می خواهم در اصفهان دفن شوم

فریبا امینی
فریبا امینی

» مصاحبه با ریچارد فرای، ایرانشناس آمریکایی

richarnelsonfray.jpg

ریچارد نلسون فرای استاد بازنشته دانشگاه هاروارد است. دکتر فرای زندگینامه اش را با عنوان “ایران بزرگ: اودیسه قرن ‏بیستم” نوشته است که در سال 2005 منتشر شد. او، در سن 89 سالگی، همچنان عاشق ایران یا - همانطور که دهخدا ‏خطابش می کرد - “ایراندوست” است. وی تاکید دارد که ایران اولین قانون غیر مذهبی را در تاریخ تدوین کرده است و ‏خاطرنشان می کند که قوانین ایرانی بعدها توسط رومی ها کپی شده اند. فرای معتقد است ایران در آینده به یک قدرت ‏فرهنگی در سطح جهان تبدیل شده و به تمدن جهان کمک خواهد کرد. مصاحبه با وی را می خوانید. ‏


‎ ‎کی و چطور برای اولین بار به ایران علاقه مند شدید؟‎ ‎

زمانی که به دبیرستان می رفتم، کتابی درباره تیمور لنگ خواندم و به آسیای میانه علاقه مند شدم. در سال 1938، در تنها ‏سمینار مطالعات اسلامی در دانشگاه پرینستون آمریکا، شرکت کردم. دانستن این که ایران بزرگ منشا دو زبان و فرهنگ ‏ایرانی و ترکی است در من انقلابی ایجاد کرد و من دریافتم که میراث ترک بخشی از ایران بزرگ بوده است و همانطور که ‏محمود کاشغرلی در دیوان لغت ترک نوشته است که “کلاه بی سر مثل ترک بی تاجیک است”، ترکیه و ایران مکمل و ‏متعلق به یکدیگرند. من در سال 1941 بار دیگر به پرینستون باز گشتم و زبان فارسی را نزد “محمت سمسار” که تبریزی ‏بود، یاد گرفتم. من بعدها یکی از طرفداران پرو پا قرص دکتر مصدق شدم و به شدت به سیاست آمریکا در ایران مخالف ‏بودم. من لقب “ایران دوست” را از دهخدا که با دوست مصدق بود، گرفتم و بعد از سقوط مصدق سال ها از رفتن به ایران ‏خودداری کردم.‏

‎ ‎شما تقریبا همه عمرتان درباره ایران مطالعه کرده اید، احساس شما نسبت به این کشور و مردمانش ‏چیست؟‎ ‎

من از کلمه “پرشیا” به جای ایران بزرگ استفاده می کنم تا مردم بدانند که پرشیا هم مثل چین تمدن بزرگی بود که از ‏مجارستان تا چین کشیده شده بود. فرهنگ و تمدن ایران در گذشته عالی بود و در آینده هم همینطور خواهد بود، مهمان ‏نوازی و نگاه پراگماتیک به زندگی از مشخصه های پرشیاست. سرزمینی است با تنوع زیاد و تفکری که همیشه احساسات ‏بر آن غلبه می کند.‏


‎ ‎سی سال از انقلاب گذشته است. به نظر شما اوضاع چطور تغییر کرده؟‎ ‎

ایران همواره در حال تغییر است و این ربطی به حکومت آن ندارد… ایران هم مثل چین جمعیت زیادی دارد و این باعث ‏ایجاد مشکلات بزرگ می شود و مردم همیشه مهم تر از حکومت ها بوده اند و ایران بزودی در مبارزه جهانی با گرمایش ‏زمین و چنین موضوعاتی همراه [با دنیا] می شود. عواملی چون اطرافیان شاه و ساواک و افراط آنها باعث انقلاب شدند و ‏احتمالا این موضوع هم اجتناب ناپذیر بود که حکومت ایران بجای سلطنت مطلقه، جمهوری شود. مردم فراموش کرده اند ‏که بعد از جنگ جهانی دوم تا سال 1953 در ایران دموکراسی وجود داشت و من خوشحالم که شاهد آن دوران بودم.‏


‎ ‎شما با یک آشوری ایرانی که یک استاد شناخته شده هم هست ازدواج کرده اید. این چطور تجربه ای برای شما ‏بود؟‎ ‎

ادن همسرم اهل ارومیه است و بی نهایت به من کمک کرده، بخصوص اینکه توجه من رابه وضعیت اقلیت های ایران جلب ‏کرد…‏


‎ ‎ایران سرزمین اقوام و اقلیت های مذهبی زیاد است. آیا شما فکر می کنید با آنها خوش رفتاری می شود؟‎ ‎‎ ‎

ایران هنوز نگران اقلیت های مذهبی خود است و این باید متوقف بشود. باید جلوی مسایلی چون اعدام بهائیان گرفته شود. ‏در ایران، درست مثل زمان های دور، مذهب بر همه چیز حکومت می کند. آنچه مهم است تعصب مذهبی نیست اما اگر ‏تعصبی هم معنی داشته باشد درباره ایران است. مسیحیان، مسلمانان، یهودیان و زرتشتیان وقتی پای تهدیدی مثل تغییر نام ‏خلیج فارس به خلیج عربی مواجه می شوند، با فرهنگ و زبان فارسی شان با این تهدید مبارزه می کنند. امیدوارم بعنوان ‏مثال در آینده یک ارمنی بتواند بعنوان مسلمانان ارومیه در مجلس حضور پیدا کند یا یک مسلمان نماینده ارامنه ارومیه در ‏مجلس باشد. هر چه باشد در ایران از نزاع های مذهبی که در پاکستان و عراق و سایر کشور ها وجود دارد، خبری نیست. ‏بلوچ ها و کرد ها و سایر اقوام باید مجاز باشند تا به روش خودشان عمل کنند اما زبان فارسی و فرهنگ ایرانی را هم در ‏اولویت قرار بدهند. با اقلیت های مذهبی باید به درستی رفتار شود.‏


‎ ‎شما گفته اید که دلتان می خواهد در اصفهان به خاک سپرده شوید. چرا ؟‎ ‎

پاسخش کاملا مشخص است، من همیشه عاشق ایران بوده ام. امیدوار بودم در شیراز یا دوشنبه به خاک سپرده شوم اما ‏دوستان ایرانی ام من را تشویق کردند تا آرامگاه آرتور پوپ در ساحل زاینده رود را انتخاب کنم. به همین دلیل این تصمیم ‏را گرفتم.‏


‎ ‎چه چیزی در این سرزمین هست که طی سال ها غربی ها را مجذوب خودش کرده است؟‎ ‎

ایران هم از سوی خارجی ها و هم از سوی خود ایرانی ها مورد بی مهری قرار گرفته است. بعنوان مثال ایران باستان ‏اولین قانون غیر مذهبی را در تاریخ تدوین کرده است. هخامنشیان “داد” یا همان عدالت را ابداع کردند که همه امپراطوری ‏را دربر می گرفت. به این موضوع در کتاب عذرا در کتاب مقدس به زیبایی اشاره شده است. در طول تاریخ ایران همیشه ‏به دولت ها و مذاهب مختلف تقسیم شده است. در قابوسنامه، سیاست نامه و کتاب های زیاد دیگری به این مساله اشاره شده ‏است. قوانین ایران بعدها توسط رومی ها کپی شد. ایران فقط در دوران خلافت تغییر پیدا کرد یعنی زمانی که نهاد دین و ‏قدرت ادغام شدند. نکته دیگر اینکه ایرانیان خالق دوران طلایی اسلامی هستند. ایران، اسلام را یک دین بین المللی و ‏فرهنگی کرد که بر مبنای زبانی به غیر از عربی بنا شده بود. ‏


‎ ‎به عقیده شما ایران به سمت این می رود که به کشوری پرقدرت تبدیل بشود و غرب باید از این دورنما ‏بترسد؟‎ ‎

ایران دارد وارد دنیای جهانی می شود و بار دیگر بدل به یک قدرت فرهنگی می شود و به فرهنگ و تمدن جهان کمک ‏خواهد کرد و مسلما غرب نباید از این موضوع بترسد. همه ما در یک کشتی نشسته ایم و باید برای نجات همه جهان و نه ‏فقط غرب تلاش کنیم.‏


‎ ‎پیام شما به کسانی که قصد دارند تاریخ، فرهنگ و سیاست ایران را مطالعه کنند، چیست؟‎ ‎

دانشجویان مسلما باید درباره گذشته و حال و فرهنگ و شعر، فرش و هر چیزی که باعث اهمیت ایران شده است، مطالعه ‏بکنند. این همان کاری است که غیر از ایرانیان، بسیاری از یهودیان اسرائیل و لس آنجلس، ارامنه و سایر کسانی که ارزش ‏فرهنگ ایران را به خاطر خدمات فرهنگی که به جهان کرده است می دانند، انجام می دهند. آنها باید زبان فارسی را یاد ‏بگیرند و در مورد اقلیت های قومی و فرهنگ غنی ایران که از بسیاری از جهات شبیه به چین است، بیاموزند.‏


‎ ‎آرزو دارید چه اتفاقی در این سرزمین پیچیده بیفتد؟‎ ‎

من امیدوارم که “ داد گستری” در کنار “دین گستری” قرار بگیرد و هیچ مناقشه ای در ایران بزرگ و متنوع اتفاق نیفتد و ‏تعامل و منطق همواره جای احساسات ایرانیان را در مواجه با سایر کشور های دنیا بگیرد.‏