شرح

دیکنز و تأثیر او بر نویسندگان و فعالان اجتماعی

اشاره:

دویستمین سالروز تولد “ چارلز دیکنز ” نویسنده ی شهیر انگلیسی با مرگ “ ابراهیم یونسی ” مترجم آثار او به زبان فارسی همزمان شد. به همین بهانه، صفحات پرونده ی این هفته را به دیکنز و یونسی اختصاص داده ایم. در صفحه ی شرح؛ تاثیر چارلز دیکنز بر نویسندگان و فعالین اجتماعی در صد سال اخیر را بررسی می کنیم. نگاه روز هم به یادواره ای از ابراهیم یونسی و مرور آثار و احوال او اختصاص دارد. دیگر از اینها سوگنامه ی محمود دولت آبادی در نگاه دیگران و نمونه هایی از ترجمه ی ابراهیم یونسی در دیگر صفحه ی…

روزی روزگاری در شهر لندن پسری نوجوان به کار طاقت فرسایی مشغول بود: ۱۰ ساعت کار در کارخانه و تحمل بی رحمی های کارفرما. او در خیابان های شهر سرگردان بود و آلودگی، ژولیدگی، و زندگی پرنکبت فقرا و محرومان را از نزدیک می دید. او به طور ناخواسته ما را به جهان “پیپ”، “اسکروج”، “میکابر” و “پامبلچوک” می برد.

نزدیک به ۱۵۰ سال است که الهامات برگرفته از آثار چارلز دیکنز [۱۸۷۰-۱۸۱۲] به زندگینامه ها، آثار دانشگاهی، برنامه های تلویزیونی، و اقتباسات تئاتر و سینما راه پیدا کرده. بدین لحاظ می توان او را “قهرمان اصلاحات اجتماعی” دانست، به طوری که همچنان الهام بخش آثار خلاق هنری در سطح جهان است.

جرج اورول [۱۹۵۰-۱۹۰۳] در یکی از مقالات خود به نام “تمامی هنر تبلیغ است” از تأثیر داستان های دیکنز بر اکثر نهادهای انگلیسی سخن به میان آورده است: چه رویه ای باید در برابر فقرا و طبقه محروم جامعه اتخاذ کرد؟ به نظر می رسد که بسیاری از نواندیشان و فعالان اجتماعی تحت تأثیر کتاب های دیکنز قرار گرفته اند که در آنها شیوه رفتار با فقرا و انتقاد از سیستم سرمایه داری بریتانیا به کرات تکرار شده است.

ازنظر اورول، چارلز دیکنز نویسنده ای است متعلق به همه و دامنه آثار او تنها به طیف اندیشمندان و روشنفکران محدود نمی شود. توجه چارلز دیکنز به فقرا، جدا از جرج اورول، بر بسیاری از نواندیشان از جمله دوروتی دی [۱۹۸۰-۱۸۹۷] نیز اثرگذار بوده است.

شیوه بیان نغز و انعطاف پذیر دیکنز و همچنین موضوعات و شخصیت سازی های او برای فئودور داستایوسکی [۱۸۸۱-۱۸۲۱] نیز بسیار مورد توجه بوده. بخش مهمی از کنکاش های داستایوسکی برای تعیین الگوهای خلاقانه در شخصیت سازی و شیوه نگارش داستان هایش مرهون آثار دیکنز است. این نویسنده بزرگ روسی معتقد بود که برای یک رمان نویس خود شیء اهمیت ندارد، بلکه اهمیت اصلی در دیدگاه هنرمندانه ای است که چگونه تصویری از آن شیء منتقل می کند. او در این رابطه می گوید: “اگر شما بینا باشید، آن شیء را رؤیت می کنید، ولی اگر چشم شما از دید کافی برخوردار نباشد، آن شیء نیز پدیدار نمی شود.”

با نگاهی به شیوه نوین داستایوسکی در استفاده از زبان می توان دریافت که مهم ترین عامل در نوشته های دیکنز استفاده از تصورات بصری در بیان احساسات و روابط بود. داستایوسکی با بهره گیری از مشاهدات دیکنز در مورد جامعه بریتانیا و تطبیق آن با جامعه روسیه، به جنبه های اخلاقی، روانی و زیباگرایانه ای اشاره کرده است. او در یکی از کتاب های خود تحت عنوان “خاطرات یک نویسنده” [۱۸۷۳] تحسین خود از دیکنز را اینگونه بیان می کند: “من متقاعد شده ام که ما در روسیه، تقریباً به مانند جامعه انگلستان، دیکنز را درک کرده ایم. شاید حتی از هموطنانش نیز بیشتر او را دوست می داریم.”

دیکنز نویسنده محبوب داستایوفسکی بود. نزدیکی دیدگاه او از جهان به دیدگاه دیکنز، موضع گیری های اجتماعی و فلسفی مشابه با دیکنز برپایه اصول مسیحیت به خوبی نشان از این محبوبیت دارد. گرایش هر دو نویسنده به سوی معضلات اجتماعی در زمینه ارتکاب جرم و مجازات معطوف است و همین شاخص مهمی از هوشیاری فرهنگی-اجتماعی آنهاست.

به هرحال، جدا از تأثیرگذاری دیکنز بر برخی نویسندگان هم عصر خود و دوران پس از آن، آثار او همچنین به طور مستقیم بر تغییر و تحول مختصات جامعه اطرافش اثربخش بوده است: تحولات گسترده در زمینه تأمین رفاه اجتماعی؛ منحل شدن نهادهای غم افزا مانند نوانخانه ها و زندان های بدهکاران؛ ترغیب مردم به توجه بیشتر به محیط پیرامون خود؛ متقاعد نمودن مسؤولان به بستن مدارس شبانه روزی؛ و در یک کلام ایجاد اصلاحات اجتماعی در دوران خود.