سهیل آصفی
اتخاذ تصمیم اخیر شورای پول و اعتبار مبنی بر تاسیس و ایجاد شعب بانک های خارجی در کشور به دلیل تحریم برخی از بانک های داخلی، این پرسش را نزد ناظران صحنه سیاسی ایران مطرح کرده که آیا بانک های خارجی در این شرایط به ایران می آیند؟ دکتر بهروز هادی زنوز، کارشناس مسائل اقتصادی و استاد دانشگاه در تهران در گفتگو با روز ضمن اشاره به شرایط نامساعد موجود در قوانین “بانکداری اسلامی” معتقد است: “با توجه به ریشه های سیاسی و اقتصادی معضلات موجود، اگر بانک هایی هم بیایند، بانک های معتبر بین المللی نخواهند بود. فقط تعدادی بانک کوچک خارجی ممکن است شعبی در ایران ایجاد کنند.“متن این گفت را پی می گیریم.”
آقای دکتر، همانطور که مطلعید شورای پول و اعتبار تصمیم به تاسیس و ایجاد شعب بانک های خارجی در کشور گرفته است.این تصمیم از نظر اقتصادی چقدر می تواند پاسخگو باشد؟
واقعیت این است که از مدت ها قبل، بانک های خارجی که با ایران مبادله اقتصادی دارند مایل به تاسیس شعبی در ایران بوده و این درخواست را هم با بانک مرکزی مطرح کرده اند. بانک مرکزی هم این خواسته ها را در شورای پول و اعتبار مطرح کرده و حالا به تصویب رسیده است. اما باید دید اقدامات بعدی هیات دولت چیست.
خب در گذشته هم شعبه بانک های خارجی در ایران وجود؛این طرح چه امکان مضاعفی را بوجود می آورد؟
بله، این مساله قبلا سابقه داشته اما بگونه ای نبوده است که مثلا دفتر آنها فعالیتی را با عموم مردم آغاز کند یا سپرده بپذیرد، اعتبار بدهد و… بیشتر، مبادلات بین بانکی توسط آنها تسهیل می شده است. حالا باید دید بانک های خارجی که برای فعالیت در ایران مجوز گرفته اند تا چه حد و به چه روالی مجاز به انجام فعالیت های بانکی در ایران هستند.
این بانک های خارجی تن به قوانین مالی جاری در جمهوری اسلامی می دهند؟
مساله این است که اگر این ها بخواهند مانند بانک های تجاری خودمان در داخل کشور شعبی بزنند و فعالیتی کنند ملزمند طبق قانون “بانکداری اسلامی” عمل کنند. لذا بعید است بانک های خارجی به این شرایط تن دهند و طبق این قوانین عمل کنند. به این علت که اساسا با این قوانین آشنایی ندارند.
و بورکراسی “بانکداری اسلامی” هم می تواند یک سویاین قضیه باشد.نه؟
بله، این قوانین، موجب نوعی بورکراسی بسیار هزینه زاست.تاسیس یک بانک در ایران هم مسائل خاص خود را به همراه دارد.البته اینجا فعلا ایجاد شعب مطرح است.
در مورد نرخ بهره یا سود سپرده ها چطور عمل خواهند کرد؟
علاوه بر قانون “بانکداری اسلامی” ما یک سقف و کف برای نرخ بهره یا سود سپرده ها و سود تسهیلات بانکی داریم. خود این نرخ ها که بصورت بخشنامه ای تعیین می شود و نه در بازار آزاد، هم اکنون سیستم بانکداری ما را در حال ورشکستگی قرار داده و مشکلاتی جدی در نظام مالی کشور ایجاد کرده است. این شرایط هم امکان فعالیت بانک های خارجی در کشور را سلب می کند.
البته برای برطرف کردن محدودیت هایی که برای گشایش اعتبارات در ایران وجود دارد، از جذب “بانک های اسلامی” سخن رفته است. این بانک ها اساسا چقدر اعتبار جهانی دارند؟
ببینید، واقعیت این است که هم اکنون چون بانک های معتبر خارجی با بانک های ایرانی طرف نمی شوند، ما از طریق برخی بانک های درجه دو و سه، بصورت واسطه، عمل می کنیم که این واسطه گری برای تاجر ایرانی هزینه زیادی را در بر دارد. یعنی هر کسی کارمزد و سود خود را دریافت می کند و چند دست می گردد. لذا من فکر نمی کنم اگر بانک های خارجی در ایران شعبه هم داشته باشند این معضل را به سادگی حل کنند. فرض کنید یک بانک مالزیایی یا پاکستانی یا بانکی در دبی بگوید ما “بانکداری اسلامی” می کنیم و شعبه ای هم در ایران بزند؛ اما این بانک اگر بخواهد مجدداگشایش اعتبار اسنادی بکند، یک طرف خارجی دیگری خواهد داشت. به این علت به نظر می آید زیاد تفاوتی با وضع فعلی نداشته باشد.
تحریم اقتصادی جمهوری اسلامی برای کشورهای “اسلامی” هم الزام آور است.
بله، تازه الان کشورهای غربی از تحریم های شورای امنیت سازمان ملل هم فراتر رفته و تحریم های اعتباری را در دستور کار خودشان قرار داده اند.
در صورت تصویب قطعنامه سوم علیه جمهوری اسلامی در سازمان ملل و اعمال تحریم های بانکی و مالی، وضع به چه شکل می شود؟
در این صورت همه بانک هایی که تابعیت کشورهای عضو سازمان ملل را دارند ملزمند این تحریم ها را رعایت کنند.
بانک ها در سیستم سرمایه داری بصورت واسطه های مالی عمل می کنند؛ اما در آنچه بعد از استقرار جمهوری اسلامی در ایران “بانکداری اسلامی” گفته شده است، بانک وکیل سپرده گزار است و در چهارچوب قوانین اسلامی تسهیلات می دهد و در ریسک سرمایه گذاری ها هم شرکت می کند. با توجه به اینکه بین این دو حالت تفاوت زیادی است، چطور می شود این طرح را عملی کرد؟
بله، بانک های غربی به هیچ وجه در ریسک فعالیتهای تجاری مشتریان خود مشارکت نمی کنند.بانک ها فقط ریسک مشتریان را از نظر اعتباری می پذیرند و تازه در مواقعی که اعتبارات سنگینی هست، این اعتبارات هم توسط موسسات بیمه ای، بیمه می شود.
با توجه به شرایط موجود در عرصه سیاسی و اقتصادی، امکان تاسیس شعب بانک های معتبر خارجی در ایران چقدر است؟
با توجه به ریشه های سیاسی و اقتصادی معضلات موجود، اگر بانک هایی هم بیایند، بانک های معتبر بین المللی نخواهند بود و فقط تعدادی بانک کوچک خارجی ممکن است شعبی در ایران ایجاد کنند.