تریش کرافورد
زندانیان از صحبت با یکدیگر منع شده بودند، بنابراین زنان در زندان اوین برای ارتباط با هم از کدهای مانند مورس استفاده می کردند.
آنها به دیوار سلول می زدند و با استفاده از آینه برای منعکس کردن نور خورشید که از پنجره های میله دار عبور می کرد، برای رساندن پیام همبستگی به خواهران زندانی شان استفاده می کردند.
آناهیتا رحمانی 53 ساله یکی از آن زنان بود. رحمانی به دلیل فعالیت های سیاسی در سال 1982 دستگیر شد و به مدت هشت سال در زندان به سر برد. همسر او در حالی در زندان درگذشت، که وی نیز پشت میله های زندان بود.
رحمانی که اکنون به عنوان یک مشاور اجتماعی در تورنتو مشغول به کار است، آن صحنه ها را در قالب قطعات هنری بازآفرینی کرده است و این بخشی از پروژه ای از کلمات، رنگ و حرکت است که ده ها هنرمند سابقاً زندانی از ایران و ترکیه را در بر می گیرد.
نمایشگاهی از آثار آنها تحت عنوان “شیرهای مقاومت: هنر زندان از خاورمیانه” در ماه آوریل در گالری بیت زیتون برپا خواهد شد.
در کارهای رحمانی که از قطعات کنار هم قرار داده شده پلاستیکی ساخته شده، اشکال تیره در مقابل جوخه های آتش به خط شده اند تا شلاق بخورند. در یک اثر دیگر، یک گیاه سبز دیده می شود که از یک پسته جوانه می زند؛ گیاهی که یک زندانی آن را پرورش می دهد. رحمانی که هشت سال پیش وارد کانادا شد می گوید، در دل تاریکی، امید هست.
رحمانی گفت استفاده از کدهای مورس نوعی نافرمانی بود. وی گفت ما اجازه صحبت کردن نداشتیم و “باید به فرامین گوش می کردیم. اما راهی برای برقراری ارتباط پیدا کردیم.”
این پروژه توسط شهرزاد مجاب، استاد 55 ساله مطالعات زنان در مؤسسه مطالعات آموزشی دانشگاه تورنتو و به عنوان بخشی از تحقیقات او در خصوص تأثیر خشونت و جنگ بر زنان و یادگیری، ابداع شد. مجاب از چهار سال پیش به استفاده از هنر، از رقص گرفته تا آواز و نقاشی، برای کمک به زنانی استفاده کرد که با عوارض دوران زندان دست به گریبان هستند.
مجاب که در سال 1986 به همراه همسر و کودک کوچکش از ایران گریخت، می خواست به زندانیان سیاسی شیوه ای برای ابراز احساسات خود ببخشد؛ آن هم در حالیکه از فقدان کلمات رنج می برند و یا استفاده از کلمات را بسیار دردآور می بینند.
مجاب درباره برنامه ای که برای تحت پوشش قرار دادن همسران و پدران شرکت کننده ایجاد شده است، گفت: “یک ابزار دیگر می تواند برای ابراز خشونت مورد استفاده قرار بگیرد. این ابراز درد و رنج و در عین حال نشان دهنده مقاومت است.”
رامین جهانبگلو در سال 2006 و پس از بازگشت به ایران از کانادا زندانی شد. او 125 روز را در زندان انفرادی به سر برد و تحت شکنجه های روحی قرار گرفت. همسر وی آذین معالج نیز با نوزاد تازه متولد شده روبرو بود و نگران سرنوشت همسرش بود و رنج بیشتری می کشید.
جهانبگلو با اشاره به آثار چند رسانه ای همسرش که زندانی شدن وی، کنار آمدن با زندگی در کانادا و امید آنها برای آینده را به نمایش می گذارند، گفت: “همسرش تحت فشار بیشتری قرار گرفت.” دستان و آینه ها نشانگر سرنوشت در آثار او هستند. معالج از یک آینه خرد شده برای نمایش امروز استفاده کرده و آینه ای سالم و محاط شده با رنگ های روشن را برای نمایش فردا انتخاب کرده است.
جهانبگلو استاد علوم سیاسی در دانشگاه تورنتو می گوید: “هنر، این ظلم و رنج را ابراز می کند و در عین حال آن را التیام می بخشد.”
مجاب که تحقیق وی شامل جنبه های ضد نژادپرستی، حقوق زنان و تأثیرات خشونت می شود، این برنامه را از پنج سال پیش و با جمع کردن زندانیان سیاسی برای ثبت تجربیات آنها و کمک به سایر کسانی که در موقعیت های مشابه قرار داشتند، آغاز کرد. هنر به یک شیوه طبیعی جهت ابراز احساسات آنها تبدیل شد و در ژوئن 2010 نیز یک نمایش و رقص برگزار شد.
منبع: استار- 14 مارس
