قدرت‌های جهانی و ایران به مذاکرات هسته‌ای باز گشته‌اند، مذاکراتی که می‌تواند سرنوشت‌ساز باشد.
مذاکره‌کنندگان پس از تقریبا ده سال تلاش امیدوارند تا سه‌شنبه به توافق نهایی دست یابند و طی آن بتوانند فعالیت‌های هسته‌ای ایران را در عوض بازگرداندن ده‌ها میلیارد دلار به اقتصاد ایران از طریق لغو تحریم‌ها، کاهش دهند. مهلت قرار داده شده چندان جدی نیست و اگر مذاکره کنندگان بتوانند تا چند هفته آینده به توافق دست یابند، آن را یک موفقیت خواهند خواند.
اما هنوز موانعی پیش روست.
ایران می‌گوید اجازه بازرسی از سایت‌های نظامی و مصاحبه با دانشمندان خود را نخواهد داد. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران گفته است خواستار لغو تمام تحریم‌ها پیش از امضای توافق است. شش قدرت جهانی باید بین خود و پس از آن با ایران در مورد لغو زمان‌بندی شده تحریم‌ها به توافق برسند.
در همین حال اسرائیل تهدید کرده که مراکز هسته‌ای ایران را مورد حمله هوایی قرار خواهد داد و عربستان سعودی نیز گفته است برنامه هسته‌ای خود را دنبال خواهد کرد.
در زیر نگاهی اجمالی به موانع پیش روی توافق می‌اندازیم:
غنیسازی : مذاکره‌کنندگان برای کاهش تهدید برنامه هسته‌ای ایران سعی دارند تعداد سانتریفیوژهای نصب‌شده این کشور را به کمی بیش از ۶۰۰۰ محدود کنند. از این تعداد ۵۰۰۰ عدد می‌تواند فعال باشد. اورانیوم می‌تواند برای تولید انرژی و مقاصد پزشکی و علمی مورد استفاده قرار بگیرد. اما همچنین می‌تواند به مواد لازم برای کلاهک هسته‌ای تبدیل شود. این توافق قصد دارد محدودیت‌هایی وضع کند تا غنیسازی ایران همواره زیر درجه خلوص لازم برای تولید سلاح قرار داشته باشد و همچنین از ایران می‌خواهد تا ذخیره اورانیوم غنی‌شده خود را تا ۱۵ سال محدود نگه دارد.
تجهیزات زیرزمینی غنیسازی : محدودیت‌ها در مورد تجهیزات غنیسازی زیرزمینی فوردو شدیدتر است. ایران تا 15 سال نمی‌تواند در این مرکز به غنیسازی اورانیوم یا تحقیقات مربوط به اورانیوم بپردازد. سانتریفیوژهای فوردو باید برای مقاصدی مورد استفاده قرار گیرد که امکان تبدیل به بمب را نداشته باشد.
زمان گریز : توافق هسته‌ای قصد دارد زمان لازم برای تولید مقدار کافی از اورانیوم غنی‌شده جهت ساخت سلاح هسته‌ای را افزایش دهد. زمان گریز ایران در حال حاضر دو یا سه ماه است. آمریکا می‌گوید در ده سال اول این زمان باید به یکسال افزایش یابد.
پلوتونیوم : ایران می‌بایست راکتور آب سنگین خود را دوباره طراحی کند تا نتواند برای تولید پلوتونیوم مناسب برای ساخت سلاح مورد استفاده قرار گیرد. هسته اصلی راکتور نابود می شود یا به خارج از کشور فرستاده خواهد شد. ایران تا 15 سال نمی‌تواند راکتور آب سنگین بسازد.
شفافیت : آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای تجهیزات هسته‌ای ایران را مورد نظارت قرار خواهد داد و به کل زنجیره این برنامه دسترسی دارد. ایران باید به آژانس اجازه تحقیق در مورد سایت‌های مشکوک یا ادعاها درباره فعالیت‌های پنهانی هسته‌ای خود را بدهد.
تحریم‌ها : تحریم‌های آمریکا و اروپا پس از راستی‌آزمایی آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای لغو خواهد شد. اگر ایران از توافق تخطی کند تحریم‌ها قابل بازگشت خواهد بود. قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل همزمان با اجرای تعهدات ایران در مورد غنیسازی، فوردو، اراک و موضوعات دیگر لغو می‌شود.
موارد اختلاف
بازرسی‌ها : ایران در مورد سایت‌های نظامی خود سرسختی نشان می‌دهد. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر ایران بازرسی از مراکز نظامی ایران و مصاحبه با دانشمندان این کشور را منع کرده است. مجلس ایران این هفته قانونی را برای منع این نوع دسترسی‌ها تصویب کرد. آمریکا از اصرار خود مبنی بر بازرسی‌های ناگهانی کوتاه آمده، اما می‌گوید توافق می‌بایست به بازرسان اجازه دهد در مدتی زمانی معقول تحقیقات دلخواه خود را انجام دهند.
لغو تحریم‌ها : ایران می‌خواهد تحریم‌ها یکجا برداشته شود. غرب می‌گوید ایران ابتدا باید به تعهداتش عمل کند. غرب همچنین خواستار باقی ماندن تحریم‌های موشکی، حقوق بشری و پرونده‌های تروریسم بر سر جای خود هستند.
بازگشت تحریم‌ها : قدرت‌های غربی باید فرمولی طراحی کنند تا در صورت تخطی ایران از تعهدات هسته‌ای بتوانند تحریم‌ها را به جای خود بازگردانند. روسیه و چین از قبول هرگونه تصمیم که قدرت وتوی آن‌ها در سازمان ملل را تضعیف کنند طفره می‌روند.
تحقیق و توسعه : چارچوب توافق لوزان در مورد سطح تحقیق و توسعه ابهام داشت. آمریکا می‌گوید ایران تا ده سال بصورت محدود می‌تواند به تحقیق و توسعه در مورد سانتریفیوژها بپردازد و پس از ۱۰ سال می‌تواند طبق برنامه تحقیق و توسعه‌ای که به آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای ارائه می‌دهد فعالیت کند. آقای خامنه‌ای گفته است ایران محدودیت‌های ده ساله را نخواهد پذیرفت و آن را زیاده‌خواهی عنوان کرده است.
چالش‌های سیاسی
کنگره : سنا می‌تواند اظهارنظر کند، اما رای منفی توافق را ملقی نمی‌کند. اوباما برای تایید توافق چندملیتی که تبدیل به معاهده نشود نیازی به رای مثبت کنگره ندارد. نمایندگان کنگره ۳۰ روز فرصت دارند تا توافق را مورد بررسی قرار دهند و در این مدت اوباما نمی‌تواند تحریم‌های ایران را کاهش دهد. اگر توافق تا ۹ ژوئیه امضا نشود این مدت به ۶۰ روز افزایش خواهد یافت.
تندروهای ایران : وقتی قانون عدم اجازه دسترسی به مراکز نظامی در مجلس ایران تصویب شد عده‌ای شعار مرگ بر آمریکا سر دادند. این افراد با حمایت رهبر ایران توافق را برای عدم وجود هرگونه امتیاز بررسی خواهند کرد. گروه‌هایی هستند که خارج از کنترل دولت قرار دارند، نظیر سپاه پاسداران که می‌توانند در روند توافق تاثیرگذار باشند.
اسرائیل : این کشور از تمام قدرت خود در آمریکا استفاده خواهد کرد تا از تبدیل شدن ایران به کشوری هسته‌ای جلوگیری کند. اسرائیل سال‌هاست که تهدید می‌کند در صورت نزدیک شدن ایران به مرز توانایی ساخت سلاح به این کشور حمله نظامی خواهد کرد.
عربستان سعودی : سعودی‌ها نیز می‌گویند برای حفظ امنیت خود دست به هر کاری خواهند زد. عربستان به همراه پادشاهی‌های سنی دیگر خلیج فارس، به‌ویژه نگران آزاد شدن ۱۰۰ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده ایران است. عربستان می‌گویند این سرمایه می‌تواند برای تقویت نایبان تهران در خاورمیانه مورد استفاده قرار بگیرد. این کشور گفته است در پاسخ به توافق هسته‌ای ایران ممکن است برنامه هسته‌ای خود را شروع کند.
فرانسه : فرانسوی‌ها در مذاکرات موضع سخت‌تری از آمریکا اتخاذ کرده‌اند. آن‌ها در سال ۲۰۱۳ موجب به تعویق افتادن توافق اولیه شدند. مقامات فرانسه می‌گویند توافق کنونی نگرانی‌ها در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران را برطرف نمی‌کند.
منبع: واشنگتن پست - 27 ژوئن 2015
