شورای امنیت در نیویورک پس از یک تاخیر دو روزه و در حالی که شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین اجلاس فصلی خود را آغاز کرده بود، قطعنامه سوم تنبیهی را علیه ایران از تصویب گذراند. گزارش محمد البرا دعی دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی از آخرین تحولات مربوط به فعالیتهای هسته ای ایران که در آن سرپیچی جمهوری اسلامی ازاجرای خواسته های دو قطعنامه قبلی بصراحت مورد اشاره قرار گرفته بود از جمله مستندات اصلی شورای امنیت برای طرح و تصویب قطعنامه سوم بود.
دیدار پایان هفته گذشته سرکوزی رئیس جمهور فرانسه از آفریقای جنوبی که از زمان استقرار در کاخ الیزه بر خلاف سلف خود، ژاک شیراک، مواضع سرسختانه ای در قبال فعالیتهای اتمی ایران اتخاذ کرده است از جمله آخرین تلاشهای بی سر و صدائی بود که در جهت همراه کردن چند کشور عضو موقت شورای امنیت با اعضائ ثابت شورا در جهت تصویب طرح تنبیه ایران صورت گرفت.
علی رغم مقاومت ملایم چهار کشور ویتنام، لیبی، آفریقای جنوبی و اندونزی که از جمله اعضاء موقت دوره یکساله جاری شورای امنیت بشمار میروند، توافق اصو لی شش کشوربزرگ بمنظور فراهم ساختن زمینه تصویب قطعنامه سوم تنبیهی شورای امنیت علیه ایران، نشان داد که جامعه جهانی در جهت ممانعت از برنامه های توسعه اتمی ایران به هماهنگی کم سابقه ای رسیده است. قطعنامه تنبیهی تازه جدا از پیامدهای اجتناب ناپذیراقتصادی، از نظر سیاسی نیز شکست عمده ای در عرصه جها نی علیه دولت ایران محسوب میشود.
ظاهراً مداخله کشور افریقای جنوبی که امسال از جمله اعضاء غیر ثابت شورای امنیت است، دراخرین لحظه، مانع از به نتیجه رسیدن سریعتر تلاشهای موافقین اعمال تنبیهات تازه غلیه ایران شد. نماینده افریقای جنوبی خواستار آن شده بود که آغازگفتگودر شورا ی امنیت پیرامون تصویب قطعنامه تنبیهی تازه علیه ایران به دریافت گزارش البرادعی واطلاع از نحوه پیشرفت همکاری های ایران با آژانس موکول شود. پس از دریافت گزارش البرادعی نیز کشور یاد شده همچنان خواستار توضیحات بیشتری ازجانب تهییه کننده گان طر ح قطعنامه پیرامون نحوه تنبیه ایران شده بود. از این پیشنهاد بعضی دیگر از اعضاء غیر دائم شورا از جمله اندونزی و لیبی نیز استقبال کردند. نماینده لیبی یادآور شده بود که ممکن است از حضور در جلسه خود داری کند، در حالی که نماینده گان اندونزی و ویتنام تنها به انجام اصلاحاتی در متن قطعنامه قناعت کرده بودند.
مداخله افریقای جنوبی و سه کشور دیگر عضو جنبش عدم تعهد که متعاقبا به تاخیر در طرح قطعنامه تنبیهی سوم علیه ایران انجامید از سوی مسولین رژیم جمهوری اسلامی مورد استقبال قرار گرفت. با توجه به نزدیکتر شدن محسوس چین و روسیه طی دوماه گذشته به مواضع سایر اعضاء دائم شورای امنیت در مورد ایران و در نتیجه، فاصله گرفتن پکن و مسکو از تهران، حمایت ملایم و کم اثر غیر متهد ها در شورای امنیت بنوعی موجب تسکین خاطر موقت دولت جمهوری اسلامی گردید. امید تهران در شرایط دشوار پیش آمده این بود که گشایش نامنتظره دیگری در هفته های بعد منشا اثر بیشتر شده و خطر قطعنامه سوم را تا حد مقدور و ممکن دور سازد.
پیش از آن، ایران علائم روشنی از جانب روسیه و چین در یافت داشته بود که نشان میداد حمایت نیم بند آن دو کشوراز برنامه هسته ای اش در حال کاهش است. اظهارات خشمگینانه معاون وزیر خارجه روسیه چند روز پس از برگزاری جلسه کشورهای 1+5، علیه برنامه توسعه موشکی ایران وهمچنین تکرار مخالفت آشکار با آنچه اوبه نیابت از سوی دولت متبوع خود “غیر ضروری بودن ادامه غنی سازی اورانیوم” خواند، شگفتی محافل ناظر و بخصوص تهران را برانگیخت. شگفتی تهران بیشتر از این جهت بود که پیش از آن هیچیک از مقامات رسمی کرملین علناً از برنامه های توسعه موشکی ایران انتقاد بعمل نیاورده بودند، اگر چه نگرانی های مسکو در این زمینه طی تماسهای دو جانبه مابین دوکشور هر ازگاهی مطرح شده بود.
در مورد چین اگرچه موضع گیری سیاسی پکن علیه برنامه های اتمی ایران تا حدودی ملایم تر از روسیه بود، در عین حال دولت چین با افزایش فشار در زمینه های اقتصادی نارضائی ازرفتار های ایران را بگونه ای دیگر اشکار ساخته بود.
در شرایطی اینچنین، حمایت معتدل غیر متعهدها از مواضع ایران بنوعی فرصت مغتنم برای تهران تلقی شد، اگر چه این حمایت به هیچ وچه نمیتوانست جایگزین حمایت پیشین و موثر تر روسیه و چین بشود. در طول دوسال گذشته حمایتهای نیم بند چین و روسیه از ایران در شورای امنیت حد اکثر به تعدیل متن دو قطعنامه تنبیهی پیشین انجامیده بود حال انکه موضع گیری افریقای جنوبی وسه عضو غیر دائمی دیگر شورای امنیت تنها منجر به تاخیر کوتاهی در زمان طرح قطعنامه سوم تنبیهی شد و نه تغییر اساسی در محتوای آن.
گزارش البرادعی به شورای امنیت که در طرح قطعنامه سوم تنبیهی مورد استناد قرار گرفت به دو بخش مجزا تقسیم شده بود:
1- اجابت خواستهای مندرج در سه قطعنامه 1696 - 1737 – و 1747 توسط ایران که مهمترین آنها تعلیق غنی سازی اورانیوم است.
2- میزان پیشرفت در همکاریهای ایران با آژانس در جهت رفع ابهام از گذشته فعالیتهای اتمی آن کشور.
البرادعی طی گزارش قبلی خود که در ماه سپتامبر گذشته منتشر شد کمترین نشانه ای از پیشرفت در بخش اول عرضه نکرده بود و حتی بدلیل ادامه و توسعه غنی سازی اورانیوم به انتقاد از ایران نیز پرداخته بود. در بخش دوم و در زمینه همکاری برای رفع ابهام، دبیرکل آژانس به امید دریافت اطلاعات بیشتر از ایران، از پیشرفت همکاریها با ایران قدردانی کرده بود ولی این قدر دانی مانع از آن نبود که سرپیچی ایران از قبول قطعنامه های قبلی فراموش شود.
فراموش نباید کرد که در زمان انتشار گزارش قبلی نیز،علیرغم خشنودیهای فراوان تهران از مفاد آن، این گزارش دبیرکل آژانس نبود که مانع از طرح و تصویب قطعنامه تازه تنبیهی شورای امنیت علیه ایران شد. عامل عمده و موثر، انتشار بخشهائی از براورد سازمانهای اطلاعاتی امریکا از فعالیتهای اتمی ایران و اعلام ترک پیگیری ایران در راه دستیابی به سلاحهای اتمی از سال 2003 بود که نه تنها پرونده اتمی ایران را در شورای امنیت بطور موقت از گردش خارج ساخت که همچنین خطر هجوم نظامی علیه ایران را نیز که پیش از آن کاملا محتمل بنظر میرسید بمیزان فوق العاده زیادی کاهش داد.
تهران، با استناد به اظهارات مسئولان جمهوری اسلامی در این مورد، ظاهراً انتظار داشت که در نتیجه گنجانده شدن چند خط مثبت در بخش دوم گزارش البرادعی، دایر بر تائید پیشرفت همکاری با ایران، موضوع تصویب قطعنامه تنبیهی سوم بفراموشی سپرده شود. حال آنکه روند تحولات نشانداد که انتظار تهران دراین مورد انتظاری واهی بوده است
تصویب قطعنامه سوم نشان داد اگر چه همکاری اخیر ایران با آژانس منجر به رفع ابهام در پاره ای زمینه هااز گذشته برنامه های اتمی ایران شده ولی درجهت رفع نگرانی های جاری شورای امنیت از اینده این فعالیتها کافی نبوده است. بمنظور رفع این نگرانی ها، شورای امنیت به نماینده گی از جامعه جهانی نسبت به طرح قطعنامه تحریمی تازه ای آن به توافق دست یافت
اگرچه قطعنامه سوم تنبیهی چندان شدید تز از دو قطعنامه قبلی نیست، ولی در هر حال ایران را همچنان در مواضع دفاعی و تحت فشار نگاه خواهد داشت. بنظر نمیرسد که در واکنش تلافی جویانه به قطعنامه تازه، ایران از معاهده ان پی تی خارج شود، اگرچه در اعتراض به قطعنامه های قبلی، دولت جمهوری اسلامی از قبول تعهدات معاهده الحاقی که از سال 2003 داوطلبانه پذیرفته و بموقع اجرا میگذاشت سرباز زد. دولت ایران واقف است که عواقب خروج از ان پی تی بسیار جدی تر از خروج از معاهده الحاقی است و از این لحاظ به آسانی میتواند ایران را مجددا با خطر هجوم نظامی خارجی روبرو سازد، اگرچه پاره ای از مراکز نظامی به خروج ایران از ان پی تی اصرار میورزند. در هر حال عدم واکنشن نسبت به قطعنامه تببیهی سوم نیز به بهانه “بی اثر بودن” آن برای دولت جمهئری اسلامی نوعی شکست سیاسی تلقی خواهد شد. بعلاوه قطعنامه تازه مسیر طرح و تصویب قطعنامه بسیار شدیدتری را در 4 ماه آینده فراهم خواهد ساخت. در حقیقت قطعنامه بعدی است که دولت ایران را سخت نگران خواهد ساخت و نه قطعنامه سوم.