پس از مدت‌ها سکوت و انکار مسئولان، قائم مقام دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر، افزایش تعداد معتادان در ایران را پذیرفته است. طه طاهری مهمترین دلایل این افزایش تعداد را دو عامل تغییرالگوی مصرف و تغییر ترکیب جمعیتی دانسته است. از سوی دیگر فرید براتی‌سده، مدیرکل پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی هم با ارائه آمار جدیدی در مورد اینکه بیش از ۸ درصد تهرانی‌ها حداقل یک بار شیشه مصرف کرده‌اند،گفته میانگین سنی این افراد بین ۱۵ تا ۴۵ سال بوده است.
اگرچه این نخستین بار است که مسئولان، افزایش تعداد معتادان را تایید کرده‌اند اما باز هم آمار دقیق و رسمی اعلام نشده است. بر اساس آخرین آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر و پلیس ایران که اوایل امسال اعلام شد بیش از دو میلیون مصرف کننده مواد مخدر در ایران زندگی می‌کنند؛ رقمی که چند سال متوالی است اعلام می‌شود و بسیاری از کارشناسان آن را واقعی نمی‌دانند.
آشپزخانه سودجویان
یکی از معضلات جدی در حوزه اعتیاد تولید زیرزمینی مواد مخدر در کشور است؛ مکان‌هایی موسوم به “آشپزخانه” که توسط سودجویانی که از بازار داغ مصرف مواد مخدر سوء استفاده می‌کنند، اداره می‌شود. به گفته طاهری، قائم مقام دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر “یکی از دلایل مهمی که در افزایش تعداد کارگاه‌های زیرزمینی تولید مخدرهای جدید و مواد روانگردان بسیار موثر است معضلات اقتصادی و به موازات آن ارزش افزوده فراوانی است که تولید، قاچاق و عرضه این قبیل مواد روانگردان و صناعی نصیب سودجویان و متخلفین می‌کند.”
کشفیات نیروی انتظامی تائید می‌کند که بیشترین تولید این آشپزخانه‌ها، “شیشه” است. ماده‌ای بی‌رنگ و بی‌بو که ساده و سریع مصرف می‌شود و به همین جهت طرفداران زیادی دارد و بعد از تریاک دومین ماده مخدر پرمصرف کشور شده است. براساس آخرین آمار رسمی که در سال ۹۰ منتشر شده بیش از ۲۷ هزار نفر در ایران به شیشه معتادند که ۹۰ درصد آنان زیر ۲۸ سال دارند. هر چند حتی برخی از مسئولین هم تاکید کرده‌اند آمار دقیقی از شیشه‌ای‌ها در دست نیست.
و حالا آمارهای جدید می‌گوید ۸/۲ درصد ۱۵ تا ۴۵ سال شهر تهران حداقل یک بار مصرف شیشه را تجربه کرده و ۱۳/۴ درصد مصرف کنندگان هم زن بوده‌اند. همچنین ۷۱/۷ درصد این آمار نیز مربوط به مصرف کنندگان شیشه ۱۵ تا ۲۵ سال بوده است.
به گفته پزشکان اختلال در خواب، تندخویی و عصبانیت، پارانویا (سوء ظن بیمارگونه)، ترس، اضطراب، رفتار خصمانه و تحریک‌‌پذیری، حملات پانیک یا وحشت‌زدگی، خونریزی مغزی، از دست رفتن هوشیاری و عوارض قلبی تنها بخشی از عوارض مصرف مداوم شیشه است. چندی پیش هم یکی اعضای هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی اعلام کرد که “بیش از ۵۰ درصد از تخت‌های بخش روانی بیمارستان‌ها را روان پریشی ناشی از مصرف شیشه به خود اختصاص داده است.” حسین رفیعی همچنین گفته بود: “افسردگی ناشی از مصرف شیشه به درمان، خوب جواب نمی‌دهد و نسبت به درمان مقاوم است.”
زنگ خطری که به صدا در نمی‌آید
مرگ ناشی از سوء مصرف مواد مخدر، بعد از تصادف، دومین عامل مرگ و میر در ایران است. آمارهای سازمان پزشکی قانونی نشان می‌دهد از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۹۱ (طی ۹ سال) ۳۷ هزار و ۶۸۹ نفر بر اثر سوءمصرف مواد مخدر جان خود را از دست داده‌اند. چندی پیش بابک دین‌پرست، معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر از مرگ سالانه ۴۲۰۰ نفر در ایران به دلیل مصرف موادمخدر خبر داد.
دومین عامل مرگ ایرانیان اما هنوز زنگ خطر را برای مسئولان به صدا درنیاورده است. چرا که نهادهای متولی معتادان همواره با کمبود بودجه مواجه بوده‌اند. چنانچه براتی‌سده مدیرکل پیشگیری و درمان سازمان بهزیستی ضمن انتقاد از ستاد مبارزه با مواد مخدر در خصوص عدم تخصیص تمامی اعتبارات بخش پیشگیری و درمان بهزیستی گفته است: “سال گذشته قرار بود از سوی ستاد ۱۳/۵ میلیارد تومان بودجه به ما اختصاص داده شود اما این گونه نشد و فقط ۷.۵ میلیارد تومان تخصیص داده شد.” او البته ابراز امیدواری کرده که ستاد مبارزه با مواد مخدر در دولت جدید یک رویکرد تخصصی داشته باشد و وابسته به دستگاه‌های مختلف نباشد تا به اعتبارات دست بزنند.
معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر هم چندی پیش با اشاره به مصوبه جلسه هیات وزیران در خصوص بیمه معتادان یادآور شد: “براساس بند یک این مصوبه، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف است هزینه‌های ترک اعتیاد معتادان را مشمول بیمه‌های پایه و بستری قرار دهند که هنوز اقدامی از سوی این وزارتخانه انجام نشده است.”
در این میان افزایش ۶۰ درصدی قیمت داروهای ترک اعتیاد همچون “متادون” و “بوپرنورفین” هم مراکر ترک اعتیاد را با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو کرده تا جایی که ممکن است به تعطیلی این مراکز بیانجامد.
۱۱ میلیون نفر، درگیر مساله اعتیاد
حتی با در نظر گرفتن آمار دو میلیون و دویست هزار نفری معتادان(که کارشناسان آن را بسیار کمتر از رقم واقعی می‌دانند) اگر هر فرد معتاد را در یک خانواده ۵ نفره در نظر بگیریم بیش از ۱۱میلیون نفر از جمعیت حدود ۷۰ میلیونی کشور درگیر مساله مواد مخدر هستند. دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم مرتبط سازمان ملل متحد در ایران به صراحت می‌گوید: “ایران دومین مصرف کننده مواد مخدر در جهان است” و گزارش‌های دیگری هم حاکی از این است که ایران پایین‌ترین سن آغاز اعتیاد را در بین کشورهای جهان دارد. این در حالی است که هنوز آمار دقیق و قابل استنادی از معتادان کشور در دست نیست، و بسیاری از کارشناسان کنترل مساله اعتیاد را مشروط به داشتن داده‌های نزدیک به واقعیت می‌دانند.
نهادهای متولی معتادان از کمبود بودجه شکایت دارند و کارشناسان برطرف کردن معضلاتی چون بیکاری، فقر و فراهم کردن تفریحات مورد نیاز جوانان را راه‌حل‌های ریشه‌ای حل بحران اعتیاد در کشور می‌دانند. مسئولان اما هر از گاهی پشت تریبون قرار می‌گیرند تا آمار معتادان کشور را طبق روال سال‌های گذشته حدود دو میلیون نفر معرفی کنند.
