مازیار رادمنش
یک روز پس از گفتگوی چند دقیقه ای و پر سروصدای ایران و آمریکا در شرم الشیخ، که طی آن منوچهر متکی چند جمله ای با رایس احوالپرسی کرد و پس از برگزاری شام نیز به دلیل لباس نامناسب زن اوکراینی نوازنده ویلن در هتلی در شرم الشیخ، با اعتراض جلسه را ترک نمود، منوچهر متکی در یک مصاحبه با مجله تایم انگلیسی گفت که گفتگوی او با رایس یک شوخی بوده و چیز مهمی نبوده است. متکی باز هم تاکید کرد که خط قرمز ایران در مذاکره با آمریکا غنی سازی هسته ای است و گفت که در صورت توافق در این مورد، بسیاری از اختلاف های موجود بین تهران و واشنگتن راه خود را به سمت حل شدن پیدا خواهد کرد.
منوچهر متکی کیست؟
متولد 1332 در شهر بندرگز. وی پس از پایان تحصیلات در ایران به هند رفت و در آنجا شروع به تحصیل در دانشگاه بنگلور کرد، در سال 1354 لیسانس علوم اجتماعی خود را از همین دانشگاه دریافت کرد، اما موفق به ادامه تحصیلاتش نشد و به ایران بازگشت. وی مدتی با انجمن اسلامی دانشجویان در هند همکاری می کرد و دوستانش به شوخی او را مسوول “آشپزخانه انجمن اسلامی” لقب داده بودند. وی پس از بازگشت به ایران در سال 1355 به بندرگز رفت و دوران انقلاب را در شهر خودش گذراند و پس از انقلاب نیز در مجلس اول نماینده بندرگز شد. منوچهر متکی در سال 1375، یعنی 20 سال پس از دریافت مدرک لیسانس خودش، توانست مدرک کارشناسی ارشد یا فوق لیسانس روابط بین الملل را از دانشگاه تهران دریافت کند.
سوابق دیپلماتیک
وقتی منوچهر متکی به وزارت خارجه رفت، زمانی بود که دانشجویان انجمن های اسلامی داخل و خارج به جای دیپلمات ها و حتی کارشناسان وزارت خارجه نشسته بودند. او پس از پایان نمایندگی در مجلس، وارد وزارتخارجه شد و در سال 1363 رئیس اداره هفتم این وزارتخانه گشت. یک سال بعد، در سال 1364( 1985) منوچهر متکی سفیر ایران در ترکیه شد. در آن روزها ترکیه یکی از مراکز جدی حضور نیروهای مخالف ایران و یکی از پل های عبور نیروهایی بودند که از ایران به اروپا یا عراق می گریختند. در مدت اقامت وی در ترکیه تعداد زیادی از مخالفان جمهوری اسلامی در گوشه و کنار ترکیه کشته شدند و همین امر باعث شد تا مقامات آنکارا سفیر ایران را متهم کنند که عنصر نامطلوب است و سپس دستور اخراج 24 ساعته او داده شود. وی به وزارت خارجه بازگشت و در سال 1369 مسوول امور اروپای غربی وزارتخارجه شد. وی که بسرعت در حال ترقی در آن سالها بود، معاون امور بین الملل و سپس در سال 1371 معاونت امور حقوقی و پارلمانی و کنسولی وزارت خارجه شد. در سال 1373 و همزمان با سفرهای گسترده ایرانیان بیکار به ژاپن، وی سفیر ایران در ژاپن شد و چنانکه گفته شده است در این کشور برای اولین بار هیات های عزاداری و سینه زنی را راه انداخت. منوچهر متکی در سال 1378 مشاور وزیر خارجه شد. وی دو سال بعد به عنوان معاونت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، نزد آیت الله تسخیری که یکی از چهره های قدرتمند فرهنگی و سیاسی رسمی کشور نزد شیعیان جهان است، رفت و مدتی آنجا ماند. وی در انتخابات مجلس هفتم همراه با اصولگرایان دیگر وارد مجلس شد و در مجلس به عنوان رئیس کمیسیون روابط خارجی و امنیت ملی انتخاب شد.
وزارتخانه ای همیشه در بحران
به عقیده برخی ناظران وزارت خارجه در ایران معمولا به عنوان وزارتخانه ای که مرکز تصمیم گیری نبوده است، شناخته شده است. در دوران دکتر یزدی وزارت خارجه همواره مرکز تنش بود، در دوران میرحسین موسوی بخشی مهم از مسایل مرتبط با وزارتخارجه در اداره ای موازی به نام واحد نهضت های جهانی اداره می شد. با روی کار آمدن ولایتی به قول حمیدرضا جلایی پور وزارت خارجه تقریبا هیچ دیپلماسی موفقی را در 16 سال نتوانست پیش ببرد، اما در مجموع، تا زمانی که آیت الله خمینی زنده بود، تصمیمات اصلی توسط وی اتخاذ می شد. با روی کار آمدن هاشمی رفسنجانی سیاست دیپلماسی فعال اگرچه تا حدی به سوی تنش زدائی رفت، اما پس از پنج سال عملا وزارت خارجه از دست هاشمی خارج شد و اداره آن به دست رهبری جدید، آیت الله خامنه ای افتاد. روی کار آمدن خاتمی نیز دوگانگی را در این وزارتخانه از بین نبرد، اگرچه وضعیت امور کنسولی و تربیت دیپلمات های مجرب و استفاده از کارشناسی در سفارتخانه ها بسیار مطلوب تر از گذشته شد. اما وقتی احمدی نژاد می خواست وزیر خارجه اش را انتخاب کند، بازی سیاست خارجی کشور تغییر کرد. وی نیازمند وزیری بود که هم از وی اطاعت کند و هم بتواند کل وزارت خارجه را از دیپلمات های گروه کمال خرازی پاک کند. متکی نامزد این وزارتخانه شد و رای آورد. شاید گفتن این نکته بی ربط نباشد که متکی در میان دیپلمات های وزارتخانه با القابی مانند “منوچ صاحاب”، “حیف نون”، “نابغه دیپلماسی” و “حاج منوچ” خوانده می شد و تقریبا موضوع کمدی های خصوصی این دیپلمات ها بود. وقتی متکی سرکار آمد، در مدتی کوتاه تقریبا تمام دیپلمات های مقتدری را که به نحوی در دستگاه هاشمی و خاتمی ارج و قربی داشتند، در یک برنامه سریع و یک ماهه احضار و برکنار شدند. برنامه ای که توسط هاشمی ثمره، خواهر زاده باهنر اداره می شد.
لاریجانی، ولایتی، متکی و دیگران
متکی قاعدتا مرد دستگاه احمدی نژاد نبود. وی در دوران انتخابات تیر 84 رئیس ستاد تبلیغاتی علی لاریجانی بود و تا مدتها نیز به عنوان وزیر لاریجانی شناخته می شد. به تدریج وزارت امور خارجه تحت کنترل دیپلماسی های مختلفی که از سوی دستگاههای مختلف و موازی پیشنهاد می شد، قرار گرفت. از یک سو علی لاریجانی به جای حسن روحانی دبیر شورای امنیت ملی شد و برای کنترل تندروی های احمدی نژاد بکار گرفته شد. از سوی دیگر ولایتی نیز به عنوان مشاور رهبری در امور خارجی قدرت گرفت. در دوران تنش شدید میان ایران و آمریکا نیز خاتمی، رئیس جمهور سابق بطور خودجوش فعال شد و هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهور اسبق، نیز در بسیاری موارد از موضع حکومت با سفرا و رهبران جهان ملاقات می کرد. منوچهر متکی در چنین شرایطی امور خارجی کشور را به پیش برد. وی مواضع رسمی احمدی نژاد را دنبال کرد. شاید مهم ترین شاهد این روابط موازی زمانی دیده شد که درست در روزی که لاریجانی به عنوان نماینده ایران در عراق حضور داشت و طبعا مواضع ایران را به مسوولان رسمی این کشور اطلاع می داد، احمدی نژاد بدون اطلاع وی با نخست وزیر عراق تماس گرفت و خبر حضور ایران را در شرم الشیخ اطلاع داد تا برای اولین بار پس از 28 سال وزرای خارجه ایران و آمریکا یعنی خانم کوندالیزا رایس و آقای منوچهر متکی با هم به مدت سه دقیقه مذاکره کنند. علی لاریجانی خبر حضور متکی در شرم الشیخ را از خبرنگاران شنید. منوچهر متکی زبان انگلیسی را کمابیش می داند و زبان های اردو و ترکی استانبولی را هم حرف می زند.
راههایی نا روشن آینده
برخی کارشناسان معتقند اگرچه متکی گفته است که ایران آماده مذاکره با آمریکاست و آمریکا نیز گفته است که مایل به حل مشکلات خود با ایران است، اما مشکل این است که هر دو کشور شرطی غیر قابل قبول برای گفتگو دارند، در عین حال گفتگو نیز علی رغم اینکه طرفین بر شرط خود اصرار می کنند، در حال انجام است. به عقیده این کارشناسان، نکته این است که ایران در این دیپلماسی خود، در پی وقت کشی است و آمریکا نیز در پی حل بحران های خود برای مواجهه با ایران است.