گفت و گو با پیام دهکردی و نغمه ثمینی
ادای دین به متولدین دهه شصت
ستاره پسیانی، خاطره حاتمی، آیه کیانپور، ضیا ساداتی، سارا بهرامی، نازگل نادریان و پگاه آهنگرانی درنمایش متولد1361”به ایفای نقش پرداخته اند. درنشست خبری این نمایش از نویسنده و کارگردان اثر درباره علت های انتخاب این بازیگران و چگونگی تولید این نمایش پرسیده ایم… دهکردی بر این باور است که بچه های دهه شصت به دلیل تجربه ی جنگ و نابسامانی های اجتماعی در آغاز راه زندگی پخته تر از سن و سالشان به نظر می آیند… شرح این گفت و گو را در ادامه از پی بگیرید…
آقای دهکردی، پس از آشنایی مخاطبین با شما به عنوان بازیگر، حالا درنخستین تجربه کارگردانی تان به سراغ متنی از خانم ثمینی رفته ا ید و دغدغه اتان در مورد بچه های دهه 60. کمی برایمان از این شکل کار بگویید.
دهکردی: باید پذیرفت که کار کردن در عرصه تئاتر، بسیار مشکل است؛ ولی تمام این سختی‌ها دال بر تلخی کار نیست، بلکه کاری پر زایش و دوست داشتنی را برایم ترسیم کرد. کارگردانی، شعر و عکاسی ناشی از عشق درونی من است که هر وقت نیاز به انجام آن را ببینم بدان می پردازم. دنیای کارگردانی با بازیگری متفاوت است و کارگردانی برایم یک دغدغه نیست. در بارهی قسمت بعدی سوالتان هم باید بگویم که آنچه که مربوط به دهه 60 بوده بسیار جسته و گریخته عنوان شده بنابراین احساس کردم این دینی است که باید آن را ادا کنم. یک سال و نیم پیش به همراه نغمه ثمینی نویسنده اثر، پروسه تولید آغاز شد و این روند تولید را که آرام و پر اوج و فرود بود، طی کردیم تا به مرحله اجرایی رسیدیم و طی آزمون و خطا به شیوه اجرایی و مرحله‌ای رسیدیم که نتیجه‌اش را به امروز می بینید.
قهرمان های نمایش شما از میان دختران انتخاب شده اند. چرا؟
دهکردی:می‌توانست شخصیت اول این کار پسر باشد؛ ولی با توجه به اینکه نویسنده یک بانو است خروجی‌اش هم به این سمت بوده است. در عین حال در روند داستان خواهید دید که این شخصیت به گونه‌ای است که پسران دهه 60 را نیز در برمی‌گیرد.
عنوان نمایش را هم بر اساس موضوعیت ومحتوای اجرا انتخاب کرده اید.
دهکردی: بله.در واقع زمان آغاز نمایش در سال 1361 است و ما از سال 1361 شاهد زندگی این دختر که نوانام دارد، هستیم. درباره نسل دهه 60 نزدیک به 7 ماه مطالعه کردم و با توجه سال‌ها تدریسی که برای این گروه سنی داشتم به این نتیجه رسیدم که بچه های متولد 60 تا 65 یک دنیا و از 65 به بعد یک دنیای دیگر را سپری کرده‌اند. با توجه به شرایط دراماتیک و وقایع مهمی که در دهه 60 اتفاق می‌افتد، تصمیم گرفتیم عنوان نمایش را “متولد سال 1361” انتخاب کنیم. من معتقدم نسل دهه 60 متعلق به‌زمان جنگ است و به‌همین دلیل حالتی معلق دارد و در زندگی به‌همین دلیل همیشه با ترس‌ها و ناشناخته‌ها محدود شده است. سیطره سوال‌های بی‌جواب، این نسل را در باریکه راهی قرار داده و با توجه به این شرایط تنهایی و بی‌ارتباطی، صحنه و ساختار اجرایی شکلی مختص به‌این نسل می‌توانست باشد. شاید اگر می‌خواستم نسل دهه 50 را نشان دهم این شکل تغییر می‌کرد. به‌همین دلیل من از امکان‌هایی مثل عمق و پرسپکتیو و خیلی چیزهای دیگر به دلیل تحلیل موقعیت این نسل استفاده نکردم تا به‌شکل درستی در اجرایی کردن آن برسم.
همکاریتان با خانم ثمینی چگونه شکل گرفت؟
دهکردی: بزرگ‌ترین دلیل کار مشترک این بود که من و نغمه ثمینی فصل مشترک و دیالوگ‌های مشترک زیادی بین هم داشته‌ایم که بخشی از آن بر می‌گردد به‌سال‌ها همکاری مشترکی که ما در حوزه تئاتر با هم داشته‌ایم. از طرف دیگر نغمه ثمینی دغدغه‌های اجتماعی شدیدی دارد اما نمایشنامه اجتماعی به‌معنای اینکه حرفش را صریح و بی‌پرده بزند نمی‌نویسد، بلکه دغدغه‌هایش را همراه با استعاره و شاعرانگی می‌گوید و این خیلی نزدیک به‌جنس نگاه من است. از سوی دیگر وقتی خواستم به‌این نسل بپردازم نمونه مثالی موجود در ذهنم، دختر بود چراکه از نگاه من نه اینکه مردان موقعیت دشواری نداشتند اما زنان متولد دهه 60 موقعیت به‌شدت دراماتیک‌تری دارند. برای همین بهتر آن بود که نویسنده‌ای این کار را می‌نوشت که علاوه بر اینکه فرزند زمانه خود باشد و دغدغه آسیب‌های اجتماعی را داشته باشد، خود به‌واسطه تدریس با این نسل دمخور بوده و آنها را بشناسد و در کنار همه اینها و مهمتر از همه، زن باشد.
خانم ثمینی، آیا هنگام نگارش اثر به جنس بازی و فیزیک بازیگران هم فکر می کنید؟
ثمینی: بله. زمانی که قرار بود نگارش متن آغاز شود به برخی بازیگران هنگام نوشتن فکر کرده بودم که آنها هم به گروه پیوستند. هر بار که اثر را بازنویسی می‌کردم از آنجایی که بازیگرش برایم مشخص بود، سعی می‌کردم براساس همان بازیگر و احساس و روان و حالت‌هایی که دارد متن را بازنویسی کنم.
به عنوان کارگردان این اجرا وبه طور مشخص چه مسائلی را مد نظر قرار داشتید؟
دهکردی: درباره خاطرات کودکی متولدین دهه 60، بارزترین و جدی‌ترین خصلتی که در این سال‌ها داشتند و همچنین اشیاء و خوراکی‌هایی که در آن مقطع وجود داشت، مطالعه کردم و از دل این 7 ماه به چند آیتم مشترک در همه جوانان دختر و پسر دهه 60 برخوردم و در نهایت نیز به یک بخش که جدی‌ترین آیتم نسل این دهه است، رسیدم. واکنش پسران دهه 60 را با دیدن نمایش بررسی کردم و دیدم که آنان نیز موارد را می‌فهمد و بهت‌زده بودند و می‌گفتند که در واقع همه اینها درست است و مربوط به ما هم می‌شود. جنگ و دنیای پیرامون قطعاً بر روی جنین به صورت غیرمستقیم تأثیر می‌‌گذارد و این تأثیرات ناشناخته است. خاطرات پنهان و عریانی وجود دارد که بچه‌های نسل دهه 60 با آن مواجهند.
من به همراه نغمه ثمینی متوجه شدیم که نسل دهه 60 در سن 15 سالگی شرایطی را تجربه کرده که در شرایط مطلوب یک فرد 23 یا 24 ساله به نظر می‌آید. همچنین وقتی که این نسل را با خودم مقایسه می‌کنم، می‌بینم آنان از نظر پختگی شبیه به یک فرد 40 ساله هستند.
درروند بازنویسی متن از داده های بازیگران تا چه اندازه استفاده می کنید؟
ثمینی: بازیگران صنعت‌های زنده نمایشنامه بودند و چون خودشان متولد دهه 60 بودند تا آنجایی که می‌توانستم سعی کردم از نظراتی که ارائه می‌دادند استفاده کنم و تلاش کردم تا آنجایی که می‌شود نقش را به خود بازیگر نزدیک و نزدیک‌تر کنم.
این برداشت من و گروه از متولدین دهه 60 است و نمی‌توانم ادعا کنم که این اثر بزنگاهی برای همه متولدین این دهه است. این نمایش 17 اپیزود دارد و در 6 برهه زمانی رخ می‌دهد. در واقع هر سنی که نوا از سر می‌گذراند، یک برهه مهم است.
قرار بود برای مخاطبان متولد 61 تسهیلاتی را قائل شوید اما این اتفاق نیفتاد. چرا؟
دهکردی:در ابتدا قصدم بر این بود که اشخاصی که متولد سال 1361 هستند، بتوانند به صورت رایگان از کار دیدن کنند ولی بعد از خود پرسیدم سپس تکلیف کل دهه 60 چه می‌شود؟ بنابراین تصمیمم در این باره عوض شد. البته دانشجویان می‌توانند با تخفیف ویژه، بلیت نمایش را تهیه کنند. در واقع با این نمایش می‌خواستم دینم را ادا کنم و به احترام این نسل بایستم. نسلی که وقتی به آن نگاه می‌کنم واقعاً افتخار می‌کنم؛ بنابراین تنها برای متولدین 61 تخفیف قائل نشدم.
اگر امکانات فراهم بود، قیمت بلیت را 2000 تومان می‌گذاشتم و شرایط را به گونه‌ای فراهم می‌کردم که نسل دهه 60 بتوانند به صورت رایگان کار را تماشا کنند. البته نمایش متولد سال 1361 بزرگ‌ترین هدیه برای دهه 60 است. یک سال و نیم است که با متولد 1361 دائم الذکر شده‌ام و فکر می‌کنم این اثر هدیه‌ای باشد برای همه متولدین دهه 60.
اجرای نمایش شما در تماشاخانه ایرانشهر است.آیا علت این موضوع حضور بازیگران چهره و استقبال مردم از تئاتر خصوصی است؟
دهکردی:خیر. واقعیت این است که به خاطر شرایط اجرایی و نیاز صحنه‌ای که این اثر داشت، تماشاخانه ایرانشهر را انتخاب کردم. زمانی که پروسه تولید آغاز شد با “مجید جوزانی” مدیر تماشاخانه ایرانشهر صحبت کردم و او استقبال کرد. در کل شرایط ایرانشهر را بسیار خوب دیدم.
درباره انتخاب بازیگران بگویید.
دهکردی:برای من مهمترین مسأله انتخاب بازیگران بود. برخی بازیگران از همان ابتدا قرار بود در کار حضور داشته باشند و برخی دیگر در حین کار به ما پیوستند. اما مهم این است که همه بازیگران نمایش، متولد دهه 60 هستند. 7 ماه طول کشید که گروه کامل شود چون از نظر فیزیک و چهره، صدا و نوع بازی‌ها انتخاب بازیگران کار بسیار دشواری بود.
هم‌اکنون که حاصل کار را نگاه می‌کنم، می‌بینم که همه این حجم سختی‌ها می‌ارزید. یک پروسه استثنایی در کار اتفاق افتاد و ثمینی متن را براساس بازیگران به نگارش درآورد. اولین چیزی که مخاطب با آن روبرو می‌شود، چهره است و همین انتخاب را دشوار می‌کرد.
تا چه اندازه با تئاتر خصوصی درایران موافق هستید؟
دهکردی:بهترین و جدی‌ترین راهی که مسیر تئاتر ما را به سمت روشنایی می‌برد، حرکت به سمت تئاتر خصوصی است. ما هم برای این کار تا آنجایی که توانستیم اطلاع‌رسانی کرده‌ایم ولی ایده‌ها و کارهای ویژه‌ای که درباره تبلیغات می‌خواستیم، محقق نشد.
با توجه به نشانه ها و اطلاعاتی که از متن به مخاطب منتقل می شود به نظر می رسید که این متن در ادامه نمایش نامه دیگر شما “خانه است” به نگارش درآمده است.موافقید؟
ثمینی متولد سال 1361” با کارهای قبلی‌ام بسیار متفاوت است. نمی‌توانم بگویم این اثر تکرار “خانه است” ولی برای من ادامه مسیری است که از آنجا شروع کرده‌ام. داستان اصلی حول محور آوا می‌گذرد و اتفاقات بیرونی در واقع پس‌زمینه کار هستند.