“نفت در اقتصاد ایران رانتی بسیار بزرگ و قوی محسوب می شود. این رانت به همه جامعه تسری دارد. جامعه ای هم که رانتی است نمی تواند دموکرات باشد”.
این بخشی از سخنان عباس عبدی، فعال سیاسی و روزنامه نگار بود که در جمع دانشجویان عضو انجمن اسلامی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و در دفتر این انجمن سخن می گفت.
این عضو سابق جبهه مشارکت که با موضوع “دولت نفتی و دموکراسی؛امکان یا امتناع” سخن می گفت در ادامه افزود:” ما باید بدانیم افزایش درآمدهای نفتی در اقتصاد ما تبعات خاصی دارد. البته ما می توانیم از این درآمد در جهت منافع مردم و بالا بردن رفاه آنان استفاده کنیم”.
وی سپس با اشاره و تاکید بر رانت بزرگ نفت اضافه کرد: “در بحث رانت باید به این مساله هم توجه داشته باشیم که هر جامعه‌ای هم که رانتی نیست و از درآمدهای رانتی نفت بهره نمی‌برد لزوما دموکرات نیست. یعنی نبودن نفت و رانت خود به خود موجب دموکراتیک بودن نیست. اما جامعه‌ای که رانتی است نمی‌تواند دموکراتیک باشد”.
عبدی اضافه کرد: “اقتصاد رانتی اثرات مخرب دیگری هم در پی دارد. یعنی در واقع در این اقتصاد، عقلانیت، درک واقعیت‌ها و رفتارهای دولت تحت تاثیر و تابعی از آن رانت بزرگ است… افزایش درآمدهای نفتی برای دولت، همچنین منتهی به مسایل دیگری از جمله تشدید نابرابری اقتصادی می شود و این راه، بر خلاف جریان دموکراسی است”.
این فعال سیاسی در ادامه خاطر نشان کرد: “هر زمان سهم عایدات یک دولت از منابع نفتی از حد خاصی بالا تر برود طبیعتا قدرتش تا حد زیادی گسترش می یابد و سایه اش را در همه جا می گستراند. این سایه بزرگ و گسترده تا حدی است که همه را در موقعیت واکنش قرار می دهد و در نتیجه میدان ها و مباحث جدیدی را در حوزه های مختلف می گشاید که میان آنها بحث رانت نفت به فراموشی سپرده می شود”.
وی افزود: “امروز همه بر دموکراسی و حق مردم تاکید دارند. در واقع نظام های اجتماعی- سیاسی، پس از گذشت سالیان دراز، امروزه بشر را به این نتیجه رسانده اند که بهترین و کم هزینه ترین شکل حکومت، دموکراسی است. دموکراسی یک نظام ارزشی نیست و از آسمان نیامده بلکه کم‌کم به ارزش و شیوه اداره جامعه مطلوب بشر تبدیل شده است”.
عباس عبدی در ادامه سخنانش با اشاره به افزایش درآمدهای نفتی ایران و تاسیس صندوق ذخیره ارزی گفت: “افزایش در آمد نفت در سال 79 برخی از اقتصاددانان را بر آن داشت تا طرح ایجاد صندوق ذخیره ارزی را ارایه کنند. البته به نظر من هم این طرح بسیار خوبی بود اما چون ما هنوز به عقلانیت سیاسی نرسیده ایم، از این جهت از همان ابتدا به نظر می رسید این صندوق می‌تواند زیر پای اصلاحات را خالی کند و نتیجه اش را دیدیم”.
عبدی افزود: “اگر به نمونه های دیگر تاسیس چنین صندوقهایی در دنیا نگاه کنیم متوجه می شویم این صندوق و یا این نوع طرح ها در جوامعی که نهادهای مدنی قوی و نهادینه، عقلانیت سیاسی و عقلانیت اقتصادی وجود داشته موفق بوده و نتیجه آن پیشرفت جوامع مزبور بوده است. اما ما در ایران چنین زمینه ای نداشتیم تا جایی که حتی در دولت خاتمی هم در نحوه استفاده از این صندوق نظریات مختلفی وجود داشت. در واقع این نوع پول ها اراده افراد و مقام ها را سلب می کند و بسیار اغوا گر است”.
عبدی در ادامه سخنان خود با تحلیل انتخابات گذشته ریاست جمهوری، تاثیر صندوق ذخیره ارزی و رانت نفت را در آن بسیار زیاد ارزیابی کرد و افزود: “شعار آوردن پول نفت بر سر سفره مردم از چه رو سر داده شد؟اگر اینچنین پولی وجود نداشت هیچ‌کس نمی‌توانست شعارهایی مثل آوردن پول نفت بر سفره مردم را بدهد. این نفت بود که خلاف جریان دموکراسی حرکت کرد. اساسا نفت نابرابری اقتصادی را تشدید می کند و چون برخلاف دموکراسی است به مرور انگیزه و بنیان های آن را نیز سست می کند. در حالیکه اقتصاد در نظام دموکراتیک و غیر رانتی برخلاف این است”.
عبدی سپس افزود: “اگر دست دولت از پول نفت کوتاه شود و دولت دیگر چنین امکان بزرگی نداشته باشد یقینا انتظار مردم نیز از دولت کاهش پیدا می کند. توزیع این پول عدم توازن بین دولت و ملت را به نفع ملت تغییر می دهد. از این رو است که برخی اساسا به هیچ وجه حاضر نیستند قدرت را بدون نفت در اختیار بگیرند”.
عباس عبدی در پایان اظهار داشت: “به نظر من خیلی خوب است که به عنوان اولین گام در راه دموکراسی، نفت از بودجه دولت حذف و در عوض از مردم مالیات گرفته شود. این پیامد حتی دولتمردان امروز را نیز تغییر خواهد داد. اما باید بدانیم همانطور که اغلب دولتها زیر بار دموکراسی نمی روند، دولت ما هم زیر بار توزیع این پول نخواهد رفت. اما ما باید با جدی گرفتن این مسایل در راه تحقق آن گام برداریم”.