همزمان با افزایش احتمال حمله نظامی ایالات متحده به سوریه و جنگی شدن شرایط منطقه، مقامات ارشد روسیه اعلام کرده اند که در صورتی که جمهوری اسلامی شکایت ۴ میلیارد دلاری خود از این کشور در قبال عدم تحویل سیستم موشکی اس ۳۰۰ را پس بگیرد، احتمال دارد روسیه سیستم موشکی مشابهی را در آینده به ایران تحویل بدهد.
در این ارتباط دیمیتری راگوزین درباره اخباری که طی دوماه اخیر درباره احتمال تحویل سیستم موشکی مشابه به جای اس ۳۰۰ به جمهوری اسلامی اعلام کرد: مذاکرات با ایران در باره تحویل سیستم های پدافند هوایی مانند اس ۳۰۰ تنها در صورت متوقف شدن دادخواست جمهوری اسلامی علیه روسیه ممکن خواهد بود.”
خبرگزاری رویانووستی در این باره گزارش کرده است که معاون نخست وزیر روسیه در عین حال در اظهارات اخیر خود تاکید کرده است که “ما هیچ گاه از فهرست تصویب شده برای محدودیت صادرات نظامی به بعضی کشورها از جمله جمهوری اسلامی پا فراتر نگذاشته ایم و در چهار چوب عادی نظامی- فنی آماده همکاری با ایران هستیم ما با امید تقویت تعامل با تهران به مقامات جدید ایران می نگریم اما ضمنا در زمینه همکاری نظامی ـ فنی از چارچوب تعهدات بین المللی خود فراتر نخواهیم رفت و این تعهدات را با دقت رعایت می کنیم.”
از تیرماه سال جاری پس از اظهارات برخی مقامات وقت وزارت خارجه جمهوری اسلامی درباره اینکه چالش بوجود آمده بر سر عدم تحویل سیستم موشکی اس ۳۰۰ می تواند با مذاکره میان جمهوری اسلامی و روسیه رفع شود، برخی مقامات نظامی در روسیه از احتمال جایگزینی سیستم موشکی مشابهی خبردادند.
نخستین بار روزنامه روسی کامرسنت به نقل منابع مطلع خود در مجموعه همکاری های نظامی فنی روسیه اعلام کرده بود که احتمال تحویل سیستم موشکی آنتی ۲۵۰۰ به جای اس ۳۰۰ به جمهوری اسلامی وجود دارد.
البته پس از انتشار این خبر محمودرضا سجادی سفیر جمهوری اسلامی در روسیه در ابتدا اعلام کرد که جمهوری اسلامی بر سر دریافت این سیستم موشکی به جای اس ۳۰۰ مذاکره نخواهد کرد اما در ادامه در ۹ مردادماه ضمن تفکیک مساله سیستم های موشکی اس ۳۰۰ و همچنین آنتی ۲۵۰۰ اعلام کرد که منتظر دریافت “پیشنهاد مشخص” روسیه در این ارتباط است.
وی همچنین در اظهارت خود اعلام کرده بود که “مساله تحویل آنتی ۲۵۰۰ به جای اس ۳۰۰ را می توان در چارچوب موضوع شکایت ایران درباره عدم تحویل اس ۳۰۰ مورد بررسی قرار داد.”
سیستم موشکی آنتی ۲۵۰۰ نیز با مقداری تفاوت از سیستم موشکی اس ۳۰۰ قابلیت انهدام اهداف مختلف در ارتفاع بالا از جمله جنگنده های هوایی، موشک های بالدار و بالستیک را تا برد ۳۵۰ کیلومتر داراست. البته آنتی ۲۵۰۰ را نمونه پیشرفته اس ۳۰۰ قلمداد کرده اند با این حال اما همچنان این سیستم موشکی از قابلیت های اس ۳۰۰ که بیشتر مورد نظر جمهوری اسلامی برای محافظت از مراکز صنعتی یا اتمی، پایگاه های نظامی و البته اهداف زمینی بود را دارا نیست. اس ۳۰۰ قابلیت رهگیری و انهدام اهداف در همه سطوح ارتفاع را داراست.
پیش از این در خردادماه سال جاری نیز سفیر جمهوری اسلامی در روسیه اعلام کرده بود که مقامات روسیه به جمهوری اسلامی پیشنهاد کرده اند تا به جای سیستم موشکی اس ۳۰۰ سیستم موشکی “تور ام ۱” را به ایران تحویل بدهند.
محمودرضا سجادی با اعلام این خبر از رد این پیشنهاد توسط مقامات جمهوری اسلامی خبر داده و گفته بود:“روسیه پیشنهاد کرده است تا به‌جای تحویل سیستم دفاع موشکی اس-۳۰۰ سیستم دفاع هوایی موسوم به “تور” را در اختیار ایران قرار دهد اما ایران سیستم دفاع ملی خود را توسعه داده است و این سیستم بر مبنای سیستم دفاع موشکی “تور” نمی‌تواند کلیه قابلیت‌های سیستم اس-۳۰۰ را داشته باشد.”
عدم تحویل سامانه موشکی اس ۳۰۰ از سوی روسیه به جمهوری اسلامی درحالی به موضوع مناقشه برانگیز میان جمهوری اسلامی و روسیه تبدیل شده است که قرارداد عرضه سیستم‌های موشکی اس ۳۰۰ به ایران در ماه دسامبر سال ۲۰۰۵ میلادی، اندکی پس از روی کار آمدن محمود احمدی‌نژاد در دولت نهم، میان مقامات ایرانی و روس امضا شد.
روسیه در سالهای پس از عقد قرارداد و دریافت مبلغ قرارداد فروش این سیستم موشکی که باید تا سال ۲۰۰۷ به ایران تحویل می‌شد، از این کار خودداری و عاقبت دیمیتری مدودف، رییس جمهور روسیه در اواخر ماه سپتامبر سال ۲۰۱۰ (شهریور۱۳۸۹) به طور رسمی اعلام کرد که روسیه به دلیل پایبندی به تحریم های قطعنامه چهارم شورای امنیت سازمان ملل(۱۹۲۹) این سامانه موشکی را به ایران تحویل نخواهد داد.
یکسال پس از اعلام مقامات روس بر عدم تحویل سیستم موشکی اس ۳۰۰ به جمهوری اسلامی به دلیل تحریم های شورای امنیت سازمان ملل،جمهوری اسلامی از روسیه به دلیل عدم اجرای تعهد به یک دادگاه بین المللی شکایت کرد و در شهریورماه ۱۳۹۰ سفیر جمهوری اسلامی در روسیه از طرح این شکایت از روسیه خبرداد و گفت: “ایران به علت لغو یکطرفه قرارداد خرید سامانه دفاع ضد موشکی اس-۳۰۰ از طرف روسیه به دیوان بین‌المللی کیفری (ICC ) شکایت کرده است. در قرارداد خرید سامانه اس-۳۰۰ آمده است که اگر یکی از دو طرف به تعهداتش عمل نکرد، طرف دیگر بتواند به آی سی سی شکایت کند.”
بنا بر گزارش ها دیوان بین المللی کیفری(ICC ) روسیه را به پرداخت ۴ میلیارد دلار خسارت به جمهوری اسلامی محکوم کرده اما محمودرضا سجادی پس از رایزنی های اخیر خود با مقامات روسیه اعلام کرده است که “این ایران نبود که از روسیه ۳ میلیارد دلار جریمه درخواست کرد بلکه ما حدود ۹۵۰ میلیون دلار ادای خسارت کردیم و دادگاه به عنوان خسارت تنبیهی ۳ میلیارد دلار به درخواست ما اضافه کرده است.”
در پی رای دادگاه حکمیت میان جمهوری اسلامی و روسیه ، مقامات روس در اظهارات مختلف نارضایتی خود از این موضوع را مطرح کرده و همچون پیشنهاد سیستم تور ام ۱ به فراخور زمان و شرایط منطقه ای پیشنهاداتی را به جمهوری اسلامی مطرح می کنند تا از شکایت ۴ میلیارد دلاری خود صرف نظر کنند.
در مردادماه سال گذشته برخی خبرها حکایت از آن کرد که مقامات روسیه اعلام کرده اند در قبال تضمین عدم حمله به تاسیسات هسته ای جمهوری اسلامی، از تحویل سیستم موشکی اس ۳۰۰ خود داری کرده اند.
از دیگر سو نیز در همین ارتباط برخی نشریات روسیه در گزارش هایی ضمن اعلام ناخشنودی مقامات ارشد روسیه اعلام کردند که “ایرانی‌ها “ناسپاس” هستند و نمی‌توانند از حمایت ثابت روسیه از خواسته‌های هسته‌یی خود در عرصه بین‌المللی تقدیر کنند و اگر مقامات ایران دادخواست (شکایت ۴ میلیاردی)خود را پس نگیرند مسکو به حمایت از برنامه هسته‌یی ایران پایان خواهد داد.”
مدتی بعد محمودرضا سجادی سفیر ایران محتوای این اخبار را تایید کرده “ با گفتن اینکه “روسیه به دلیل همسایگی با ایران و تحت تأثیر تبلیغات صورت گرفته توسط غرب و اسراییل مبنی بر تهدیدآمیز بودن برنامه هسته‌یی ایران برای منطقه، از مساله هسته‌یی ایران به شدت احساس خطر امنیتی می‌کند” اظهار کرده بود که “شنیده ها حاکی است که روس‌ها لغو قرارداد و تحویل اس ـ ۳۰۰ به ایران را منوط به حمله نکردن غرب به بوشهر کرده‌اند.”
پیشنهاد اخیر روسیه نیز در شرایطی مطرح می شود که طی دو هفته اخیر در پی استفاده نیروهای نظامی حکومت بشار اسد از بمب های شیمییایی علیه مخالفان، این موضوع با واکنش بین المللی گسترده مواجه شده و در پی آن ابتدا مقامات ایالات متحده امریکا و در ادامه مقامات ارشد بریتانیا و فرانسه و برخی دیگر از کشورهای اروپایی از احتمال قریب الوقوع حمله نظامی به حکومت مستقر در سوریه برای توقف کشتار مردم در این کشور خبر داده اند.
به نظر می رسد مقامات روس با جنگی شدن منطقه و نا معلوم بودن ابعاد این جنگ احتمالی فرصت برای چانه زنی با جمهوری اسلامی برای بازپس گیری شکایت ۴ میلیارد دلاری را مناسب دیده اند، چرا که روسیه یکی از حامیان حکومت مستقر در سوریه محسوب می شود و مقامات جمهوری اسلامی نیز خواستار حفظ حکومت بشار اسد هستند. از جمله موانع حمله ایالات متحده به حکومت سوریه در دوسال اخیر از نگاه تحلیل گران نظامی و سیاسی تردید درباره واکنش احتمالی روسیه و همچنین جمهوری اسلامی بوده است.
در همین حال نیز روز شنبه ۸ شهریور همزمان با انتشار اظهارات معاون نخست وزیر روسیه درباره احتمال جایگیزنی سیستم آنتی ۲۵۰۰ به جای اس ۳۰۰ و تحویل آن به جمهوری اسلامی، سرتیپ فرزاد اسماعیلی فرمانده قرارگاه هوایی خاتم الانبیاء ارتش اعلام کرد که جمهوری اسلامی با اتمام زیر سیستم ها نمونه ایرانی موشک های اس ۳۰۰ با نام باور 373 را در مهر و آبان سال جاری آزمایش خواهد کرد.
گفتنی است با توجه به مفاد چهارمین قطعنامه تحریمی شورای امنیت سازمان ملل ۱۹۲۹ علیه جمهوری اسلامی و منع فروش تجهیزات نظامی و تاکیدات پیشین رییس جمهور وقت روسیه به پایبندی به آن، بعید به نظر می رسد که پیشنهاد اخیر روسیه جنبه اجرایی داشته باشد.
