حمید احدی
یک هفته بعد از رزمایش بزرگ نظامی آمریکا در خلیج فارس که به طور مشترک با امارات و چند کشور دیگر عربی صورت گرفت، و همزمان با تحول بزرگی در نزدیک شدن سوریه به اسرائیل که ایران را از تنها متحد منطقه ای خود محروم می دارد، حضور ناگهانی دبیر شورای امنیت ملی روسیه در تهران و همزمان با آن سفر نخست وزیر عراق و یک مقام عالی امنیتی سعودی برای گفتگو با مقامات ایرانی نشان می دهد که فعل و انفعالاتی جدی در شرف انجام است که احتمالا تغییر سیاست های جمهوری اسلامی رامی طلبد.
این تحولات در زمانی صورت می گیرد که بیش ترین فشارهای بین المللی بر اقتصاد و سیاست خارجی کشور وارد می شود و دیگر پنهان کردنی نیست که قطعنامه سوم شورای امنیت که تهران آن را ورق پاره خواند گام به گام توسط کشورهای مختلف دنیا اجرا می شود.
هفته گذشته و همزمان با روزهائی که تهران از نزدیک شدن مذاکرات و توافق های سوریه و اسرائیل به نقطه پایانی با خبر شد، بانک های ژاپنی نیز به جمع تحریم کنندگان ایران پیوستند. خروج چین از پروژه جاده سوم شمال قطعی شد، محموله تازه هسته ای ایران در مرز آذربایجان توسط مرزبانان آن کشور متوقف گردید، و حملات لفظی آمریکائی ها شدت گرفت؛ تا جائی که هیلاری کلینتون نامزد ریاست جمهوری آمریکا از احتمال حمله به ایران در صورت حمله به اسرائیل خبر داد؛ و در حالی که تهران مقدمات یک برنامه تبلیغاتی برای امضای قرارداد فروش گاز به هند را فراهم می کرد که قرار بود در جریان سفر محمود احمدی نژاد به دهلی نو امضا شود، آشکار شد که هندی ها با امضای قرارداد با ترکمنستان به خواست آمریکا تن داده و از قرار دادخط لوله صلح با ایران و فواید آن چشم پوشیده اند.
سوریه و اسرائیل
مهم ترین تحول روی داده حل مشکلات سوریه با اسرائیل است که در یک روند ساکت یک ساله بیش تر توسط آلمان دنبال شد اما در نهایت آلمان ها آن را در بغل استانبول مهم ترین متحد خود در منطقه گذاشتند تا هم اعتباری به دولت اردوغان داده باشند هم سوریه بتواند ادعا کند که روند دوستی با ترکیه را دنبال می کند. این همان شکلی است که برای گفتگوهای جمهوری اسلامی با آمریکا طراحی شد که با پیشنهاد و میانجی گری عراق صورت گرفت.
اعلام گفتگوهای دو کشور، توسط سوریه و یک هفته بعد از آنکه سفیر آن کشور در آمریکا اعلام کرد سیاست های دمشق همه جا هم با تهران هماهنگ و یکسان نیست، به صورت معنادار و حساب شده ای بود.
بشار اسد، رئیس جمهور سوریه، ضمن اعلام این خبر بدون آنکه مانند دفعات پیش با آن مخالفت کند اظهار داشت اسرائیل برای پس دادن بلندی های جولان باید تضمین کتبی بدهد.
تحول معنا دار دیگر که نشان می دهد برای اجرای این طرح هماهنگی های وسیع تری صورت گرفته، انتشار فیلم و اسناد مربوط به تاسیسات هسته ای سوریه است که در حمله سال قبل هواپیماهای اسرائیلی ویران شد. عملی که در زمان خود با تکذیب دولت دمشق روبرو شد. دمشق در آن دوران محل بمباران شده را یک انبار متروک نظامی خواند و البته همزمان از اینکه اعراب از آن کشور در جریان تجاوز اسرائیل جانبداری نکرده بودند انتقاد کرد.
هفته گذشته چند سناتور آمریکائی از اینکه دولت بوش در جریان حمله بمب افکن های اسرائیلی به تاسیسات هسته ای سوریه آن را افشا نکرده انتقاد کرد در حالی که کارشناسان اعلام داشته اند که بی خبرگذاشتن افکارعمومی جهان، می تواند با توافق دمشق صورت گرفته باشد و بی تفاوتی نسبی آن کشور در جهت توجیه این نکته باشد که بر ادعای اولیه خود در تکذیب بمباران تاسیسات هسته ای، باقی بماند.
بخش اول پیشنهادهای گزارش هامیلتون ـ بیکر که دو سال پیش مامور بررسی پی آمدهای جنگ عراق و سیاست های دولت بوش بعد از لشکرکشی به منطقه شدند، در بخش راه حل های خود، از جمله گفتگو با ایران و سوریه را به دولت بوش در برداشت. کارشناسان معتقدند آن بخش از گزارش هامیلتون که مربوط به سوریه بود جلو رفته و به نتیجه رسیده، و در نتیجه شش ماه بعد از بمباران تاسیسات هسته ای سوریه، آن کشور تفاهم خود را با تل آویو بر سر تخلیه جولان تائید می کند و برای آن تنها تعهد کتبی ـ و نه تخلیه بی قید و شرط چنان که در سال های حافظ اسد معمول بود ـ را کافی می شمارد. غربی ها ادعا می کنند که به این ترتیب دمشق دارد در جهتی مخالف با سیاست های ایران، متحدترین متحد منطقه ای آن کشور، به تحولی بزرگ تن می دهد.
در آغاز هفته گذشته، سفیر سوریه در آمریکا در مصاحبه ای با مجله معتبر نیوزویک، سیاست های کشورش را متفاوت از سیاست های ایران خواند و اعلام داشت که در برخی مسائل با جمهوری اسلامی اختلاف دارد.
عماد مصطفی که سعی داشت گفته هایش به معنای تغییر سیاست دمشق تلقی نشود با کلماتی حساب شده، ایران را بهترین “دوست ممکن” سوریه دانست اما گفت دمشق سیاست هایی مشابه ایران ندارد.
دیدار در تهران
در آخرین روز هفته به طور ناگهانی خبر سفر دبیرشورای امنیت ملی روسیه در راس یک هیاتی بلندپایه به تهران توسط منابع خبری بین المللی اعلام شد. به دنبال آن خبرگزاری های ایرانی هم خبر دادند که سوبولف در این سفر با سعید جلیلی دبیر شورای عالی گفتگو می کند و با برخی از مقامات مهم ارشد کشور هم ملاقات هائی خواهد داشت. این سفر امروز دوشنبه آغاز می شود و در مورد مدت آن و مقامات طرف گفتگوی سوبولوف خبری منتشر نشده است.
درست همزمان با حضور سوبولف، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی هم اعلام کرد که نوری المالکی نخست وزیر عراق به ایران سفر می کند. گرچه تاریخ این سفر اعلام نشده اما گمان می رود که این سفر نیز امروز آغاز شود.
روابط ایران با دولت المالکی در حساس ترین دوران خود به سر می برد. آخرین تحول عراق که با درگیری نیروهای دولتی آن کشور با نیروهای مقتدا صدر، متحد تندرو تهران صورت گرفت، عملا دولت المالکی را در برابر تهران قرار داده که متهم است از نفوذ خود برای مهار کردن مقتدا استفاده نمی کند؛ ضمن آنکه به نظر بعضی از مقامات عراقی، مقتدا از تهران دستور می گیرد. کشف یک انبار اسلحه که به ادعای آمریکائی ها به تازگی از تهران برای تندروهای آشوبگر عراقی فرستاده شده بعد تازه این ماجراست که اعلام آن نشان می دهد دولت المالکی زیر فشار شدید آمریکا قرار دارد که روابط خود با متحدتهرانی اش راشفاف تر کند. دیگر این سخن که ما نمی خواهیم وجه المصالحه دعوای تهران و واشنگتن شویم از دهان دولتمردان عراق نمی افتد. آیا همین موقعیت المالکی را وادار نکرده است که نقشی مانند دولت اردوغان بین ایران و آمریکا بازی کند؟ اما نه به صورت وقت کشانه فعلی و گفتگوهائی بی ثمر، بلکه مذاکراتی رو در رو که بغداد می تواند فقط نقش نمای بیرونی آن را بازی کند.
دولت دیگری که آماده است چنین نقشی بازی کند اما قبلا اصرار دارد که از رفتار ایرانی ها تضمین داشته باشد سعودی است که از جمله اخبار دیگر آن است که دبیر شورای امنیت آن کشور هم فردا به تهران سفر می کند.
معاون امنیتی وزیر کشور که عملا همعرض دبیر شورای امنیت آن کشورست در حالی به تهران سفر می کند که روابط ریاض با دو کشور شیعه چندان حسنه نیست و در تازه ترین اقدام ها پادشاهی سعودی حاضر به شرکت در اجلاس سران عرب در دمشق نشد اما به پیشنهادش حمایت از ادعای امارات در مورد سه جزیره دهانه هرمز در سند پایانی این اجلاس گذاشته شد.
واکنش اول
تهران در مقابل این تحولات واکنشی نشان نداده و تنها کیهان روزنامه تندروی صبح تهران در گزارشی با عنوان طعنه آمیز “بازی سیاسی” نوشته ناظران سیاسی دچار شگفتی شدند که چرا عالی ترین مقام سوری در شرایط جاری موضوع ارتباط غیرمستقیم میان طرفین را افشا کرد.
به نظر کیهان “گویا رئیس جمهوری سوریه قصد داشت با این بیانات، پیامی را به هم پیمانان خود به شکل آرام منتقل کند تا آنها آمادگی شنیدن خبرهای بعدی را داشته باشند.”
در همین گزارش روزنامه کیهان پیامی را هم به عنوان “نظر یک کارشناس” منتقل کرده و نوشته: “آمریکا می داند که سوریه هیچگاه منافع ملی خود را نادیده نمی گیرد و بنابراین، صلح بین رژیم صهیونیستی و سوریه، آن هم پس از پیروزی های حزب الله در جنوب لبنان و موفقیت های سیاسی و نظامی حماس در فلسطین، چندان دست یافتنی نیست”.