اندک زمانی پس از برگزاری نشست اتمی استانبول، دبیرشورای امنیت ملی جمهوری اسلامی فتوای آیت الله خامنه ای در خصوص بمب اتمی را یکی از ظرفیت های بزرگ تهران توصیف کرد و همچون وزیرامورخارجه به غرب هشدار داد که تحریم ها علیه تهران به نفع شهروندان اروپایی و آمریکایی نیست. همزمان یک نماینده پارلمان از حمایت مجلس از مذاکرات اتمی خبر داده و نماینده دیگر گفته است نباید “عقب نشینی” صورت بگیرد. روزنامه های کیهان، ایران و خبرگزاری فارس نیز تحلیل های خود در این خصوص را ادامه داده اند.
“تهدید هرگز موثر نبوده و نخواهد بود، در عوض همکاری ممکن است نتیجه دهد.” این را دبیر شورای امنیت ملی جمهوری اسلامی اندک زمانی پس از برگزاری نشست هسته ای با 1+5 در استانبول، به شبکه آمریکایی CNN گفت.
مذاکره کننده ارشد جمهوری اسلامی از ظرفیت های همکاری جمهوری اسلامی هم سخن به میان آورده است. او می پندارد “فتوای اتمی” از سوی آیت الله علی خامنه ای پیرامون بمب اتمی یکی از همین ظرفیت های بزرگ است. دو سال پیش بود که رهبر جمهوری اسلامی برای تبرئه حاکمیت از تلاش برای ساخت سلاح هسته ای ای با انتشار فتوایی آن را “حرام” اعلام کرد.
تعلیق غنی سازی 20 درصد، نه تایید نه انکار
در این مصاحبه هنگامی که جلیلی مورد پرسش خبرنگار CNN در خصوص احتمال توقف غنی سازی 20 درصد قرار گرفت، همچون مواضع چند هفته اخیر مقامات و رسانه های جمهوری اسلامی نه آن را تایید و نه انکار کرد. وی خاطرنشان کرد:” آنها حاضر نبودند این سوخت( اورانیوم 20 درصد غنی شده) را برای ایران فراهم کنند. آنها پس از این موضوع ایده تبادل سوخت هسته‌ای را مطرح کردند که این ایده را هم اجرایی نکردند. سپس دانشمندان هسته‌ای ما به صورت فعال این موضع را پیگیری کردند و به صورت موفقیت آمیز توانستند که سوخت بیست درصدی تولید کنند.”
این در حالی است که در روزهای اخیر گزارش های تایید نشده حکایت از توافق جمهوری اسلامی با غرب برای کاهش خلوص غنی سازی از 20 درصد به 3.5 درصد دارد. در مقابل غرب نیز غنی سازی 3.5 درصد تحت نظارت کامل بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را مجاز اعلام خواهد کرد.
دلسوزی جلیلی برای مردم اروپا
جلیلی اما تنها با CNN مصاحبه نکرده است، او با EURO-NEWS نیز گفتگو کرده تا ملامت های خود از تحریم های اتحادیه اروپا علیه دولت را بازگو کند؛ تحریم هایی که جلیلی می پندارد مردمان اروپایی را به دردسر می اندازد. او می گوید:” امروز مردم اروپا از برخی از فرصت‌ها و ظرفیت‌ها محروم می‌شوند که این محرومیت به شدت روی زندگی و اوضاع و احوال اقتصادی مردم اروپا تاثیر می‌گذارد. یکی از بحث‌های اساسی نیز همین مناسباتی است که کشورهای اروپایی و مردم اروپا می‌توانند با جمهوری اسلامی ایران داشته باشد.”
دلسوزی های نماینده رهبر جمهوری اسلامی در مذاکرات اتمی اما به مردم ایران گسترش نمی یابد. او از هزینه های تحریم های اخیر غرب بر شهروندان داخل کشور سخنی نمی گوید. دغدغه سعید جلیلی این است:” برخی از تحریم‌هایی که امروز بر بحث مثلا مبادلات بانکی با جمهوری اسلامی ایران اعمال می شود؛ هزینه آن را مردم اروپا می‌پردازند.”
یک روز پیش از آن، علی باقری، معاون وی نیز از 27 عضو اتحادیه اروپا خواسته بود از تحریم ها “عقب نشینی” کنند.
صالحی نگران منافع آمریکا
در همین ارتباط شامگاه یکشنبه وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی نیز به استودیوهای صداوسیما رفت تا نگرانی های خود در خصوص اقتصاد و منافع ایالات متحده را مطرح کند. علی اکبر صالحی به مجری برنامه “کنکاش” گفت: “رئیس خزانه داری آمریکا در سخنانی عنوان کرده بود که سه عنصر اخلالگر در وضعیت اقتصادی آمریکا، وضعیت بد اقتصادی اروپا، چالش با ایران و مسئله نفت است.”
ایالات متحده از پاییز سال گذشته تحریم های وسیعی علیه نفت و بانک مرکزی جمهوری اسلامی را برای فشار بر تهران به اجرا گذاشته است. صالحی اما مانند جلیلی باز سخنی از “منافع شهروندان” به میان نیاورده و چالش واشنگتن با تهران بر سر برنامه اتمی را صرفا از این منظر مورد نقد قرار داده که “چالش با ایران که به دنبالش مسائل نفت را به دنبال دارد، در جهت منافع آنها نیست.”
صالحی می گوید جمهوری اسلامی هیچ پیش شرطی را در مذاکرات نمی پذیرد چرا که غربی ها به این “واقعیت” رسیده اند که “قدرت” جمهوری اسلامی “قابل اعتنا” است. وی متذکر می شود: “اگر ایران یک قدرت به شمار نمی‌رفت همواره بر سر زبان‌ها نبود.”
سکوت نسبی مجلس
دور نخست مذاکرات اتمی میان تهران و گروه 1+5 ظهر و عصر شنبه در استانبول برگزار شد. ناظران از لبخند طرفین گفتگو پس از اتمام بحث بر سر بحران اتمی تهران خبر داده ان؛ لبخندی که البته مورد حمایت برخی نمایندگان پارلمان نیز قرار گرفته است. یکی از آن ها زهره الهیان عضو کمیسیون امنیت ملی پارلمان است. وی دیروز در مصاحبه با خبرگزاری فارس گفت: “ایرانی به پشتوانه حمایت مردم از نظام و همچنین حمایت مجلس از گروه مذاکره‌کنندگان حضور موثری در این مذاکرات داشت.”
الهیان مانند دیگر مقامات سیاسی و نظامی و رسانه های نزدیک به جناح راست از “اقتدار” جمهوری اسلامی در استانبول سخن به میان آورده و گفته است: “حضور مقتدرانه مذاکره‌کنندگان ایرانی در استانبول و به رسمیت شناختن حق استفاده از انرژی صلح آمیز هسته‌ای برای ایران از سوی اشتون رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا قدمی مثبت در روند مذاکرات محسوب می‌شود.”
گفتنی است در سال های اخیر نمایندگان شاخص اصولگرایان در مجلس به ویژه احمد توکلی و علی لاریجانی دولت را از هر گونه عقب نشینی در خصوص غنی سازی اورانیوم یا واگذاری سوخت هسته ای به غرب منع کرده اند. به ویژه پس از توافق وین در سال 1388 مجلس واکنشی جدی به واگذاری سه چهارم اورانیوم غنی شده جمهوری اسلامی به غرب نشان داد. نمایندگان منتقد دولت تاکنون حمایتی از مذاکرات اخیر نکرده و سیاست سکوت را برگزیده اند. ناظران می گویند آن ها تا زمانی که آیت الله خامنه ای نظر خود را پیرامون سیاست های اتمی در مذاکرات آتی در بغداد اعلام نکند این سکوت را نخواهند شکست.گرچه از همین حالا نیز برخی از آن ها به طور ضمنی نارضایتی خود از هرگونه عقب نشینی دولت از برنامه اتمی را اعلام می کنند. برای نمونه حسن غفوری فرد دیروز در جمع اصناف بازاریان وظیفه حاکمیت را چنین توصیف کرد: “با قدرت بایستیم و از مواضع خود کوتاه نیاییم زیرا به عینه مشاهده نمودیم که اگر قدمی عقب نشینی نماییم دشمن هجومی‌تر عمل خواهد کرد و در زمانی ما هجومی به جلو برویم عقب نشینی خواهند نمود. “
کیهان: خارج از چارچوب حرکت کنیم
همزمان روزنامه کیهان که در دو هفته اخیر عمده سرمقالات خود را بر مذاکرات اتمی متمرکز کرده است، دیروز در چهارمین سرمقاله پیاپی در خصوص گفتگوهای استانبول یادداشتی به قلم سعد الله زارعی نوشت: “بی تردید، غرب در موقعیتی ضعیف و ایران اسلامی در جایگاه برجسته ای قرار گرفته است.”
زارعی که از اعضا و تحلیل گران سپاه پاسداران است در این مقاله با عنوان آن سوی میز مذاکره ضمن حمایت از سیاست های پیشین تهران که از سوی غرب “بلند پروازانه” توصیف می شود، خواستار حرکت در “خارج از چارچوب های بین المللی” شده و خاطرنشان کرده است این حرکت “نه تنها مخاطره آمیز و هزینه زا نیست بلکه منافع فراوانی هم دارد. در این شرایط کشورهای شکل دهنده به نظام پیشین قادر به جلوگیری از حرکت چنین حریف هوشمند و بااستقامتی نخواهند بود.”
ایران: الگوی اعتماد سازی
همزمان روز دوشنبه دکتر ابراهیم متقی از اعضای هیات علمی علوم سیاسی دانشگاه تهران، یادداشتی در روزنامه ایران ـ– ارگان دولت احمدی نژاد ـ– منتشر کرد با اشاره به تنش ها میان جمهوری اسلامی و ایالات متحده پس از سپتامبر 2001 از کشورهای غربی خواست تا “الگوی اعتمادسازی متقابل” را مورد توجه قرار دهند. وی در این یادداشت تصریح کرده است: “دیپلماسی هسته‌ای خیابان یک طرفه‌ای نیست که صرفاً قدرت‌های بزرگ در آن حضور داشته باشند. کشورهای مختلف از حقوق قانونی و نهادی برخوردارند. اعتمادسازی متقابل به مفهوم توجه به حقوق نهادی ایران براساس پادمان هسته‌ای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.”
فارس: عرب ها بیمناک اند
از سوی دیگر خبرگزاری فارس، نزدیک به سپاه پاسداران، با انتشار گزارشی مفصل از واکنش ها به مذاکرات اخیر، ضمن پوشش دادن استقبال غربی ها از نشست اخیر، نقدهایی را متوجه نارضایتی کشورهای عربی از توافقات جمهوری اسلامی با غرب مطرح کرده است. فارس که یکی از تیترهای میانی خود را “بیم سران عرب از نزدیکی ایران و آمریکا و حذف از صحنه منطقه” انتخاب کرده در همین ارتباط در گفتگو با یک تحلیل گر با اشاره به “ترس” کشورهای عربی منطقه نسبت به “تغییر رویکرد” غرب در مورد جمهوری اسلامی که متاثر از “قدرت یابی” تهران در منطقه است نوشته: “آنها نگرانند که در صورت چنین اتفاقی، آمریکا و غرب آنها را رها کنند که این موضوع بدترین کابوس برای این کشورهاست که سالیان طولانی همچون بندگانی در خدمت اربابان خود بوده‌اند.”
کشورهای حوزه خلیج فارس بارها اعلام کرده اند برنامه اتمی جمهوری اسلامی تهدیدی جدی برای امنیت منطقه است. دو هفته پیش هم وزیر امورخارجه عربستان سعودی از بحث با همتای آمریکای اش بر سر تشکیل سپر دفاع موشکی مشترک در خلیج فارس خبر داده و هیلاری کلینتون نیز بر اهمیت همکاری نیروهای نظامی آمریکا و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای تشکیل سپر دفاع موشکی تاکید کرده بود.
وزیرخارجه ایالات متحده، جمهوری اسلامی را “تهدید کننده امنیت” کشورهای منطقه توصیف و بر تعهد واشنگتن در دفاع از کشورهای خلیج فارس در مقابل تهران تاکید کرده بود. او گفته بود: “برخی اجزای سیستم دفاع موشکی در حال حاضر موجود هستند و برخی از آنها تاکنون در منطقه مستقر شده اند”.
