در ادامه روند اسلامی کردن دانشگاه ها که مورد حمایت رهبر جمهوری اسلامی و دولت است، آیت الله مصباح یزدی خبر داد موسسه زیر نظر وی برای این تاسیس شد که در ایجاد تحول و اسلامی کردن دانشگاهها نقش ایفا کند. این عضو مجلس خبرگان در عین حال “اراده” مسئولان برای برآوردن خواسته های وی درجهت مذهبی کردن فضای آکادمیک را “ضعیف” دانسته؛آن هم در حالیکه وزارت علوم به تازگی از تغییر نزدیک به 400 سرفصل درسی علوم انسانی خبر داده است.
“دانشگاهیان ما می‌توانند عهده‌دار تحول در علوم انسانی شوند؟” این پرسشی است که آیت الله مصباح یزدی آن را در “همایش مبانی فلسفی علوم انسانی” مطرح کرده و خود نیز بدان پاسخ “منفی” داده است. این عضو مجلس خبرگان گفته: “اگر ما قدری با واقعیت‌های دانشگاهها آشنا باشیم درمی‌یابیم که پاسخ منفی است و آنها نمی‌توانند از عهده این کار برآیند.”
به باور آیت الله مصباح یزدی از آن جا که دانشگاهیان معلومات و دانش خود را از دانشگاه های غرب فرا گرفته اند، نمی توانند تحولی در علوم انسانی ایجاد کنند. تحول دلخواه رئیس موسسه امام خمینی، “اسلامی” شدن کامل دانشگاه هاست وبه عقیده او این کار با علومی که دستاورد غرب است ممکن نیست و نمی توان به این ترتیب به علوم انسانی “سمت و سوی الهی” داد.
اوالبته پیشتر تعاریف تند تری از اساتید علوم انسانی ارائه داده بود. برای نمونه بهار سال گذشته وی صراحتا اساتید علوم انسانی در کشور را “فاسد” خوانده و گفته بود “بسیاری از کسانی که در فتنه‌ها نقش کلیدی داشتند، از تربیت‌شدگان همین اساتید فاسد دانشکده های حقوق و علوم سیاسی بودند.”
ده ماه پیش نیز زمانی که خواستار تهیه “نقشه ای اجرایی” برای اسلامی کردن علوم انسانی در دانشگاه ها شده بود همزمان در انتقاد از کند شدن روند اسلامی کردن شدن دانشگاه ها، پیکان حملات را به سوی اساتید گرفته بود تا بگوید: “متأسفانه بسیاری از اساتید دانشگاهی به مسأله بازسازی علوم انسانی اعتقادی ندارند و یا آن را در دسته مسائل درجه دوم قرار می‌دهند.”
حالا وی افرادی را واجد صلاحیت برای ایجاد تغییرات می داند که همزمان با “اسلام و علوم انسانی” آشنا باشند. البته شرط دیگری نیز در کار است؛ آن ها “باید ضرورت ایجاد آن تحول را باور داشته باشند.”
سخنرانی اخیر آیت الله مصباح یزدی در همایش علوم انسانی مشخص می کند وی قصد دارد شاگردان خود در موسسه امام خمینی را مسئول تحول در فضای آکادمیک کشور کند؛ جایی که وی برای “ثبت در تاریخ”، خبر می دهد: “اصلا تأسیس این مؤسسه (مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی) برای همین منظور بود؛ این مؤسسه تأسیس شد تا فضلای حوزه با علوم انسانی آشنا شوند و با اشراف بر مبانی علوم انسانی، بتوانند در آینده برای ایجاد تحول و اسلامی کردن دانشگاهها نقش ایفا کنند.”
به این ترتیب آیت الله مصباح یزدی قصد دارد محصولی را درو کند که بذر آن را چهار سال پیش در دیدار با محمد مهدی زاهدی، ریخته بود. در آن دیدار وی از وزیر علوم دولت نهم قول گرفت تا تغییرات در علوم انسانی را کلید زند. زاهدی هم در جواب از برنامه ریزی برای 5 سال آینده خبر داده و اظهار امیدواری کرده بود: “با برنامه ریزی های منسجم به جایی برسیم که هنگام ورود به دانشگاه حس کنیم به یک دانشگاه اسلامی قدم گذاشته ایم.”
تاسف برای اراده ضعیف مسئولان
مصباح یزدی در سخنرانی تازه خود تحت عنوان “ بایسته‌های اسلامی‌سازی علوم انسانی”، مشخصا از تلاش های مسئولان دولت و دانشگاه ها در راستای “اسلامی” کردن دانشگاه ها گلایه کرده و گفته است: “ با کمال تأسف عرض می‌کنم که اراده مسئولان برای ایجاد این تحول و پیگیری آن ضعیف است و آنها با تمام توان برای ایجاد آن اقدام نکرده‌اند. بااین‌حال، تکلیف از عهده کسانی که احساس مسئولیت می‌کنند برداشته نمی‌شود.”
تحلیل گران می گویند در حالی که دولت محمود احمدی نژاد کوشش کرده است با اجرایی کردن طرح هایی همچون جداسازی کلاس های دانشجویان دختر و پسر، اسلامی کردن واحد های درسی، حذف واحد های درسی علوم انسانی، حذف برخی رشته های علوم انسانی، و حتی اسلامی کردن سئوال های کنکور کارشناسی ارشد در برخی رشته ها، آرای آیت الله مصباح یزدی را عملیاتی کند، ابراز تاسف از عملکرد “ضعیف” مسئولان انعکاسی از حد بالای توقع این عضو مجلس خبرگان برای زیر و زبر کردن فضای آکادمیک کشورست.
پیش از این معاون فرهنگی و اجتماعی وزیر علوم در یک کنفرانس مطبوعاتی، اسلامی کردن دانشگاه ها را “قانونی” دانسته بود؛ قانونی که به گفته وی از 24 سال پیش مطرح بوده است. غلامرضا خواجه سروری گفته بود روسای دانشگاه های کشور “هفت کار گروه” تشکیل داده اند تا اسلامی کردن را “عملیاتی” کنند. به گفته وی: “وزارت علوم درصدد است که اسلامی‌کردن دانشگاهها را در محتوا و باطن عملی کند اگرچه به ظواهر نیز در این راستا توجه می‌کنیم.”
کامران دانشجو، وزیر علوم، و از اصلی ترین هواداران اسلامی کردن محیط آکادمیک در کشور، نیز معتقد است: “حتی المکان باید از اختلاط بی‌مورد دانشجویان دختر وپسر جلوگیری شود و این سیاستی است که خانواده ها، مجلس، روحانیت وعلاقمندان به نظام، مراجع تقلید بر روی اجرای آن تاکید دارند.”
در تلاشی دیگر دانشگاه علامه طباطبایی نیز در آغاز سال تحصیلی 13 رشته مرتبط با علوم انسانی را از لیست رشته های خود حذف کرد. رشته های جامعه شناسی و روانشناسی از جمله قربانیان سیاست های پالایشی دولت محمود احمدی نژاد بوده اند.
گفتنی است در آخرین مورد از این دست تلاش ها، اواخر آبان خبری منتشر شد که بر اساس آن حسین نادری‌منش معاون آموزشی وزیر علوم اعلام کرده بود تحولات در علوم انسانی همراه با اولویت تغییر در “38 رشته تحصیلی” و “380 ماده درسی” انجام خواهد شد.
بر اساس اعلام وزارت علوم کمیته‌هایی مامور شده اند تا تغییر رشته‌ها ومتون درسی و حتی عنوان دروس را پیگیری کنند.
با این حال آیت الله مصباح یزدی که این تلاش ها و مواضع را ناکافی می داند تاکید کرده است: “اگر ما به این جهاد بزرگ باور داشته باشیم، برای انجام آن کمر همت ببندیم و در راه انجام این وظیفه و رسالت بزرگ حاضر شویم مشکلات و سختی‌ها را به جان بخریم، خداوند ما را یاری می‌کند.”
خدا کمک می کند
سخن گفتن از “کمک خداوند” به افرادی که سودای اسلامیزه کردن دانشگاه ها را دارند، ترجیع بند سخنرانی های آیت الله مصباح یزدی در این خصوص است.اواخر ماه گذشته نیز این عضو مجلس خبرگان در همایش گروه‌های تخصصی تحول در علوم انسانی به حامیان اسلامی شدن دانشگاه ها چنین نویدی داده بود. وی که در شهر قم سخنرانی می کرد گفته بود: “با وجود همه سختی‌ها اگر کسانی اراده جدی در زمینه اسلامی‌سازی علوم داشته باشند می‌توانند علوم انسانی را اسلامی کرده و قدم سنجیده و حساب شده‌ای را بردارند و بدون تردید خداوند آنها را کمک می‌کند.”
گفتنی است تابستان سال گذشته میرحسین موسوی، از رهبران سیاسی جنبش سبز، موضع گیری رهبران جمهوری اسلامی در قبال علوم انسانی را یادآور تجربه حکومت های توتالیتر تمامیت خواه دانسته و گفته بود: “با دیدن حمله سازمان یافته علیه علوم انسانی یاد تجربه بسیار تلخ و هشدار دهنده حکومت شوروی سابق و دیگر حکومت های توتالیتر اروپای شرقی می افتم.”
وی افزوده بود: “از زمان استالین علوم اجتماعی را علومی برآمده از جوامع سرمایه داری و بورژوازی می دانستند و به همین دلیل تدریس آن را جز در مواردی اندک ممنوع کرده بود.”
تاریخ نگاران، سیاست های استالین در سرکوب آزادی های آکادمیک و سانسور را سهمگین ترین سرکوب ها در یک قرن گذشته می دانند.
با این حال آیت الله مصباح در سخنرانی آبان ماه چنان نگران اوضاع علوم انسانی دانشگاه بود که آن را به “آتشی عظیم” تشبیه کرد که “فرهنگ ما ” را تهدید می کند. او برای تغییر دو ویژگی را ضروری دانسته بود: “عزم راسخ و همت بلند.”
وی در سخنرانی اخیر خود که متن کامل آن توسط موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، منتشر شده، نقد علوم انسانی را یک “واجب شرعی” دانسته و گفته است: “آنچه صحیح و مطابق عقل و تجربه هست و در درجه دوم، مطابق با مبانی دینی و فقهی ماست گرد آوریم و سپس سعی کنیم زمینه پذیرش آنها را در دانشگاهها فراهم آوریم.”
انتقاد از سیاست های شورای انقلاب فرهنگی
آیت الله مصباح یزدی در حالی به نقد تجربه شورای انقلاب فرهنگی در سه دهه اخیر پرداخته که بسیاری از منتقدان تصفیه اساتید و دانشجویان منتقد و منقلب شدن فضای آمادمیک ایران به ویژه در اواخر دهه پنجاه و دهه شصت را “مهیب” ترین سیاست فرهنگی در تاریخ معاصر ایران می دانند.اما آیت الله مصباح یزدی در ناکافی شمردن همه آن اقدامات می گوید: “اگر ما کارنامه سی ساله شورای عالی انقلاب فرهنگی را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که در آن، کمتر تصمیمات اساسی گرفته شده و تصمیمات، بیشتر اجرایی و جزیی بوده‌اند.”
وی علت را در “باور نداشتن” مسئولان به آن سیاست ها می بیند و تصریح می کند: “ممکن است با فشار افکار عمومی و مذهبی‌ها و علما در ظاهر همراهی کنند و تصمیمی نیز اتخاذ کنند و فشارها را از سر خود بردارند، اما در عمل و در مقام اجرا همراهی نمی‌کنند و با کارشکنی و عدم اختصاص بودجه تلاش‌ها را نافرجام می‌گذارند.”
توقعات آیت الله مصباح یزدی برای اعمال سیاست های مذهبی در دانشگاه ها در حالی مطرح می شود که تشکل های صنفی و سیاسی دانشجویان نیز در مقابل این سیاست ها خاموش نیستند. در ماه گذشته به غیر از تجمع هزاران تن از دانشجویان کشور در اعتراض به سیاست های دانشجویی، دفتر تحکیم وحدت نیز با انتشار بیانیه ای خاطر نشان کرد که جامعه دانشجویی ایران در “تمامی عرصه های زندگی” به مقاومت در برابر پروژه های “سیطره جویانه” تمامیت خواهان دست زده است.
این بیانیه که به مناسبت آغاز سال تحصیلی منتشر می شد همچنین در طبقه بندی فشار های فزآینده دولت به دانشگاه به پروژه اسلامی کردن دانشگاهها، تغییر سر‌فصل‌ها و حذف رشته‌های علوم انسانی و علوم اجتماعی، سهمیه‌بندی در رشته‌های مختلف با هدف کاهش تعداد دانشجویان دختر، تفکیک جنسیتی در کلاس‌ها و همچنین تدوین آیین‌نامه‌های انضباطی جدید برای افزایش محدودیت‌های دانشجویان در محیط دانشگاه اشاره کرده بود.
این تشکل دانشجویی اردیبهشت ماه نیز با انتشار بیانیه ای در آستانه سالگرد انقلاب فرهنگی، از سنگینی همیشگی “سایه استبداد” بر سر این نهاد علم آموزی سخن گفته و در انتقاد از فشار های دولت محمود احمدی نژاد به دانشگاهیان تصریح کرده بود: “تاسف انگیز اینکه در حال حاضر در یکی از بدترین و خردسوزترین دوران به سر می بریم. شرایطی بر دانشگاه ها حاکم شده است که نامیدن «انقلاب فرهنگی دوم» سزاوار آن ست
