روزبه میرابراهیمی
حکم سنگسار جعفر کیایی، که پیش از در این آستانه اجرا در قبرستان تاکستان با دستور صریح رئیس قوه قضائیه متوقف شده بود، صبح پنجشنبه هفته گذشته اجرا شده است (“روز”، یکشنبه شب خبر غیر رسمی اجرای حکم را منتشر کرده بود). از دو روز پیش رواج شایعه اجرای این حکم در بین روزنامه نگاران و فعالان حقوق بشری نگرانی هایی را به همراه داشت، و این در حالی بود که عدم پاسخگویی صریح و سریع قوه قضائیه نیز بر نگرانی ها می افزود.
با این همه روز دوشنبه، تنها رسانه رسمی داخل ایران که با انتشار خبری اجرای این حکم را مورد تایید قرار داد، روزنامه اعتماد ملی و وب سایت روزنا بود.
روزنامه اعتمادملی در خبر خود نوشت: “حکم یکی از دو متهم پرونده سنگسار تاکستان با وجود دستور توقف رئیس قوه قضاییه برای اجرای این حکم، صبح روز پنجشنبه گذشته در ملا‌ءعام اجرا شد. حکم سنگسار این مرد و زن که از ۱۱ سال قبل در زندان تاکستان بازداشت بودند و تنها با استناد به «علم قاضی» قرار بود ۳۱ خردادماه سال جاری در قبرستان شهر تاکستان در ملا‌ءعام اجرا شود، صبح روز چهارشنبه 30 خرداد با صدور دستور توقف هاشمی‌شاهرودی رئیس قوه قضاییه متوقف و قرار شد پرونده بار دیگر بررسی شود.”
این روزنامه حتی از تعیین گروه ویژه ای برای بررسی تخلف از بخشنامه در زمان توقف حکم نوشت و یادآور شد: “حتی قرار بر این شد گروه ویژه‌ای صدور حکمی که بر خلا‌ف بخشنامه محرمانه رئیس قوه قضاییه صادر شده بود را بررسی کند، اما این اتفاق نیفتاد و قاضی اجرای احکام صبح روز پنجشنبه ۱۴ تیرماه با انتقال متهم مرد پرونده به روستای «آق‌چکن» تاکستان حکم را اجرا کرد. به گفته اهالی محل، این حکم را تنها ماموران به همراه قاضی اجرای احکام اجرا کردند. در شرایطی که اهالی محل و یک منبع وابسته به یکی از نمایندگان منطقه، همه این اتفاق را تایید و تشریح کردند اما هیچ مقام قضایی حاضر به توضیح و پاسخگویی در این مورد نشد و تشریح این اتفاق را به روزهای آینده موکول کردند”.
دوباره خودسرها؟
اما در خبر غیر رسمی دیگری از اجرای خودسرانه این حکم توسط قاضی پرونده خبر داده شد که برخی از وبلاگ ها به انتشار آن دست زدند. وبلاگ “پرگاس” در مورد پی گیری های صورت گرفته نوشت: “ آخرین پیگیری ها از مقامات قضایی استان حاکی از اجرای حکم به صورت خودسرانه (!) است که حتا در موردی از آن به عنوان تخلف اداری هم یاد شده است.از همان منبع نقل شده که مدیر کل دادگستری مخالف اجرای حکم بوده اما قاضی پرونده دستور اجرای حکم به صورت سنگسار را صادر کرده است.”
واکنش های بین المللی
اولین واکنش بین المللی از سوی رسانه های اروپایی صورت گرفت. روزنامه وی جی نروژ در گفت و گوی کوتاهی با آسیه امینی از روزنامه نگاران و فعالین زن ایرانی خبر تایید اجرای این حکم را منتشر کرد. از سوی دیگر در خبر دیگری اعلام شد که “اوله کریستیان هولته”، سفیر نروژ در ایران به دنبال تایید خبر سنگسار فرد یاد شده است و قصد دارد در صورت تایید آن با همکاری سایر سفارت خانه های غربی در تهران مراتب اعتراض خود را اعلام کند.
این در حالی است که پیش از این و در نوبت قبلی که حکم در آستانه اجرا قرار داشت نیز نروژ از جمله کشورهای فعال در این زمینه بود. به گونه ای که “یوناس گار استوره”، وزیر خارجه نروژ در گفت و گو با شبکه تلویزیونی NRK آن کشور ضمن استقبال از توقف حکم در آن روز گفته بود: “چنانچه حکم سنگسار به اجرا در می آمد، سفر هفته آینده یک هیات پارلمانی نروژ به ایران به نشانه اعتراض لغو می شد.”
با این اوصاف پیش بینی می شود اجرای حکم سنگسار جعفر کیانی در هفته گذشته و انتشار آن پس از چند روز واکنش های مشابه و تندی در عرصه بین المللی در پی داشته باشد.
واکنش های داخلی
وبلاگ های فارسی در مورد اجرای حکم سنگسار، به طور قابل توجهی واکنش نشان داده اند.
آسیه امینی از روزنامه نگاران فعال در زمینه حقوق بشر در وبلاگ خود نوشت: “هیچ خبر رسمی خوشایندی نرسید و اخبار غیر رسمی حکایت از سنگسار جعفر در روستای دورافتاده ای به نام آقچه کند دارند. متاسفانه نتوانستم از آقای قاسمی مدیر کل دادگستری قزوین بیش از این بشنوم که: جوابتان را از سخنگوی قوه قضائیه بگیرید! خبرها مایوس کننده اند. از این که می شنویم مردم عادی در مراسم شرکت نکرده اند لابد باید شاد باشیم. اما از این که مردم عادی نتوانسته اند اعلام کنند که ما نمی خواهیم اینان سنگسار شوند چه؟ باید زار بگرییم؟ تمام عصر امروز بغض ولمان نکرد. اوضاع مایوس کننده ای است و متاسفم که این را می گویم. از این که یاس را منتشر کنم بیزارم ولی خب وقتی حالم خوب نیست و مجبورم به نوشتن، بیش از این نمی شود انتظار داشت. از دیشب تا همین حالا منتظر بوده ام که یکی از دوستان قزوینی بالاخره زنگ بزند و بگوید که خبر شایعه بوده است. از دیشب تا به حال همه اش گفته ام نکند اصلا دامی باشد برای این که…. چه می دانم! از همین فکرهای احمقانه ی دلخوش کننده!ولی هیچ کس چنین تماسی نداشت و در عوض دائم جزئیات بیشتری از چند و چون اجرای حکم می رسید. خبر رسمی خوشایندی در راه نبود و اصولا اخبار رسمی گویا جسارت رودررو شدن با مردم را ندارند! ولی از همه، همه، همه ای که با یک کلمه حرف می توانند جلوی پرتاب یک سنگ را بگیرند خواهش می کنم اعلام کنند که این حکم “نباید” برای مکرمه، همجرمی جعفر و زنی که او نیز در آستانه اجرای این حکم قرار دارد را بگیرند. وکیل مکرمه امروز می گفت او دو فرزند دارد و هر دو با مادرشان در زندانند!”
فهیمه خضر حیدری از روزنامه نگاران حوزه اجتماعی نیز در وبلاگ خود یادآوری کرد: “هفته پیش بود که با چند نماینده زن مجلس درباره سنگسار و تغییر قوانیین حرف می‌زدم.می‌گفتند: «سنگسار که الان در کشور ما اجرا نمی‌شود.» گفتم : «بله اجرا نمی‌شود اما حکمش که صادر می‌شود و در قوانین که وجود دارد.پس باید فکری برای تغییر این قوانین بشود.» می‌گفتند : «نخیر شما خیالتان راحت باشد تا وقتی که آقای شاهرودی هستند سنگساری اجرا نخواهد شد.» گفتم : «حالا آمدیم یک روز آقای شاهرودی نبودند. آن وقت چی ؟» می‌گفتند :«آن وقت هم ما هستیم و هم شما و باز هم سنگساری اجرا نخواهد شد.»! حالا فقط چند روز از آن گفت و گو گذشته و خبر امده که جعفر کیانی، یکی از متهمان پرونده سنگسار تابستان امروز، همین امروز در روستایی در اطراف تاکستان اعدام ( سنگسار؟ ) شده. خبر را یک مقام رسمی اعلام کرده و نخواسته نامش فاش شود. حالا خبرنگار حوزه قضایی – ساناز الله بداشتی – گوشی را برمی‌دارد و زنگ می‌زند به یک مقام قضایی نزدیک به شاهرودی. جالب است خبر نه تایید می‌شود و نه تکذیب ! منبع قضایی محترم پاسخگویی را به فردا موکول می‌کند و می‌گوید حسن قاسمی، رئیس کل دادگستری استان قزوین را پیدا نکرده و فعلا نمی‌تواند جوابی بدهد… حالا با اجرای سنگسار متهم مرد شمارش معکوس برای اجرای سنگسار مکرمه هم آغاز شده.همه نگرانند اما هیچ مقام رسمی‌ای نیست که بیاید و بگوید بله ما این کار را کردیم یا نه این طور نبوده. مسخره نیست ؟”
مریم اکبری از دیگر وبلاگ نویسان نیز در این زمینه پستی را در وبلاگ خود منتشر کرد. وی یادآور شد: “در حالی که همه دنبال پرونده مکرمه ابراهیمی بودند جعفر کیایی سنگسار شد وقتی که همه دنبال پرونده مکرمه بودند هیچ کس یادش نبود که این پرونده جعفر کیایی هم دارد و باید از او هم دفاع کرد. اما وقتی خبرسنگسارش را شنیدیم شوکه شدیم خشکمان زد. باورمان نمی شد! ما مدافعان حقوق بشر ما مدافعان آزادی چقدر خواب بودیم که ندیدیم یکی دیگر هم جان می دهد و حتما این روزها خوشحالیم و به خودمان می بالیم از اینکه جان مکرمه را نجات دادیم بدون اینکه بفهمیم یکی دیگر را فرستادیم به قربانگاه….من می خندم، من شادم! شهلا جاهد حکم اعدامش برای سومین بار تایید شده، محمود صالحی در زندان در حال جان دادن است، سه روزنامه کرد بی نام و نشان در بند هستند، کبری ثانیه هارا می شمارد، نمی دانم اگر بخواهم بشمارم مردان و زنان را که در انتظار پایان زندگی زندان راتحمل می کنند چند نفر هستند اما حتما می دانم که وظیفه ماست که از حقوق بعضی ها! دفاع کنیم می گویندشهلا جاهد خودش وکیل مدافع دارد خنده ام می گیرد ما هم خودی و غیر خودی داریم بقیه را که وکیل ندارند که کانون ها مدافع حقوقشان نیستند که هیچ کس اسمشان را نمی داند که در بوق و کرنا کنند که نصفه شب برایشان گریه اش بگیرد دارد باورم می شود که بشر هم خودی و غیر خودی دارد حتما خودیهایشان با مایند و غیر خودی ها بر ما.”
مروری بر ماجرای توقف اجرای حکم
کمی بیش از دو هفته از ماجرای انتشار ساعت و محل اجرای حکم سنگسار مکرمه ابراهیمی و جعفر کیانی دو متهم به “زنای محصنه” و توقف اجرای آن با دستور آیت الله شاهرودی رئیس قوه قضائیه می گذرد که دوباره و با اجرای حکم یکی از دو نفر این سوژه زنده شده است.
تنها یک روز پس از آن که برخی سایت‌های اینترنتی، از اجرای قریب‌الوقوع حکم رجم “سنگسار” یک زن و مرد 43 و 47 ساله، در ساعت 9 صبح روز پنجشنبه 31 خرداد در تاکستان خبر دادند، اجرای این حکم که گفته می‌شود توسط قاضی یکی از شعب کیفری دادگستری تاکستان و پس از بررسی پرونده و اتهام‌های این زن و مرد با استناد به”علم خود” هر دو متهم پرونده را پس از 8 سال زندان به رجم “سنگسار” در ملا عام محکوم کرده است، متوقف شد.
حسن قاسمی، رییس کل دادگستری استان قزوین با تایید این خبر به خبرگزاری فارس گفته بود: “با دستور رییس قوه قضاییه و براساس بخشنامه صادره توسط ایشان، اجرای حکم سنگسار دو متهم در تاکستان متوقف شد.”
این در حالی است که؛ خبرگزاری دانشجویان ایران “ایسنا” در خبری ماجرای توقف اجرای حکم به نقل از رییس کل دادگستری را به گونه‌ای دیگر روایت کرده بود. قاسمی به این خبرگزاری گفته بود: “مسایل مربوط به این پرونده به مراجع بالاتر قضایی منعکس شده و منتظر اعلام نظر رییس قوه قضاییه در مورد رای صادره در این پرونده هستیم.”
خبرهای منتشره در همان ایام حکایت از آن داشت که مقامات قضایی و اعضای شورای تامین استان تمهیدات لازم را برای اجرای این حکم اندیشیده بودند و حتی خبرگزاری فارس به نقل از یک مقام آگاه قضایی اعلام کرده بود؛ “در پی صدور حکم سنگسار برای دو متهم در تاکستان، برنامه‌های لازم برای اجرای این حکم تدارک دیده شده بود، اما رییس کل دادگستری استان در ساعات پایانی سه‌شنبه شب گذشته، در دستوری سریع و البته شفاهی، توقف اجرای این حکم را به مسوولان ذیربط اعلام کرد.” در همین حال، یک مقام ارشد استانداری قزوین که گفته می‌شود معاون سیاسی امنیتی استاندار بوده، در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه اعتماد ملی، اجرای حکم و طرح موضوع در جلسه شورای تامین استان را تایید کرده و گفته بود: “ این حکم توسط ضابطان قوه قضاییه اجرا می‌شود و طبعاً چون قوه قضاییه دستگاه مستقلی است، استانداری در اجرا و نحوه اجرای آن نقشی ندارد، فقط باید «شرایط اجتماعی» اجرای حکم فراهم شود، اما او به این شرایط اشاره‌ای نکرده است.”
هفته نامه محلی “تابان” در گزارشی که در این باره می نویسد به این نکته هم اشاره می کند: “البته در زمانی که معاون سیاسی- امنیتی استانداری قزوین از”فراهم آوردن شرایط اجتماعی” سخن می گفت، یکی از مسوولان روابط عمومی دادگستری تاکستان هم از آماده کردن مقدمات اجرای حکم سنگسار خبر می‌داد. اما با وجود این احراز آمادگی و تدابیر شدید امنیتی در گورستان شهر تاکستان تنها چند ساعت پس از انتشار خبر در سایت‌های خبری و بازتاب گسترده آن، دستور توقف اجرای حکم صادر شد”.
از سوی دیگر با این که رییس کل دادگستری استان، صدور حکم سنگسار در یکی از شعب کیفری دادگستری تاکستان را تایید کرده بود و در یک مصاحبه مطبوعاتی در جمع خبرنگاران در پاسخ به سؤالی مبنی بر این که صدور چنین احکامی موجب بروز تبعات منفی جهانی می‌شود، تصریح داشت که “توصیه های قضایی بر این است که تا حد امکان از صدور چنین احکامی جلوگیری شود، چرا که به هر حال بعضی از مجازات‌ها پی‌آمد و حیثیت بین‌المللی پیدا خواهد کرد، اما به هر حال این حکم صادر شده و حتی به تایید دیوان عالی کشور هم رسیده است”، مدیر کل نظارت و پیگیری قوه قضاییه که ظاهراً از این ماجرا خبر چندانی در اختیار نداشت، در گفت‌وگوی کوتاهی با خبرگزاری ایسنا، همه این اتفاق‌ها و سیر قضایی پرونده را شایعه خوانده و گفته بود “شایعه صدور حکم سنگسار یک زن و مرد در تاکستان را تکذیب می‌کنم.”
عبدالواحد شریفی درباره انتشار اخباری مبنی بر اجرای حکم سنگسار این زن و مرد گفت: “با توجه به تحقیقات، استعلام و کسب اطلاع از دادگستری استان قزوین، چنین حکم تایید شده‌ای که قابلیت اجرا داشته باشد، وجود ندارد”.
خبرهای منتشره در مورد این پرونده حکایت از آن داردکه متهمان این پرونده، “مکرمه” 43 ساله و جعفر کیانی 47 ساله، در سال 1374 در حالی که متاهل و دارای خانواده بوده‌اند، اقدام به ترک خانواده و خروج از محل سکونت خود در اسلامشهر کرده و به مدت چهار سال و نیم زندگی مشترکی را در شهر تاکستان داشته‌اند. در این میان همسر اول زن متهم در پرونده با مراجعه به کلانتری اسلامشهر، مدعی ربودن همسر خود می‌شود و پس از گذشت چهار سال و نیم، با بازگشت متهمان به اسلامشهر، پیرو شکایت همسر نخست زن متهم، نامبردگان دستگیر شده و پرونده جهت رسیدگی به شعبه سوم دادگاه کیفری تاکستان ارجاع می‌شود. در این پرونده یک بار حکم صادره از سوی دیوان عالی کشور نقص و پرونده جهت انجام تحقیقات بیشتر به دادگستری تاکستان ارسال می‌شود ولی سرانجام با رفع نقص، حکم صادره به تایید دیوان عالی کشور رسیده و برای اجرا ابلاغ می‌شود. هر چند به گفته رییس کل دادگستری استان، اجرای چنین احکامی نیاز به اذن رییس قوه قضاییه داشته و حکم تنها با صلاحدید وی اجرا خواهد شد، این ابهام کلیدی در باره این ماجرا همچنان باقی مانده است که اگر اذن رییس قوه قضاییه در باره اجرای این حکم اخذ نشده بود پس چگونه و چرا همه تمهیدات، مقدمات و تدارک لازم برای اجرای آن فراهم می شود و حتی زمان و مکان آن هم مشخص می‌گردد؟
قانون با بخشنامه؟
از سوی دیگر حذف قانون سنگسار نیز از جمله مواردی است که بسیاری از فعالان حقوق بشری و حقوقدانان در پی آن هستند. هر چند همواره عدم اجرای آن از سوی مقامات مسئول یادآور و به بخشنامه رئیس قوه قضائیه در این باره استناد می شد اما بسیاری از حقوق دانان از جمله شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل بخشنامه را درمان درد نمی دانند. وی چندی پیش در گفت و گویی با رادیو فردا نیز به این موضوع اشاره و خواهان حذف قانون سنگسار در قوانین حقوقی ایران شد. عبادی در مورد راه حل و چگونگی حذف مجازات سنگسار گفته بود: “بخش نامه های قوه قضاییه زمانی قابلیت اجرایی دارد که در انطباق با قوانین باشد، بنابراین تا زمانی که در قانون ما مجازات سنگسار هست، متاسفانه نمی شود که با بخشنامه جلو گیری کرد و اگر آقای شاهرودی بر این اعتقاد است که مجازات سنگسار نباید اجرا شود، دو سطر قانون بنویسد و به مجلس تقدیم کند و مجازات سنگسار و اعدام را از قوانین حذف کند. این راه حل است”.