یک مطب شیک و امروزی با یک دکتر متخصص، یا یک زیرزمین نمور و تاریک و غیر بهداشتی با قابله‌ای که هنوز از ابزار چند دهه پیش استفاده می‌کند. با اینکه سقط جنین در ایران بدون مجوز پزشک قانونی غیر قانونی است، اما کار دشواری نیست.کافی است از چند دوست و آشنا سئوال کرد تا به نتیجه رسید. دارو فروش‌های زیر زمینی هم انواع قرص‌ها و آمپول‌های سقط جنین را دارند. خیلی‌ها خودشان در خانه دست به این کار می‌زنند، دارو را مصرف می‌کنند، اصطلاحا روی خون‌ریزی می‌افتند و بعد از چند ساعت درد و فشار کار تمام می‌شود. عده‌ای حتی جان خودشان را به خطر می‌اندازند، چنانچه کم نبوده مواردی که به علت مصرف خودسرانه دارو یا غیر استریل بودن محل سقط، زن باردار از دنیا رفته است. رواج سقط غیرقانونی را سید حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران نیز در گفت‌وگو با “روز” تایید می‌کند.
مطابق قوانین ایران اگر بارداری برای مادری خطر جانی داشته باشد، او می‌تواند جنین خود را سقط کند. معلولیت ذهنی و ناقص الخلقه بودن جنین، به نحوی که نگهداری آن مادر را به دشواری بیندازد، از دیگر مواردی است که می‌تواند مجوزی برای سقط جنین باشد. در چنین مواردی حضور مادر به تنهایی برای صدور مجوز کافی است و برای حضور پدر الزامی وجود ندارد. اما همه اینها در صورتی امکان‌پذیر است که سقط قبل از چهارماهگی، که بنا بر روایات اسلامی موقع دمیده شدن روح در بدن جنین است صورت بگیرد. آخرین آمارهای پزشک قانونی می‌گوید: در سال گذشته حدود ۶ هزار و ۶۰۰ نفر برای گرفتن مجوز سقط درخواست داده‌اند؛ رقمی که نسبت به چهارهزار و ۴۲۴ نفری که در سال ۹۰ اقدام کرده‌اند، افزایش چشمگیری داشته است.
اینها آمارهای رسمی است ولی کسی از آمار سقط های زیرزمینی و علل آن خبر ندارد. رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران اما در گفت‌وگو با “روز” مهمترین علل افزایش سقط جنین را مشکلات اقتصادی و روابط خارج از ازدواج می‌داند. موسوی معتقد است: “آموزش مهمترین کاری است که می‌توان برای جلوگیری از بارداری ناخواسته و به دنبال آن سقط جنین انجام داد.”
در ادامه مشروح گفتگوی رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با “روزآنلاین” را می‌خوانید:
آقای موسوی!اطلاع دارید که وضعیت سقط جنین در ایران به چه صورت است؟چقدر قانونی و چقدر غیرقانونی انجام می‌شود؟
ببینید، آمار رسمی در این خصوص، آماری است که پزشک قانونی اعلام می‌کند. آخرین آماری هم که پزشک قانونی اعلام کرده این است که ۶هزار و ۶۰۰ نفر برای دریافت مجوز سقط درمانی مراجعه کرده اند. حدود ۷۳ درصد از این تعداد مراجعه کننده مجوز گرفته و بقیه موفق به اخذ اجازه سقط نشده‌اند. همین نشان‌دهنده این است که ما افراد دیگری هم داریم که بدون مراجعه به پزشک قانونی سقط جنین می‌کنند، لذا آمارهای رسمی در این حوزه، همه آمارهای سقط جنین نیست.بعد از تصویب قانون در سال ۸۴ که بحث‌های مفصلی را هم در پی داشت، شرایطی در قانون تعیین شد که افراد تنها در آن شرایط می‌توانند بعد از گرفتن مجوز از مراجع مرتبط سقط جنین انجام دهند. بعد از تصویب قانون یک مقداری این موضوع رسمیت پیدا کرد. پزشک قانونی هم آمارهایی به صورت سالیانه ارائه می‌کند. اما این تنها در مواردی است که در قانون صراحتا آمده است.
وزارت بهداشت چندی پیش اعلام کرده بود حدود ۸۰ هزار سقط جنین قانونی و غیر قانونی انجام شده است. نظر شما درباره این آمار چیست؟ چقدر از این تعداد غیر قانونی بوده است؟
آمار رسمی که وجود دارد، مبنی بر تعدادی است که به پزشک قانونی مراجعه کرده‌اند. نمی‌دانم وزارت بهداشت چطور آمار کسانی را که غیرقانونی سقط کرده‌اند به دست آورده است. ما در آمارمان باید به آمار مرجع رسمی توجه بکنیم؛ مرجع رسمی در این حوزه هم پزشک قانونی است.
در ادامه همین آمارها در نشست گروه آسیب های اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران مطرح شد که ۳۰ درصد از کسانی که سقط جنین می‌کنند دختران مجرد هستند، در این خصوص نظر شما چیست؟
من پژوهش انجمن جامعه‌شناسان را ندیده‌ام. باز هم معتقدم در این خصوص هم نمی شود آمار دقیقی داد. اما این را باید بپذیریم که بخشی از کسانی که دست به سقط جنین می‌زند افرادی هستند که ازدواج نکرده‌اند و به دلیل ارتباط نامشروعی که داشته‌اند باردار و مجبور به سقط شده اند؛ این را نمی‌شود انکار کرد.
شما پیشتر از گسترش سقط جنین در ایران سخن گفته بودید…
از لحاظ آمار رسمی بله، ما نسبت به سال ۹۰ که مراجعین پزشک قانونی برای سقط جنین حدود چهار هزار و ۵۰۰ نفر بوده اند به رقمی در حدود ۶هزار و ۶۰۰ نفر رسیده‌ایم. ما نمی‌توانیم نسبت به قبل از قانونی شدن برخی از سقط ها اظهار نظر کنیم. چون قبلا همین تعداد هم ثبت نمی‌شد و تمام سقط ها به صورت زیرزمینی انجام می‌شد. برآورد آمار غیر قانونی کار راحتی نیست، یک کار زیرزمینی و مخفیانه است. اینکه در گذشته پایه آماری نداریم نمی‌توانیم بگوییم کمتر شده با بیشتر، شما می‌تواند بگویید در گذشته فلان مقدار حقوق می گرفتم الان این قدر می‌گیرم پس حقوقم افزایش پیدا کرده است. چون ما تا سالیان مدید قانونی برای این موضوع نداشتیم بعد از اینکه قانون آمد و برخی برای مجوز اقدام کردند تازه ما به بخشی از آمار دسترسی پیدا کردیم. ولی این را هم باید بپذیریم که در حال حاضر شرایط اقتصادی هم تاثیرگذار است و روی افزایش آمار اثر گذاشته است، این را هیچ کس نمی‌تواند منکر بشود.
یعنی هیچ راهی برای فهمیدن تعداد سقط جنین ها وجود ندارد؟ آمار آزمایشگاه‌ها و آزمایش‌های بارداری و…
من ندیده‌ام کسی بخواهد برآورد بکند. عموما مجبوریم به آمار رسمی تکیه بکنیم گرچه می دانیم که آمار رسمی، آمار واقعی نیست. چون بقیه اش حدس و گمان است.
دلایل افزایش تعداد زنانی که برای سقط جنین غیرقانونی اقدام می‌کنند چه مسائلی است؟
یک بخشی که با مجوز است و آن را کنار می‌گذاریم. یک بخشی مربوط به ارتباطات نامشروع می‌شود، بخش دیگر کسانی هستند که آمادگی روانی یا اجتماعی برای بچه‌دار شدن ندارند، یا از وضعیت اشتغال مناسبی برخوردار نیستند. گاهی هم شرایط اقتصادی ممکن است باعث بشود که افراد نخواهند بیش از یک بچه داشته باشند و در اثر عدم استفاده صحیح از وسایل پیشگیری، بارداری صورت گرفته باشد. یک عده کمی هم کسانی هستند که از مسئولیت والدینی فرار می‌کنند و برای راحتی خودشان دست به سقط جنین می‌زنند. چون بالاخره بچه دست و بال را می‌بندد دیگر، این یک واقعیت است.
اما مهمترین این عوامل چیست؟
وضعیت اقتصادی نامناسب و روابط نامشروع
از زنانی که با سقط جنین در جاهای نامناسب جان خود را از دست داده‌اند چطور؟ از تعداد آنان آماری در دست هست؟
طبیعتا این اتفاق می‌افتد اما اینکه آمارش چقدر است من نمی‌دانم.
اینکه در داروخانه‌ها و حتی بازارهای زیرزمینی داروهایی به فروش می‌رود که برای سقط استفاده می‌شود و خیلی‌ها این داروها را بدون نظارت پزشک مصرف می‌کنندچطور؟ فکری در این خصوص شده است؟
تعهد و مسئولیت داروخانه است که چطور از داروهایی که در اختیار دارد استفاده کند، برای بخش زیرزمینی هم وزارت بهداشت و درمان باید فکری بکند.
شما به عنوان رئیس انجمن مددکاران راه حل را در چه می‌بینید؟ همانطور که خودتان گفتید این پدیده وجود دارد چه آماری باشد و چه نباشد. چه کاری می‌توان برای جلوگیری از افزایش سقط‌های زیرزمینی و غیرقانونی انجام داد؟
آموزش؛ اگر ما راه‌های پیشگیری را به خوبی آموزش دهیم بارداری ناخواسته خیلی کمتر خواهد شد. همانطور که گفتم ارتباط نامشروع هم یکی از دلایل سقط‌های غیرقانونی است. باید به جوانان آموزش بیشتری داد، هرچند امروزه بسیاری خودشان بلدند، اما کسانی هم نیاز به آموزش دارند. به نظر من مهمترین راهکار آموزش است. برطرف کردن مشکلات اقتصادی هم موثر خواهد بود. فشار اقتصادی بر مردم بیشتر شده و بعضی‌ها توان پرداخت هزینه‌های یک فرزند جدید را ندارند.
