یادی از جلیل ضیاء پور و انجمن خروس جنگی…
پدرنقاشی مدرن ایران
جلیل ضیاء پور 5 اردیبهشت ماه 1299 در بندر انزلی متولد شد. او هم زاده منطقه‌ای از کشورمان است که چهره‌های تأثیرگذار و معروف زیادی را به دنیای هنرهای تجسمی معرفی کرده است. محصص‌ها، آغداشلو، حسین محجوبی، صادق بریرانی و علیرضا اسپهبد همگی از فرزاندان آن منطقه هستند که به دلیل ارتباط با کشورهای همسایه و اطلاع از جریان‌های روز آن زمان، در مسیری قرار گرفتند که توانستند نوآوری‌ها و جریان‌سازی‌های بسیاری در این عرصه هنری انجام دهند. ولی جالب است که یکی از جنجال‌برانگیزترین نقاشان معاصر ایران، تابلوهای نقاشی چندانی از خود برجا نگذاشته است. از جلیل ضیاءپور بیش از ۳۰ تابلوی نقاشی باقی نمانده که بیشتر آنها در موزه هنرهای معاصر تهران نگهداری می‌شوند، چندتایی در اختیار خانواده‌اش قرار دارند و تعدادی دیگر از آنها هم از ایران خارج شده‌اند و حتی خانواده‌اش هم از سرنوشت آنها خبر ندارند.
او در مدرسه صنایع مستظرفه قدیمه به پی‌گیری تحصیلاتش پرداخت و آنجا بود که به آشنایی کامل با هنرهای سنتی رسید. در آن سال‌ها این مدرسه -که کمال‌الملک بنیانگذار آن بود- توسط شاگردانش اداره می شد، شاگردانی که به عنوان نماینده هنر رسمی کشور هم شناخته می‌شدند. ضیاپور در سال ۱۳۲۰ وارد دانشکده هنرهای زیبا شد، اولین دوره هنرکده سه دانش‌آموخته در رشته نقاشی معرفی کرد و سپس با احراز مقام اول و دریافت مدال درجه یک فرهنگی از طرف دانشکده با بورس اهدائی دولت فرانسه رهسپار آن کشور شد و در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس در رشته هنرهای تجسمی به ادامهٔ تحصیل پرداخت. در سال ۱۳۲۷ پس از اولین بازگشت او به ایران، نقاشان آکادمی از جمله: جواد حمیدی، حسین کاظمی و… گرد هم می‌آیند و فعالیت جدی نقاشی معاصر ایران شکل می‌گیرد. ضیاءپور احتمالا در بازگشت به کشور با دوگانگی شدیدی مواجه شده است چراکه نقاشان نوگرا را در اقلیتی بسیار کوچک دید که حتی فرصت نفس کشیدن هم نداشتند چه رسد به اینکه بخواهند آثار خود را به راحتی عرضه کنند و یا به بحث درباره آنها بپردازند. اما او تصمیم نداشت به چنین فضایی تن دهد و به همین دلیل از همان ابتدا با گروهی از همفکرانش گرد هم جمع شدند و به برگزاری جلسات سخنرانی، بحث و بررسی هنر مدرن در تمام عرصه‌های ادبیات، هنرهای نمایشی، شعر، نقاشی و موسیقی مشغول شدند.
در سال ۱۳۲۸، ضیاءپور با همفکرانش به پایه گذاری انجمن هنری “خروس جنگی” که مجمعی پیشرو در زمینه طرح عرصه‌های هنر نو خاصه ادبیات، تئاتر، موسیقی و نقاشی بود و نیز چاپ مجله‌ای با همین نام اقدام کرد و در همین سال نظریه‌اش را در مورد هنر تجسمی (نقاشی) به نام “لغو نظریه‌های مکاتب گذشته و معاصر - از پریمیتیو تا سوررئالیسم-“عرضه نمود. وی در طول فعالیت هنری خود به عنوان نقاش، همواره به عنوان سردمدار نوگرایی و اشاعه دهندهٔ هنر مدرن مطرح بوده و آغاز کننده نقد هنری در ایران است. ضیاءپور در چهار جبهه به مبارزه پرداخت: مقلدان شیوه‌های گذشته، مدرنیست‌های بی‌ریشه برگشته از خارج، واپس‌گرایان توده‌ای، پی‌گیران روش کهنه اروپایی. سعی او بر این بود که با تکیه بر ظرفیت فرهنگ بومی، هویت ایرانی را حفظ کند اما با زبان جهانی سخن بگوید و آن را عرضه دارد و در نهایت فرهنگ ایرانی خویش را تعالی بخشد.
او از سال ۱۳۳۱ از سوی اداره کل هنرهای زیبای کشور دعوت به کار شد و به فعالیتهای فرهنگی-هنری، مشاغل و مأموریت‌های متعددی مانند بنیان‌گذاری هنرستان‌های هنرهای تجسمی دخترانه و پسرانه تهران و دانشکدهٰ هنرهای تزئینی، ریاست موزه مردم‌شناسی و… پرداخت. ضیاءپور در سال ۱۳۵۷ بازنشسته شد اما بازهم به کار خود در دانشگاه‌های هنری مختلف ادامه داد و علاوه بر تدریس هنر، پژوهش‌هایش را هم ادامه داد. حاصل سال‌ها تحقیق، مسافرت و پژوهش این هنرمند در فرهنگ ایران و جهان منجر به نگارش ۲۸ جلد کتاب، ۷۰ مقاله و ارائه ۸۵ مقاله شده است که این آثارهنوز به عنوان مرجع در موضوعات مختلف شناخته می‌شوند.
جلیل ضیاءپور، در سن ۷۹ سالگی در روز سه‌شنبه، مورخ ۳۰ آذر۱۳۷8 پس از سپری نمودن دوره سخت بیماری در اثر نارسایی قلبی در بیمارستان توس تهران درگذشت و دو روز بعد در قطعهٔ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
