انتخاب وزیر زن در دولتی که اعتراض به مشروعیتش همچنان از سوی مردم شنیده می شود، نشان دهنده چیست؟ نگاه مردم و به ویژه فعالان زن به این انتخاب چگونه است؟ آیا انتخاب وزیر زن در راستای رفع تبعیض از زنان – دستکم در نهادهای قدرت سیاسی- صورت گرفته است؟ و بالاخره اینکه نتیجه این انتخاب چه خواهد بود؟
قبل از درج هر گونه پاسخی، ذکر این توضیح ضروری است که پاسخ به این سوالها، نشانه به رسمیت شناختن دولت نیست. بلکه از آنجا که سهم زنان در قدرت، بحثی مختص امروز و دیروز نیست، آن را در گفت وگو با شادی صدر، پروین اردلان و زهره ارزنی به بحث گذاشته ایم.
شکستن کلیشه های جنسیتی
شادی صدر فعال زن و وکیل دادگستری در گفت و گو با روز می گوید: “قبل از پاسخ به این سئوال باید تاکید کنم که به نظر من، معرفی سه زن به عنوان کاندیدای وزرات به مجلس از سوی احمدی نژاد، واکنش او و دولت اوست نه فقط به مطالبات طرح شده از سوی جنبش زنان در تمام این سالها، بلکه به حضور فعال، پیشرو و غیرقابل ندیده گرفتن زنان در جنبش مردمی اعتراضی پس از انتخابات 22 خرداد. در نگاه اول، این اقدام، صرفنظر از اینکه این زنان رای اعتماد مجلس را خواهند آورد یا نه، می تواند باعث شکستن کلیشه های جنسیتی در مورد ناتوانی زنان برای گرفتن مناصب بالای دولتی و به خصوص وزارت شود.”
دولت به دنبال مشروعیت
“انتخاب وزیر زنان فی نفسه بد نیست چون به هرحال می تواند زنان را در ارکان قدرت جای دهد.” این سخنان پروین اردلان فعال کمپین یک میلیون امضا است. او می افزاید: ”اما بنا به تجربه ام در فعالیت های اکتیویستی براین باورم که تحمیل خواسته ها از پایین در ایجاد تغییر از بالا موثر تر هست، و صرف ورود زنان به ارکان قدرت از بالا بدون برخورداری از آگاهی جنسیتی و ضد تبعیض نمی تواند به خودی خود کافی باشد. ممکن است گفته شود معرفی زنان در کابینه دولت حاصل فشارجنبش زنان است که من بیشتر فکر می کنم متوجه کسب محبوبیت و مشروعیت در جمعیت زنان است نه توجه به مطالبات جنبش زنان. چون اگر مورد دوم صحیح بود قاعدتا باید کسانی انتخاب می شدند که خودشان از نگرش تبعیض آمیز نسبت یه زنان دور باشند که چنین نبود.”
مسوولان دارند به جامعه تمکین می کنند
زهره ارزنی، وکیل دادگستری و فعال حقوق زنان، به توجه ناگزیر به خواسته های جامعه اشاره کرده و می گوید: “من به این دولت و آن دولت کاری ندارم. در دولت قبلی هم که بحث وارد شدن زنان به کابینه مطرح شد نشان دهنده این بود که جایگاه زنان و انتظاری که از نقش آفرینی آنها می رود، در حال تغییر است. و همه اینها به خاطر فشارهایی است که از جامعه تحمیل شده و مسسولان ناچار از تمکین آن شده اند. حتا همان طیف زنانی که خود تفکر مردسالار دارند، وقتی ساعت 11 شب در یک برنامه زنده تلویزیونی شرکت کرده و در مورد مقام زن، او را در نقش مادرانگی و همسری محدود می کنند، خود متوجه نیستند که حتا حضورشان در این ساعت شب، نشان دهنده نقشی متفاوت از آنچه که می گویند است. ممکن است آنهاخودشان را استثنا بدانند. ولی این پذیرفته شدنی نیست و به هر حال نشان از این دارند که در واقع، خودشان هم به چیزی که می گویند دیگر باور ندارند.
وزیر زن هم همین طور است. او هر چه قدر هم بسته به مسائل جنسیتی نگاه کند. به هر حال یک زن است و حضورش در این مسند نشان دهنده این است که از نقش همسرداری و مادری فراتر رفته است.”
انتخابی خطرناک برای زنان
شادی صدر اما خطری را که از گذر این انتخاب متوجه زنان است، نیز از نظر دور نمی دارد. به گفته او : ”وزیر شدن سه یا حتی ده زن در کابینه احمدی نژآد نه تنها تغییر مثبتی در وضعیت زنان به طور کلی ایجاد نخواهد کرد بلکه حتی خطرناک نیز خواهد بود. به نظرم باید از خودمان بپرسیم چرا احمدی نژآد و دولتش در تمام چهار سال گذشته، نسبت به مسائلی که برای زنان حیاتی بود چنین عکس العملی و باز، برخورد نکردند و حالا دارند تلافی همه آن نکردن ها را با این اقدام در می آورند؟”
وی می افزاید: “ آیا جز این است که این راه، ساده ترین و بی خطرترین راه برای کم کردن فشارهای زنان و نیز فشارهای مجامع حقوق بشری بر سر مساله زنان روی دولت بوده و خواهد بود؟ زیرا برای احمدی نژاد تنها این موضوع مهم است که وزرایش، مطیع و گوش به فرمان باشند و تجربه تاریخی ثابت کرده چنین زنانی که من نام آنها را، به تاسی از آدریان ریچ، زنان محملی می گذارم، به مراتب مطیع تر از مردان نیز هستند و مراقبتر برای حفظ منصب سیاسی خود.”
به گفته این وکیل زن: “اگر احمدی نژاد بتواند از مخالفتهای پراکنده ای که در حوزه و نیز میان جریاناتی از نمانیدگان شکل گرفته عبور کند، این اقدام آسان و کم هزینه فواید زیادی برایش در بر خواهد داشت زیرا این زنان محملهای خوبی خواهند بود برای پیشبرد سیاستهای ضد زن احمدی نژاد، همانطور که در داستان لایحه تجربه کردیم و هزاربار گفتیم و نوشتیم که کاش همین چند تا زن هم در مجلس نبودند که خیلی ها در مقابل مخالفت ما مثلا با چند همسری به راحتی بگویند این زنان نماینده مجلس یا خانم طبیب زاده هم زن هستند و شوهر دارند اما مخالف چندهمسری نیستند پس این لزوما خواست همه زنان نیست و از طرف دیگر هم این زنان ویترین های خوبی خواهند بود در مجامع حقوق بشری برای شکستن صدای اعتراضی جنبش زنان در مورد تبعیضات علیه زنان. به یک معنا، زنان وزیر، شمشیرهای دولبه ای خواهند بود که هم در عرصه حقوق بشر دست ما را در این بازی خالی می کنند و هم در عرصه داخلی، بهشان نمایندگی داده می شود تا از طرف زنان سخن بگویند.”
جایی برای هورا کشیدن نیست!
اردلان درباره نتایج چنین انتخابی چند وجه را بر می شمارد: “اول اینکه دولت محافظه کار بر سرکار آمده است. دریافته که جوانان و زنان به ویژه پس از تحولات اخیر قشر وسیعی هستند که باید مشروعیتش را در بین آنان به دست آورد. معرفی وزیر زن می تواند نشانه توجه دولت اخیر به این موضوع باشد و هم می تواند انتخاب اولین وزیر زن را پس از انقلاب به نام دولت دهم که علاقه زیادی به تاریخ سازی و از آن خود کردن دارد ثبت کند.
اما اگر همین اقدام را دولت احمدی نژاد در دوره اول ریاست جمهوری خود انجام می داد می توانست تاثیرات مثبتی به جای بگذارد اما در پی پیامدهای پس از انتخابات و گسترش بی اعتمادی عمومی و کاهش مشروعیت حکومتی چنین پیشنهادهایی چون انتخاب وزیر زن برای کابینه با اقبال عمومی زیادی رو به رو نمی شود.”
وی تاکید می کند: “نه این که الان انتخاب وزیر زن موضوع مهمی نیست بلکه به این دلیل که سطح مطالبات جامعه زنان افزایش یافته و صرف وزارت زنان کافی نیست. اکنون دیگر نمی توان بی توجه به آنچه گذشته برای انتخاب وزیر زن هورا کشید. با این وصف دولت محافظه کار برای بهره برداری سیاسی ازروش های عوام فریبانه استفاده می کند. اگر حداقل از سه وزیز پینشهادی یکی از آنهارای تایید مجلس را بگیرد این که بلاخره زنان به وزارت می رسند خودش امر مثبتی هست. مگر این اتفاق در دهه 40 با حق رای اهدایی شاه به زنان ممکن نشد؟ اما دستکم آن امر، هرچه بود حق رای را از آن زنان کرد. حق رای از حقوق اساسی است اما پست وزارت چیزی نیست که مثلا اگر در این دولت زنان را در پست وزارت گذاشتیم در دوره بعد هم موظف به انتخاب وزیر زن باشیم.”
حضور سمبلیک زنان
زهره ارزنی با اشاره به حضور صرفا سمبلیک زنان در پست وزارت، به وجوه مثبت آن نیز توجه دارد: “گیریم که به هر دلیل ما به کل قضیه نگاه مثبتی نداشته باشیم. اما این نیز قابل کتمان نیست که راه رفته، رفته شده و قابل بازگشت نیست. کسانی که تا دیروز حضور زنان در کابینه را به هیچ روی بر نمی تافتند، درصورتی که این اتفاق بیفتد، این راه را نمی توانند بازگردانند. اما متاسفم اگر این نقش آنقدر سمبلیک باشد که دو روز دیگر همان کنایه های کلیشه ای را بشنویم که می گوید «زن بود و از پسش بر نیامد!»» چون ما زنان همه نقشهایی را که در جامعه به دست آورده ایم، با سختی و با لیاقتها و تخصصها و افزایش آگاهی خودمان کسب کرده ایم. این راه را تا امروز امده ایم که از این سرکوفتهای کلیشه ای فاصله بگیریم.”
رئیس جمهور به دنبال تبلیغات
وی در پایان تصریح می کند: “دولت جدید سه وزیر زن را به مجلس معرفی می کند و برخی از فقها از انتخاب وزیر زن استقبال نمی کنند. در این صورت یا مجلس به زنان رای اعتماد نمی دهد و یا فقها فشار وارد می کنند و نمی گذارند این زنان به مجلس راه یابند در هردو صورت پیروز این میدان احمدی نژاد است و می تواند چهره ای قهرمان از خود ترسیم کند. خوشبیانه ترن حالت ان این است که در میان محافظه کاران بر سر انتخاب زنان وزیر، منازعه بالا بگیرد و سرانجام مسائل زنان در جبهه محافظه کاران نیز ایجاد اختلاف نظر شود. با همه اینها انتخاب وزیر زن حتی در میان زنان تبعیض نگر حداقل کاری است که دولت احمدی نژاد می تواند برای زنان جامعه انجام دهد! هرچند منافع آن متوجه زنان کابینه خودش باشد.”
