مارک فیتزپاتریک
هنوز ممکن است تحریم های وضع شده از سوی اتحادیه اروپا و کشورهای پیشرفته دنیا، ایران را به پای میز مذاکره بکشاند تا درباره عدم استفاده از برنامه هسته ای خود برای اهدف تسلیحاتی گفتگو کند. اما صرفنظر از آنکه چنین گفتگوهایی به وقوع بپیوندد و تاثیر آن چه باشد، اجرای همه جانبه تحریم ها می تواند پیامد بسیار مهم دیگری نیز داشته باشد: توانمندی تسلیحات هسته ای ایران را از طریق کوتاه کردن دست این کشور از دستیابی به ابزار تولید سوخت هسته ای، محدود کند.
علت آن این است که علیرغم هیاهوهای ایران، فعالیت های هسته ای این کشور هنوز به مرز خودکفایی نرسیده است. برنامه سانتریفوژ گازی ایران برای غنی سازی اورانیوم به تأمین اقلام بسیار کلیدی نظیر فیبرکربنی و استیل و نیز اجزای حیاتی نظیر پمپ های مکنده، مدارهای الکتریکی و برخی ابزار اندازه گیری نیازمند است.
علائم وابستگی ایران در تلاش های این کشور برای بدست آوردن امکانات یاد شده به خوبی مشهود است و جزئیات این امر نیز از سوی دیوید، آلبرایت کارشناس اشاعه جنگ افزار هسته ای از واشنگتن شرح داده شده است. تلاش ایران برای تولید اجزای فنی بسیار پیچیده با موفقیت چندانی همراه نبوده است. جای تعجب نیست که نیمی از سانتریفوژهای مرکز غنی سازی نطنز از کار افتاده اند. نظارت صادراتی غرب نیز باعث شده ایران نتواند پا را از سانتریفوژهای نسل اول 20 سال پیش و تأمین شده از سوی عبدالقادر خان پاکستانی فراتر بگذارد.
ایران برای ساخت سانتریفوژهای پیشرفته ای که مراحل آزمایشی خود را در نطنز می گذرانند، بیشتر به فیبر کربنی احتیاج دارد تا استیل های مخصوص. فیبرهای کربنی به مراتب محکمتر و کاربردی تر هستند. این فیبرها بر خلاف لایه های استیل، در صورت در اختیار بودن دستگاه های چرخشی مخصوص، قابل تولید در داخل هستند. اما دسترسی ایران به این دستگاه ها محدود است. ظاهراً ایران در تهیه سایر ابزارهای اساسی نیز دچار مشکل است و به این ترتیب تولید سانتریفوژهای پیشرفته با مانع روبرو شده است.
ممکن است ایران در نهایت بر تمام این مشکلات غلبه کند. اما این روند خیلی کند خواهد بود و عدم دسترسی به ابزارهای ساخت خارج نیز همچنان ادامه خواهد یافت. علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی هسته ای ایران دسامبر گذشته پیش بینی کرد که مدل های پیشرفته سانتریفوژ کشور تا مارس آینده با حداکثر ظرفیت وارد چرخه فعالیت خواهند شد. وی در 7 ژوئیه از احتمال کندتر شدن این روند در نتیجه تحریم ها سخن گفت و خاطر نشان کرد “ممکن است در تأمین برخی ابزارها نظیر ابزارهای اندازه گیری دچار مشکل شویم.”
نظارت های بین المللی نه تنها در برابر تلاش های غنی سازی ایران بلکه برای مهار برنامه موشک های دوربرد ایران در دستور کار قرار دارند و هرگونه فعالیت مرتبط با تولید پلوتونیوم قابل استفاده در این برنامه مشمول ممنوعیت های الزامی سازمان ملل قرار خواهد گرفت.
رآکتور تحقیقاتی 40 مگاواتی اراک که تاریخ تکمیل آن سال 2011 برآورده شده است، در بهترین شرایط برای تولید پلوتونیوم با کاربرد تسلیحاتی در نظر گرفته خواهد شد. برای جداسازی پلوتونیوم از سوخت پایه رآکتور، ایران به دانش فنی فرآوری مجدد و ابزارهای ویژه نظیر بازوهای قابل کنترل نیاز دارد که اکنون فاقد آن است ولی البته قابل تهیه از خارج هستند.
تحریم هایی که شناورها و حمل و نقل هوایی ایران را هدف گرفته اند، مانع از خرید این تجهیزات می شوند. این تحریم ها، ایران را مجبور به استفاده از کشتی های حامل پرچم کشورهای دیگر و هواپیماهای خارجی می کند. هرگونه تلاش برای انتقال غیرقانونی کالاها از طریق کشتی های خارجی، آنها را در برابر مجازات های قوانین بین المللی آسیب پذیرتر خواهد کرد. درحالیکه احتمال کمی دارد که کشتی های ایرانی با درخواست کمتری برای بازرسی و نظارت روبرو شوند، اما کشتی ها و هواپیماهای باربری خارجی وظیفه دارند به این درخواست ها پاسخ مثبت دهند.
ایران هنوز سلاح هسته ای در اختیار ندارد و هنوز تا تبدیل شدن به یک تهدید هسته ای و تصمیم گیری برای عبور از خطوط قرمز فاصله دارد. اورانیوم غنی شده ایران در صورت غنی سازی بیشتر، برای تولید دو سلاح هسته ای کافی خواهد بود. از نظر تئوری، این عملیات می تواند تحت شرایط مناسب ظرف چند هفته کامل شود. اما این بدترین حالت ممکن است و معنای آن خروج از پیمان منع اشاعه جنگ افزار هسته ای و دستیابی سریع به اورانیوم با خلوص بالاست.
برای این منظور، تنها یکی از آبشارهای دستگاه 164 نیاز به برنامه زیری مجدد دارد و بقیه می توانند به کار معمول خود ادامه داده و اورانیوم با درجه خلوص بالا تولید کنند. اکنون که ایران تجربه تولید اورانیوم با درجه خلوص 20 درصد را بدست آورده است، تولید اورانیوم با درجه خلوص بالاتر کمتر دشوار خواهد بود.
با همه این اوصاف، ایران هنوز باید بر چالش های بوجود آمده از سوی نهادهای اطلاعاتی غرب که می تواند برنامه این کشور را برای تولید اورانیوم با درجه خلوص تسلیحاتی تا یکسال به تعویق بیاندازد، غلبه کند. ایران باید با آلودگی فلزی ابزارها که می تواند با بالارفتن درجه غنی سازی تشدید شود و منجر به از کار افتادن دستگاه ها شود نیز مقابله کند. تحریم ها نیز مانع جایگزینی سریع و آسان قطعات شده اند و زمان را برای تکمیل برنامه تسلیحاتی به درازا خواهند کشاند.
برای حل این بحران و کم کردن احتمال پیشرفت فوق العاده ایران در این سناریو، آن هم بدون متوسل شدن به جنگ، هنوز تحریم ها یک ابزار سیاسی کلیدی محسوب می شوند.
منبع: گاردین- 14 سپتامبر
