تلاش مسئولین جمهوری اسلامی برای حضور رسمی در کنفرانس صلح سوریه که با عنوان ژنو۲ شناخته می‌شود، تاکنون موفق نبوده است. مشکل آنجاست که امریکایی‌ها معتقدند ایران در صورتی می‌تواند در این کنفرانس حضور رسمی داشته باشد که مصوبات دور اول این کنفرانس را بپذیرد. در آن زمان کشورهای شرکت‌کننده در مذاکرات ژنو برای تشکیل دولت انتقالی در سوریه توافق کرده بودند.
اولین کنفرانس صلح سوریه، در تیر ماه سال ۱۳۹۱ به دعوت کوفی عنان، نماینده ویژه سازمان ملل متحد و اتحادیه عرب در بحران سوریه تشکیل شده بود. در آن زمان کوفی‌عنان معتقد بود که ایران هم باید در حل مساله سوریه شرکت کند اما ایران اجازه شرکت در کنفرانس را پیدا نکرد. گفته می‌شد در طرح شش ماده‌ای “راهبردها و اصول دولت انتقالی سوریه” که کوفی عنان تهیه کرده بود، گرچه افراد خاصی برای عضویت در دولت وحدت ملی پیشنهاد نشده بودند اما تاکید شده بود “کسانی که حضورشان می‌تواند به روند انتقال به دموکراسی آسیب رساند، یا اعتبار دولت وحدت ملی را به مخاطره اندازد یا تلاش برای حصول تفاهم را تضعیف کند” نباید عضو کابینه باشند. این بند توسط امریکایی‌ها به معنی عدم حضور بشار اسد تفسیر می‌شد، اما روسیه و چین آن تفسیر را نپذیرفتند. با اینهمه تشکیل دولت انتقالی، به هر حال به معنی تغییر دولت کنونی سوریه بود. طرح کوفی عنان، از جمله شامل عقب نشینی نیروهای ارتش سوریه و انتقال تسلیحات سنگین از مناطق شهری و توقف عملیات نظامی علیه مناطق مسکونی، اجرای آتش بس بین نیروهای دولتی و مخالفان، آزادی زندانیان سیاسی و امدادرسانی به غیرنظامیان در مناطق درگیری بود. این طرح از سوی هیچ یک از طرفین مناقشه به اجرا در نیامد. با شکست این طرح، کوفی عنان در مرداد ۱۳۹۱ از سمت خود برای حل بحران سوریه کناره‌گیری کرد. نکته اصلی در توافق ژنو آن بود که سرنوشت بشار اسد کاملا مشخص نشده بود. کشورهای غربی نتوانستند توافق روسیه و چین را برای کنار گذاشتن بشار اسد جلب کنند. تنها یک روز بعد از این کنفرانس “شکست مذاکرات ژنو دربارۀ سوریه” اعلام شد. در آن زمان ایران اعلام کرد که عدم حضورش در این کنفرانس موجب شکست آن شده است. پس از کناره‌گیری کوفی عنان، اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل در بحران سوریه شد.
شرکت یا عدم شرکت در کنفرانس ژنو۲ که قرار است تا چند روز آینده تشکیل شود، به موضوعی مهم در سیاست خارجی جمهوری اسلامی تبدیل شده است. شرکت غیر رسمی ایران در کنفرانس که امریکا آن را پیشنهاد داده بود، مورد استقبال طرف ایرانی قرار نگرفت. جان کری وزیر امور خارجه آمریکا گفته بود ایران می‌تواند در حاشیه کنفرانس ژنو ۲ نقش سازنده داشته باشد. سایت امنیتی بولتن‌نیوز در واکنش به این پیشنهاد، طی گزارشی با عنوان “پستوی مذاکرات ژنو۲ جایگاه ایران نیست” نوشته بود: “لازم است که وزارت امور خارجه جواب آقای کری را بدهد که پستوی کنفرانس ژنو۲ جای کشور ۷۴ میلیونی ایران نیست. جای سازمان‌ها و نهادهایی است که تعداد اعضای آنها به اندازه انگشتان دست است. چطور است که دولت فنلاند که هیچگونه تاثیری در وضعیت بحرانی کشور سوریه ندارد به این کنفرانس دعوت شده است، ولی ایران که تاثیرگذارترین کشور در بحران سوریه است، در پستوی سالن کنفرانس در کنفرانس ژنو ۲ مشارکت داشته باشد؟”
محمد جواد ظریف هم در این‌باره گفته بود: “ایران تن به هیچ پیش‌شرطی نخواهد داد و تنها در صورتی در این مذاکرات شرکت خواهد کرد که دعوت‌نامه رسمی آن را طبق همان روال مرسومی که برای دیگر کشورها ارسال شده دریافت کند.”
با اینهمه بحث درباره حضور در این کنفرانس ادامه یافت. محمدرضا نقدی رئیس سازمان بسیج چند روز پیش گفت: “عدم حضور ما فرصتی است که خود آنها از دست داده‌اند و هر تصمیمی بدون حضور ایران در کنفرانس ژنو ۲ گرفته شود یک تصمیم ناقص و بی‌نتیجه است.” محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز گفته بود: “مخالفان حضور ایران در کنفرانس صلح سوریه پشیمان خواهند شد.” از طرفی علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی معتقد بود: “ایران به عنوان کشوری قدرتمند در منطقه نیازی به شرط و شروط گذاشتن آمریکا ندارد.” او تاکید داشت: “آمریکایی‌ها در یک تناقض جدی گیر کرده‌اند از یک طرف بدون حضور ایران کنفرانس ژنو شکست خورده است، از طرف دیگر برای آنها سخت است نظریه چندین بار اعلام شده خودشان مبنی بر عدم حضور ایران در این نشست را تغییر دهند.”
سایت تابناک، نزدیک به محسن رضایی، چند روز پیش طی گفتگویی با محمد ایرانی، سفیر سابق جمهوری اسلامی در لبنان، دلایل عدم دعوت ایران به کنفرانس ژنو۲ را پرسید. ایرانی گفته بود: “مشکل اساسی در موضوع حضور ایران در این کنفرانس، مخالفت عربستان سعودی است. عربستان با هرگونه نقش‌آفرینی ایران در موضوعات منطقه‌ای و مسائل عربی به ویژه مسائل مربوط به سوریه، لبنان و عراق چندین بار حساسیت از خود نشان داده است و بارها اعلام کرده که مخالف نقش افرینی ایران در حوزه‌های عربی است.” او معتقد بود: “امریکایی‌ها به دلیل اینکه در دو پرونده سابق در مورد ایران جلوی عربستان ایستادند، نمی‌خواهد این بار جلوی عربستان در موضوع سوریه بایستند. شاید بتوان گفت، که جنگ پنهانی بین عربستان و امریکا وجود دارد.”
اختلاف ایران با عربستان در این ماه‌های اخیر گسترش یافته و حتی در ماجرای بمب‌گذاری در مقابل سفارت جمهوری اسلامی در لبنان، عربستان سعودی متهم اصلی بود.
محمد جواد ظریف، دیروز در جریان دیدار از عراق، طی یک کنفرانس مطبوعاتی ضمن تاکید بر اینکه “ فشارهایی برای عدم حضور ایران در ژنو۲ وجود دارد” باز هم تاکید کرد: “در صورتی که بدون پیش‌شرط در کنفرانس ژنو 2 دعوت شویم در آن شرکت خواهیم کرد.” او در هین حال ابراز امیدواری کرد که کنفرانس ژنو ۲ با حضور عراق و کشورهای دیگر به نتایج مثبت در زمینه حل بحران سوریه بینجامد. در همین حال دیروز خبرگزاری فارس با انتشار گزارشی به نقل از منابع خارجی، خبر داد که جلسات اصلی کنفرانس ژنو ۲ “جلسات پشت پرده بین کارشناسان هیات‌های روسی، آمریکا و نظام سوریه ” است و “آنچه به ایران ارتباط پیدا می کند، نشست‌های کارشناسان روسیه، آمریکا و سوریه است. این امر به دور از اعلام عمومی و رسانه‌ها خواهد بود.” به گزارش فارس “تهران رسما به واشنگتن و مسکو اعلام کرده است که هر گونه توافقی بین آنها بر سر سوریه، در صورتی که ایران با آن موافق نباشد، غیر قابل اجرا خواهد بود. آمریکا و روسیه این موضوع را به خوبی درک می‌کنند.”
در صورتی که گزارش خبرگزاری فارس درست باشد، به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی بالاخره پذیرفته است که در پستوی مذاکرات صلح سوریه حضور داشته باشد.
