مرد شبح مانند جمهوری اسلامی که بی‌صدا می‌آید و می‌رود ولی همهمه‌هایی از خود برجایی می‌گذارد، طی روزهای اخیر سفری به کردستان عراق داشت و با رهبران بلند پایه کُرد در سطح اقلیم و در سطح عراق دیدار کرد.
قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس واحد برون مرزی سپاه پاسداران، در این سفر با جلال طالبانی، که به تازگی دوران نقاهت را سپری کرده و به عراق بازگشته است، نچیروان بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان و مرد شماره دو پارت دمکرات کردستان و با مسئولین اتحاد اسلامی کردستان دیدار بعمل آورد. حتی دبیرکل اتحاد اسلامی کردستان با همان هواپیمای حامل سلیمانی و همراه او به ایران سفر کرد.
بازگشت جلال طالبانی به عراق و تدوام چالش‌روهایی که عراق با آن روبه‌رو است، به سردی گراییدن روابط پارت دمکرات کردستان و دولت ایران و احتمال ایجاد ائتلاف میان گروه‌های اسلامگرای کُرد عراقی و گرایش آنها بسوی ترکیه و جنبش اخوان‌ها که تمایلی به تقلید از جمهوی اسلامی ندارند، می‌تواند در صدر برنامه کاری سفر سرلشکر سلیمانی به عراق و در پی آن سفر رهبر اتحاد اسلامی و نچیروان بارزانی به ایران باشد.
دردی که طالبانی بیمار شفایش دهد
جلال طالبانی درست زمانی عراق را به مقصد آلمان جهت مداوای پایش ترک کرد، که این کشور در بحرانی عمیق سیاسی قرار داشت. گروه‌های موازی با سیاست‌های ترکیه، کشورهای سنی مذهب منطقه و کشورهای غربی بعلاوه مقتدی صدر، روحانی اسلامگرا، سخت در پی تلاش برای برکناری نوری مالکی نخست وزیر متمایل به ایران بودند. تلاش‌هایی که عملا توسط طالبانی ناکام ماند. گفته می‌شود جلال طالبانی تحت فشارهای قاسم سلیمانی طرح سلب اعتماد از مالکی را ناکام گذاشت.
جلال طالبانی همواره نقشی متعادل کننده میان گروه‌های مختلف عراقی را بازی کرده است. او با مقامات ایرانی روابطی بسیار حسنه دارد و حزبش در جنگ‌های داخلی کردستان عراق در دهه نود میلادی از حمایت تمام و کمال جمهوری اسلامی برخوردار بود و اکنون نیز به نحوی در محور ایران قرار گرفته است.
بنابراین ایران انتظار دارد بازگشت طالبانی به عراق و وساطت‌های او میان گروه‌های درگیر به آرامش اوضاع و تدوام نخست وزیری نوری مالکی و کاهش فشارها بر او بیانجامد.
اولین مأموریت آقای طالبانی تلطیف اوضاع در کردستان عراق است. مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق، یکی از قطب‌های اصلی علیه نوری مالکی بود. او جبهه کُردها را علیه مالکی رهبری می‌کند. لذا طالبانی باید زمینه‌های نشست میان این دو را جهت پایان مخالفت‌ها فراهم آورد و یا بارزانی را به پایان دادن به مخالفت‌ها و یا کاهش حملات تندوتیز علیه مالکی ترغیب نماید.
مأموریت دیگر طالبانی زمینه‌سازی برای نزدیکی‌های بیشتر با “جنبش تغییر” به رهبری انوشیروان مصطفی از همرزمان و یاران سابق طالبانی و کاهش هژمونی پارت دمکرات کردستان بر معادلات اقلیمی است.
در این راستا در اولین نشست خود با انوشیروان مصطفی پس از بازگشت، این دو توافق کردند که “قانون اساسی اقلیم کردستان عراق” تعدیل و نظام ریاستی به نظام پارلمانی تغییر یابد. خواسته‌ای که مدت‌هاست جنبش تغییر در پی اجرایی نمودن آن است و پذیرش این خواسته توسط طالبانی بعنوان کسی که حزب‌اش با حزب تحت رهبری مسعود بارزانی همپیمانی استراتژیک دارند، نرمش وی برای نزدیکی با این جنبش می‌باشد.
براساس این توافقنامه استراتژیک میان اتحادیه میهنی کردستان و پارت دمکرات کردستان، ریاست اقلیم به پارت دمکرات و در مقابل پست ریاست جمهوری به اتحادیه میهنی داده شده است. اما ریاست اقلیم با اختیارات و صلاحیت‌های فراوان و نهاد ریاست جمهوری تنها نهادی تشریفاتی است. این موقعیت خاص، همراه با سیاست‌های آرمانگرایانه، موجب شده است بارزانی سرکش عمل کند و نقش هژمونی گرایانه ایران را نادیده بگیرد و برای نخست وزیر عراق و مورد حمایت ایران بارها ایجاد مزاحمت کند.
هرچند که جنبش تغییر با دیده شک و تردید به این اقدام جلال طالبانی می‌نگرد. آنها معتقدند محتمل است که طالبانی از نزدیکی با جنبش تغییر و چراغ سبز به خواسته‌های آنها در راستای امتیازگیری از پارت دمکرات استفاده نماید. موضوعی که مسبوق به سابقه است.
در ماه‌های اخیر نیز انوشیروان مصطفی، رهبر جنبش تغییر، و برهم صالح معاون جلال طالبانی با درخواست دولت ایران به این کشور سفر کردند. که نزدیکی جنبش تغییر و اتحادیه میهنی نتیجه این سفر بود. پس از آن نیز تلاش‌های این دو جریان برای نزدیکی بیشتر و بعد بازگشت جلال طالبانی وارد فاز تازه‌ای شده است. موضوعی که به طبع ایران خواهد بود. چرا که معادلات سیاسی در کردستان عراق که پس از جدایی جنبش تغییر از اتحادیه میهنی به نفع پارت دمکرات رقم خورده بود، به هم خواهد خورد و وضعیت متعادلی ایجاد خواهد شد.
دلایل ایران و پارت دمکرات برای ترمیم روابط
اما وضعیت پارت دمکرات کردستان فرق می‌کند. روابط این حزب با دولت ایران به دلیل مخالفت‌های شدید با نوری مالکی، مخالفت با بشار اسد و حمایت از مخالفان اسد به‌ویژه کُردها، نزدیکی به ترکیه و قرار گرفتن این حزب در محور غرب به سردی گرایده است.
شخصیت مسعود بارزانی ثابت قدمتر است، پارت دمکرات میلی هژمونی خواهانه دارد، بخشی اعظم و غنی‌تر کردستان عراق در اختیار این حزب است، مناطق هم‌مرزش با ایران محدودتر و با ترکیه مرزی طولانی دارد، از لحاظ پیشینه هم باوجودی که پارت دمکرات سال‌ها در ایران بود و توسط ایران حمایت می‌شد ولی در نزاع‌های داخلی کردستان عراق، ایران به حمایت از اتحادیه میهنی پرداخت و پارت دمکرات نیز از حمایت ترکیه برخوردار گشت، این موارد موجب شده است تا روابط پارت دمکرات با ایران حساب شده‌تر باشد. گرچه همواره رهبران این حزب نیز از نقش ایران در مبارزات کُردها علیه صدام حسین تجلیل بعمل آورده‌اند.
اکنون ایران در تلاش است تا تارهای باقیمانده این رابطه به کلی از بین نرود. چرا که پاره شدن این تارهای باقیمانده به ضرر ایران تمام خواهد شد. ایران تحت تحریم‌های شدید بین‌المللی با مشکلات عدیده روبرو شده، و کالاهای زیادی از ایران از طریق کردستان عراق وارد عراق می‌شود، شرکت‌های زیاد ایرانی در کردستان عراق سرمایه‌گذاری کرده‌اند، از کردستان عراق همواره بعنوان منفذی برای گریز از تحریم‌های جهانی یاد می‌شود، بازار کار مناسبی برای اتباع ایرانی است، نقش پارتی در معادلات سیاسی برجسته‌تر می‌باشد، پارت دمکرات بر نهادهای حکومتی کردستان عراق نفوذ بیشتری دارد، در رقابت‌های انتخاباتی دوره‌های قبل نشان داده که نبست به احزاب دیگر نفوذ بیشتری دارد.
رسانه‌های کردستان عراق که در این مدت به تحلیل بازگشت طالبانی به عراق پرداخته بودند، بازگشت وی را بعنوان نقطه عطفی در وضعیت سیاسی عراق تفسیر نکردند. بلکه بیشتر تفسیرها حاکی از این بودند که صحنه سیاسی عراق نبود طالبانی را احساس نکرد و بازگشت وی نیز دردی دوا نخواهد کرد.
احتمالا با توجه به این موضوع است که دولت ایران می‌خواهد بطور مستقیم با پارت دمکرات کردستان وارد مذاکره شود و این حزب را از تلاش برای ایجاد مشکل در راه مالکی بازدارد.
البته پارت دمکرات کردستان نیز در مقابل از کارت ایران در سیاست‌های سراسری عراق و داخلی اقلیم کردستان استفاده می‌نماید. نچیروان بارزانی، نخست وزیر اقلیم کردستان و معاون مسعود بارزانی رهبر این حزب است، و وجود رابطه‌ای مسالمت‌آمیز برمبنای منافع دو سویه و احترام متقابل، به‌ویژه که بخشی زیادی از مایحتاج مصرفی کردستان عراق از طریق ایران تأمین می‌شود و شرکت‌های ایرانی زیادی در طرح‌های عمرانی این اقلیم فعالیت دارند، برای وی موفقیتی تلقی می‌شود. ایران می‌تواند در گشایش باب گفت‌وگو و یا کاهش تنش میان اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق مؤثر واقع شود، چونکه این تنش‌ها به نفع اقلیم کردستان نیست و حتی زمانیکه تقابل میان مالکی و مخالفان شکست خورد جریان‌های دیگر کُرد عراقی این مسئله را به بعنوان مشکلات حزبی پارت دمکرات با مالکی بر سر نفت قلمداد کردند. پارت دمکرات قصد دارد تا حمایت‌های ایران از اتحادیه میهنی و جنبش تغییر را کاهش دهد و ایران را به اعمال سیاستی متعادل میان احزاب کُرد عراقی سوق دهد.
دوری احزاب اسلامگرا از ایران
انقلابات منطقه که به شکل گیری یک اسلام میانه‌رو و دستیابی آنها به قدرت انجامیده و موفقیت‌های حزب عدالت و توسعه در ترکیه و تبدیل این کشور به نمونه‌ای موفق برای دیگر جنبش‌های اسلامی به‌ویژه اخوان‌ها، بر احزاب اسلامگرای کردستان عراق نیز مؤثر واقع شده است.
احزاب اسلامگرای کُرد عراقی که پیشتر بعنوان احزابی نزدیک به ایران از آنها یاد می‌شد، در جریان سلب اعتماد از مالکی، به حمایت از مخالفان او پرداختند. و همین موضوع باعث شد تا به‌گفته یکی از اعضای “جماعت اسلامی کردستان”، ایران بابت این موضع از آنها گلایه کند.
در این اواخر بحث‌هایی در مورد ایجاد ائتلاف میان سه حزب اصلی اسلامگرای کردستان عراق مطرح شده است. تاکنون احزاب اسلامگرای اتحاد اسلامی کردستان، جماعت اسلامی کردستان و جنبش اسلامی کردستان در چارچوب نکاتی مشترک با جنبش تغییر در نوعی ائتلاف گردهم آمده بودند. ولی در این اواخر روابط آنها نیز به سردی گرایده بود.
قبلا نیز یکی از رهبران پارت دمکرات حزب اسلامگرای “اتحاد اسلامی کردستان” را بعنوان یک هم‌پیمان بسیار نزدیک قلمداد و این دو حزب را “دو شاخه از یک تنه” توصیف نمود.
این حزب که پرنفوذترین حزب اسلامگرا در کردستان است، در کنگره اخیر خود دبیرکل‌اش تغییر یافت و در سفر دبیرکل جدید لابد سیاست‌های پیشتر این حزب در قبال ایران به وی گوشزد و وی را از نزدیکی به محور مخالف ایران تحت فشار قرار خواهند داد.
ولی دشوار می‌توان تصور کرد که با توجه به وضعیت وخیم ایران از لحاظ سیاسی و اقتصادی و انزوای شدید ایران در سطح جهانی، این یاران سابق دیگر گوش به فرمان باشند.