ساعت ۲۴ فردا(سه‌شنبه ۲۳ مهر) موعد واریز یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی است اما دولت برای واریز این وجه با مشکل جدی مواجه است. محمد باقر نوبخت،سخنگوی دولت هم در یک برنامه تلویزیونی از کسری بودجه یک هزار میلیارد تومانی برای پرداخت یارانه مهر ماه خبر داده و گفته حتی ممکن است پرداخت یارانه‌ها قطع شود.
کسری بودجه هزار میلیارد تومانی
محمدباقر نوبخت با سابقه چند دوره نمایندگی مجلس، از چهره‌های اقتصادی تیم حسن روحانی از پیش از انتخابات تاکنون است. او به طور همزمان هم سخنگوی دولت است و هم معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری را برعهده دارد. نوبخت شنبه شب در برنامه تلویزیونی “َشب آفتابی” که از شبکه تهران پخش می‌شود، از مشکلات و نواقص طرح پرداخت یارانه‌ها گفت. او عنوان کرد که در حال حاضر به اندازه جمعیت ایران یا حتی بیشتر از آن یارانه داده می‌شود: “متأسفانه سازمان هدفمندی براساس حساب بانکی که هر فرد دارد و خانواری که اعلام می‌کند یارانه می‌دهد و به این ترتیب بیش از ۷۶ میلیون نفر یارانه می‌گیرند.”
او مجموع یارانه پرداختی در هر ماه را سه میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان ذکر کرد، در حالی که در بودجه دولت دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان درنظر گرفته شده است. در معنای ساده‌تر، دولت یک هزار میلیارد تومان کم دارد که باید آن را با گران‌کردن قیمت‌ها تامین کند. اما نوبخت توضیح داده که “ قانون‌گذار تأمین یارانه را از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی پیش‌بینی کرده و نباید از محل‌های دیگری که قانون منع کرده خرج شود و این راه که یارانه از محل‌های دیگر تأمین شود غیرقابل استمرار بود حتی دولت گذشته هم نمی‌توانست با این کار کسری را جبران کند.”
سخنگوی دولت گفته است: “ در قانون آمده است با توجه به اینکه بین قیمت حامل‌ها در کشور با آنچه در آن سوی مرزها عرضه می‌شود فاصله قابل توجهی وجود دارد، بهتر است قیمت‌های داخل به قیمت منطقه‌ای برسد و از این افزایش قیمت، ۵۰ درصد به نسبت درآمد خانوارها بین آنها تقسیم شود، یعنی کم‌درآمدها بیشتر و پردرآمدها کمتر دریافت کنند زیرا اغنیا نیازی به کمک دولت ندارند، اما متأسفانه همه منابع به خانوارها اختصاص یافت و سهم تولید داده نشد.”
در نگاه نوبخت، یکی از اهداف افزایش قیمت حامل‌ها، کنترل مصرف بود اما این اتفاق نیفتاد چون با افزایش تورم، قدرت خرید به همان زمان ابتدای اجرای قانون برگشت. از سوی دیگر مجلس دولت را موظف کرده که ۳۸ درصد قیمت حامل‌های انرژی را افزایش دهد، ولی دولت قبلی، احتمالا به دلیل جلوگیری از نارضایتی عمومی، این کار را نکرد و حالا این افزایش قیمت به نام دولت روحانی ثبت خواهد شد.
خبرگزاری مهر گزارش داده که تازه‌ترین قبض آب صادر شده توسط وزارت نیرو از افزایش ۱۰۰ ریالی قیمت هر متر مکعب آب مشترکان شهری “در سکوت کامل خبری” حکایت دارد.
این خبرگزاری روز ۲۶ شهریور خبر داده بود: “پس از افزایش قیمت هر کیلووات ساعت برق مشترکان خانگی در سکوت خبری، قیمت هر متر مکعب گاز طبیعی تمامی مشترکان خانگی، تجاری، صنایع و نیروگاه ها و قیمت هر متر مکعب CNG هم ۱۰ تومان افزایش یافت.”
همه فکر می‌کنند باید یارانه بگیرند
اما راه حل معاون برنامه‌ریزی و راهبردی رییس جمهور چیست؟ نوبخت با اشاره به ماده ۷ قانون هدفمندی که تأکید دارد یارانه نباید به همه به صورت یکسان داده شود، می‌گوید یارانه بخشی از افرادی که در حال حاضر یارانه می‌گیرند باید حذف شود “چون این عدالت نیست بلکه مساوات است.”
او توضیح داده است که باید بررسی شود چه دهک‌هایی نیاز به یارانه ندارند “چون همه به غلط فکر می‌کنند حتماً باید این رقم را بگیرند.”
سخنگوی دولت تاکید کرده که “ما در دولت یازدهم آن چه را که قصد داشته باشیم انجام دهیم اطلاع رسانی می‌کنیم و اعتقاد داریم از نظر عدالت حذف سه دهک بالا از یارانه‌ها مقبول است ولی این موضوع به راحتی قابل اجرا نیست.”
او همچنین درباره امکان قطع کامل یارانه‌ها هشدار داده و گفته است: “ اگر مطالبات به طور کافی صورت نگیرد، امکان روی دادن این اتفاق وجود دارد.”
شیوه “مخرب” دولت احمدی‌نژاد
یک روز پس از سخنان نوبخت، احمد توکلی، نماینده مجلس و رییس سابق مرکز پژوهش‌های مجلس نظرات سخنگوی دولت را مورد تایید قرار داده است. او با انتشار گزارشی در وبسایت الف تحت عنوان “گزارش به مردم” نوشته است: “قرار بود یارانه انرژی «هدفمند» شود. در حالی که وقتی یارانه به شکل سرانه و مساوی بین مردم تقسیم می شود درست ضد هدفمندی عمل می کند. شما یارانه‌ای را که به قصد «یاری» به مردم برقرار کرده‌اید، اگر بدون توجه به اینکه گیرنده نیازمند یاری هست یا خود باید یاری کننده باشد، آن را توزیع کنید، مرتکب بی عدالتی آشکار شده‌اید.”
او خواسته مجلس پیشنهاد حذف ۳۰ درصد خانوارهای با درآمد بالا را بپذیرد و پرداخت نقدی به سبک دولت گذشته را هم “مخرب” توصیف کرده است. به گفته توکلی، دولت احمدی‌نژاد در اجرای طرح پرداخت یارانه‌ها، سالی حدود ۲۲ هزار میلیارد تومان دریافت می کرد، اما در حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان پرداخت نقدی داشت. به طوری که از ابتدای اجرای طرح (آذر ۱۳۸۹) تا پایان شهریور ۱۳۹۱ جمعا ۷۵ هزار و ۶۵۰ میلیارد تومان پرداختی داشت و تنها توانست ۴۵ هزار و ۱۷۰ میلیارد تومان آن را از محل افزایش قیمت فروش سوخت و آب، تامین کند. یعنی بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومان کسر آورد.
این کسری قابل توجه با استقراض از بانک مرکزی که به منزله چاپ پول پرقدرت است و از محل سهم شرکت های دولتی ذیربط (شرکت ملی نفت، شرکت ملی پالایش و پخش، شرکت ملی گاز، شرکت توانیرو…)، از علی الحساب دریافتی خزانه و… تامین شد. شرکت‌های دولتی هم برای اداره کردن امور جاری خود به ناچار به بانک مرکزی مراجعه می‌کردند و با استقراض از بانک مشکل خود را می‌پوشاندند؛ که این هم با چاپ اسکناس جدید مقدور بود.
هدفمندسازی یارانه‌ها یکی از مهم‌ترین اقادامات اقتصادی سال‌های اخیر بوده که بنا بود تحولی در اقتصاد ایران ایجاد کند. پیش از این انتقادات بسیاری به اجرای این طرح وارد شده بود و مجلس و دولت سابق بارها به مشکلات شدید و جدی در مورد آن برخورده بودند. حالا در نخستین ماه‌های استقرار دولت روحانی، به نظر می‌رسد یکی از میراث‌های دولت احمدی‌نژاد همین طرح پراشکال و موردانتقاد هدفمندی یارانه‌ها باشد؛ طرحی که هرگونه تغییر در راستای کاستن از پرداخت‌ها و دایره دریافت‌کنندگان، منجر به ایجاد نارضایتی خواهد شد، هرچند نوبخت می‌گوید: “مردم اطمینان حاصل کنند که دولت تدبیر و امید هر برنامه‌ای را انجام می‌دهد، منافع آن ها را در نظر می‌گیرد و آن چه تصمیم جمعی دولت یازدهم است توجه به این نکته است که بیشترین آرامش و رفاه را برای مردم ایجاد کند.”
