دیوید ایگناتیاس
در خاورمیانه یک روند غیرسیاسی شدن آغاز شده است که در آن نسل رهبران طرفدار آمریکا جای خود را به گروهی می دهد که وفاداری آنها به غرب گنگ و نامشخص است. این تحول در حالی رخ می دهد که قدرت ایالات متحده هم در منطقه رو به افول گذاشته است.
این روند تحول به اشکال مختلفی در سعودی، مصر و عراق، به عنوان سه کشوری که به طور سنتی در جهان عرب صاحب قدرت هستند، قابل مشاهده است. هر سه کشور یاد شده تحت الشعاع روند به راه افتاده توسط ایران انقلابی و نیز شبه نظامیان القاعده قرار گرفته اند و این دو جریان، مخالفان را به واکنش در برابر حاکمان تشویق می کنند.
اولین تغییر و تحول از هم اکنون در عربستان سعودی به عنوان ثروتمندترین و قدیمی ترین حامی آمریکا در میان حکومت های عربی آغاز شده است. سرخط اخبار هفته گذشته به سفر ملک عبدالله به آمریکا برای درمان بیماری دیسک کمر و بازگشت شاهزاده سلطان وزیر دفاع به عربستان سعودی اختصاص داشت. انتشار خبر سفر این شاهزاده های پا به سن گذاشته در پادشاهی اسرار آمیز سعودی، خود نشانه ای از بروز تغییر است.
اما خبر واقعی از عربستان به انتصاب میطب پسر ملک عبدالله به سمت ریاست گارد ملی، یکی از مهمترین مقامات نظامی کشور، مربوط می شود. این رویداد، نشانه ای از انتقال قدرت به “نسل سوم” و نوه پسری ملک عبدالعزیز بنیانگذار پادشاهی عربستان است. پیش از آن نیز شاهزاده منصور بن مطیب در مقام وزیر شهرداری ها برمسند پدرش قرار گرفته بود.
تحلیلگران سعودی می گویند به نظر می رسد این تغییرات، تبیین روند انتخاب گزینه های جدید است: پسران بر طبق یک توافق کهن در بدنه قدرت، جای پدران خود را می گیرند. احتمال زیادی وجود دارد که انتصاب محمد بن نایف، فرمانده ارشد ضد تروریست سعودی، در مقام پدرش به عنوان وزیر کشور، راه را برای ارتقای پدر وی به عنوان ولیعهد بعدی عربستان باز می کند.
این الگوی انتخاب جایگزین از نظم خاصی برخوردار است اما سبب بروز تنش در درون خانواده سلطنتی بر سر انتخاب مشی پادشاهی در هنگام مناقشات منطقه ای و جهانی می شود.
وراثت قدرت در مصر به سن و سال و سلامتی حسنی مبارک رئیس جمهور این کشور بستگی پیدا می کند، کسی که کشور را از زمان ترور انور سادات در سال 1981 رهبری کرده است. مبارک ثابت کرده که به قیمت صدمه به اصلاحات دموکراتیک نوپا در کشور، یک سپر محکم علیه بنیادگراهای مسلمان است. تغییر و تحول در این گوشه از منطقه با انتظار جایگزینی جمال فرزند حسنی مبارک بر مسند پدر گره خورده است. انتظار می رود حزب دموکراتیک ملی حسنی مبارک به دلیل اعمال کنترل شدید بر مخالفان، به راحتی در انتخابات پارلمانی روز یکشنبه پیروز شود.
نظیر همین الگوی جانشینی پسر به جای پدر در سوریه نیز مشاهده شده است و بشار اسد جای حافظ اسد را گرفت. بشار اسد چندین سال پیش برای تحکیم قدرت کمی جوان به نظر می رسید اما وی نقش خود رابا هوشیاری و اقتدار ایفا کرد و اکنون یکی از قدرتمندترین رهبران هم نسل خود در جهان عرب محسوب می شود؛ کسی که مرتب سر راه آمریکا قرار می گیرد و مشکلی هم برایش پیش نمی آید.
اما در این میان، سعد حریری نخست وزیر لبنان که پدرش رفیق حریری مدت کوتاهی پس از قرار گرفتن بر مسند نخست وزیری لبنان در سال 2005 ترور شد، کمی بدشانس تر است. در ماه آینده و زمانی که کمیته تحقیق سازمان ملل انگشت اتهام را به سوی شبه نظامیان تحت حمایت ایران و سوریه در لبنان نشانه خواهد رفت، مشخص خواهد شد که آیا خواست پسر برای گرفتن انتقام پدر بر سیاست منطقی، به دور از احساسات در منطقه غلبه خواهد کرد یا خیر
عراق نیز در اوج تنش قرار دارد و سخت ترین کشور برای پیش بینی آینده محسوب می شود. در مورد این کشور، کسی که نقش قیم را ایفا می کرد و اکنون در آستانه خروج از صحنه است، نه یک فرد بلکه کشوری به نام ایالات متحده است. ارتش آمریکا از زمان اشغال عراق در سال 2003 و سرنگونی چهارچوب سنتی قدرت در آن کشور، کنترل اوضاع را در دست گرفته بود. اما سرانجام کار به تشکیل یک دولت ائتلافی با ریاست نوری المالکی ختم شد.
جو بایدن معاون رئیس جمهور آمریکا هفته گذشته در جمع کوچکی از خبرنگاران در کاخ سفید از کمک خود برای تشکیل دولت جدید سخن گفت. هرچند این دولت شامل تمامی جناح های عمده سیاسی می شود، اما نظیر ماهیت سیاسی عراق، شکننده نیز هست. همانطور که بایدن در پاسخ به سؤالی به طور شفاف توضیح داد، اگر این نقطه ضعیف در منطقه نتواند سر پا بایستد و کشور مجدداً به ورطه جنگ داخلی بیفتد، آمریکا برای نجات آن وارد صحنه نخواهد شد.
یعنی باید انتظار چه چیزی را داشته باشیم؟ به گفته یکی از منابع اطلاعاتی عربی، نیروهای عملیاتی ایران پس از تثبیت دولت ائتلافی برای حذف ایاد علاوی نخست وزیر سابق و سایر اعضای حزب العراقیه بسیج خواهند شد. از عمو سام هم نباید انتظار حل و فصل مشکلی را داشت. یعنی عراق باید روی پای خودش بایستد!
منبع: واشنگتن پست- 28 نوامبر
