرز بودن این کشور با ایران است.
درصورت حمله به تأسیسات اتمی ایران، آذربایجان می تواند به عنوان راه حل بالقوه ای برای استفاده جنگنده بمب افکن های اف-۱۵ و اف-۱۶ بشمار آید که به آنها امکان فرود پس از مأموریت را خواهد داد.
آیا این فرضیه قابل باور است؟ فیلیپ کالفایان تردید دارد. او می گوید: “این مسأله برای آذربایجان بسیار پرمخاطره خواهد بود، زیرا ترکیه با حمله علیه ایران مخالف است و آذربایجان نیز بی شک برای مقابله با ارمنستان به ترکیه نیاز دارد. من فکر نمی کنم که مقامات آذری در ائتلاف خود با اسراییل زیاده روی کنند. الهام علی اف شخصیت محتاط و واقع بینی است که می خواهد روابط خوبی با روسیه داشته باشد.” به هرحال صفر آبیف، وزیر دفاع آذربایجان در سفر خود به تهران در تاریخ ۱۳ مارس گفت: “ما به هیچ کس اجاره نمی دهیم که از خاک و آسمان ما علیه جمهوری اسلامی استفاده کند، زیرا ما ایران را به عنوان برادر و دوست می دانیم.”
طی ۲۰ سال دو کشور آذربایجان و اسراییل هیچ قرارداد رسمی امضاء نکرده اند. ازطرف دیگر، علی رغم اینکه دولت یهود در باکو سفارتخانه ای افتتاح کرده، دولت باکو هیچ سفارتخانه ای در تل آویو ندارد. بی شک دولت علی اف هنوز آماده نیست تا در برابر شرکای مسلمان خود در سازمان کنفرانس اسلامی، و به ویژ] ایران، از خطوط قرمز عبور کند.
منبع: لوموند، ۵ آوریل
