هوارد لافرانچی
واشنگتن- درحالیکه دستگاه دیپلماسی بوش فرآیند صلح خاورمیانه را با برگزاری کنفرانسی دوباره احیا کرده است، سنگینی اثر یک میهمان غایب روی شانه های همه احساس می شود: ایران.
درابتدا دیدار روز سه شنبه در آناپولیس مریلند را جزیی از یک کنفرانس سه روزه برای جمع و جور کردن مذاکرات درباره مسایل نهایی معرفی می کردند. اما حالا آن را به یک گردهمایی 24 ساعته خلاصه کرده اند. به هرحال برگزاری آن در حالی که ایران به عنوان پرچمدار اسلام رادیکال در خاورمیانه سر بلند کرده، اصلاً چیز کوچکی نیست.
این تصویر را در نظر بگیرید که ایران چگونه روی بازیگران زیر اثرگذار است:
- این خیلی چیز بزرگی نیست که پای بوش بعد از هفت سال غفلت سرانجام به چنین فرایندی کشانده شده است، زیرا او عمیقاً اعتقاد دارد اکنون زمان موعود برای پیشبرد صلح است. تحلیلگران می گویند بوش لازم می بیند این فرآیند شامل ایران هم بشود. ضمناً او متوجه است که آوردن اعراب میانه رو به پای میز مذاکره با اسراییل می تواند چقدر به این هدف کمک کند.
- عربستان سعودی شرط حضور خود در این گردهمایی را لحاظ کردن بررسی موضوعات اصلی در تاسیس یک کشور فلسطینی اعلام کرده بود. این چیزی است که اتفاق نخواهد افتاد، اما با این حال ریاض در آن شرکت کرد. شاید بیشرین دلیل آن باشد که عربستان هر اقدامی که ایالات متحده را ضمن به چالش کشیدن ایران به منطقه مربوط کند، مطلوب می شمارد.
- در مورد حضور سوریه هم باید گفت دستگاه دیپلماسی بوش و اسراییل، هر دو امیدوارانه مشتاق هستند تا ببینند که سوریه چگونه خود را از کمند اتحاد رو به افزایش با تهران رها خواهد کرد.
مارتین ایندیک به عنوان مذاکره کننده اسبق ایالات متحده در امور خاور میانه و مدیر کنونی مرکز سابان – موسسه سازش خاورمیانه در واشنگتن- می گوید برای ایالات متحده، اعراب میانه رو، اسراییل و فلسطینی های حامی محمود عباس، بیش از هر چیز دیگری، “یافتن راهی برای مقابله با تهدیدات تهران” یک انگیزه محسوب می شود.
دیوید ماکوفسکی، مدیر پروژه صلح خاورمیانه در موسسه خاور نزدیک در واشنگتن، می گوید انتظارات از برگزاری کنفرانس آنا پولیس در آکادمی نیروی دریایی ایالات متحده در مرکز مریلند، “از دریای میت هم کم ارزش تر است”. او می گوید نه ایهود اولمرت- نخست وزیر اسراییل – و نه محمود عباس – رییس جمهور فلسطین- از جایگاه محکمی در سیاست داخلی کشورشان برخوردار نیستند تا به مصالحه ای دست پیدا کنند.
آقای ماکوفسکی می گوید احتمالاً بهترین نتیجه این گردهمایی، یک فرمول “نقشه راه – بعلاوه برخی چیزهای دیگر” است. تحت چنین سناریویی، طرفین موافقت می کنند قدم هایی را برای بهبود مراتب امنیتی در فلسطین برداشته، اسکان را در اسراییل متوقف نموده و وضعیت معیشتی فلسطینیان اسراییل را تسهیل کنند و در عین حال گفتگوهای مربوط به آوارگان و موضوع اورشلیم را نهایی نمایند. ضمنا” این دیدار ممکن است نظر شرکت کنندگان را در مورد هر چیز که به موضوع افزایش تسلط ایران بر منطقه ربط پیدا می کند به خود جلب کند.
موقعیت محمود احمدی نژاد در محدوده فلسطین به خاطر نظر او بر اعمال خشونت علیه اسکان یهودیان و نیز سخنانش در حمایت از فلسطینیان رو به بهبود گذاشته است. او همچنین، رهبران عرب را به خاطر موافقت در همکاری با اسراییل بر سر برنامه صلح به چالش کشیده است.
ماکوفسکی می گوید کاندولیزا رایس که بیشترین توجه خود را در سال جاری متوجه محدود ساختن ایران نموده، امیدوار است به کمک کنفرانس آناپولیس بتواند “سوریه را از دایره ایران بیرون بکشد.” او گفت مهمترین دلیل برگزاری آناپولیس “ بیرون کشیدن کارت فلسطین از دست احمدی نژاد” است.
همگان مطمئن نیستند که کنفرانس آناپولیس، اثرات ژئوپولیتیک مورد نظر را ایجاد کند. حتی بعضی ها نگرانند که نتیجه این رخداد، کارت برنده را در اختیار ایران قرار دهد.
دیوید ورمسر، مشاور سابق دیک چنی درمسایل خاورمیانه، می گوید: “همه چیز برای ایران آماده شده تا برنده شود.” او می گوید مساله تهران و خصوصاً آقای احمدی نژاد درست کردن یک “چالش متمدنانه ” است. آنها با کنار گذاشتن اسلام ضعیف و کسل کننده، غرب را با اسلامی خشن و به پا خواسته روبرو کردند. در چنین اوضاع و احوالی، حضور جهان عرب “تحقیر شده” پشت میز مذاکره با اسراییل بدون اینکه چیزی گیر آنها بیاید، به نفع مقاصد ایران است.
بقیه تحلیلگران اینقدر قاطع نظر نمی دهند اما سیاست بازدارنده کاندولیزا رایس علیه ایران را ضمن احیای فرایند صلح اسراییل- فلسطین شکننده می بینند.
دنیس راس، یک ناظر دربخش سیاست خاور نزدیک در موسسه واشنگتن و مجری اسبق دیپلماسی کلینتون در فرایند صلح، می گوید ایده همگرایی حول نقطه هراس از ایران که می تواند طرفین را مجبور به اعطای امتیازات بی سابقه بکند، “شواهدی از واقعیت” را به همراه دارد. اما این رویکرد، چشم را بر روی واقعیتی دیگر می بندد: خیلی ها در منطقه رشد ایران در منطقه را از ورای اختلافات شیعه و سنی می نگرند.
یکی از نتایج این نگرش خاص این است که کشورهای سنی نظیر عربستان سعودی هنوز احتمال می دهند بشود میان گروه میانه رو فتح متعلق به عباس از یک سو و گروه تندروی حماس از سوی دیگر پلی برقرار کرد. حماس یک گروه سنی تحت حمایت ایران شیعه است که پس از پیروزی در انتخابات ماه ژانویه کنترل غزه را در دست گرفت و جامعه جهانی در پی منزوی ساختن آنها بود.
راس می گوید: “فرض اینکه تهدید مشترک، رویکرد مشترکی را می طلبد خود دچار تزلزل است.”
کارشناسان اعتقاد دارند اثرات کنفرانس آناپولیس بعداً معلوم می شود. برای حدس زدن می توان دو چیزرا در نظر داشت: چه کسانی در جلسه حضور دارند و اینکه بوش روز سه شنبه در آنجا چه خواهد گفت.
راس می گوید: “ایالات متحده و جامعه بین المللی اصولاً بعد از هفت سال وقفه در فرایند صلح، چیزی برای احیا کردن ندارند.” او می گوید سوال اساسی این است که “استراتژی بعدی چیست؟”
منبع: کریستین ساینس مانیتور – 27 نوامبر 2007